Παναγιώτη Κεχαγιά τι ακριβώς είναι η pulp λογοτεχνία;

Αστυνομικό, επιστημονική φαντασία, fantasy, λογοτεχνία του τρόμου. Μερικά είδη που δε έχαιραν ποτέ ιδιαίτερης εκτίμησης από τους κηδεμόνες των εφήβων. Γονείς και καθηγητές συνήθως απεχθάνονται μετά βδελυγμίας την παρουσία της genre fiction στα δωμάτια των εφήβων αναγνωστών. Είναι όμως, τελικά, η pulp λογοτεχνία απλά παραλογοτεχνία ή κρύβει κάτι πολύ περισσότερο;

Ο αναγνώστης έχει πολλά να κερδίσει από τα βιβλία που αδίκως ονομάζονται παραλογοτεχνία. 

Μία πρώτη υπεράσπισή της μπορεί να έρθει από την αγάπη (;) που είχε ο Borges στον H.P. Lovecraft. Η αλήθεια όμως είναι ότι χρειάζεται πρώτα να ξεκαθαρίσει το τοπίο αναφορικά με αυτό που, κακώς, στην Ελλάδα συνηθίζουμε να ονομάζουμε παραλογοτεχνία -ή για τους παλιότερους ΒΙΠΕΡ (σ.σ: βιβλία περιπτέρου)- πριν προχωρήσουμε σε περαιτέρω αναλύσεις. Ζητήσαμε από τον συγγραφέα Παναγιώτη Κεχαγιά, με αφορμή τη μετάφρασή του στο Κόκαλα από ήλιο (εκδ. Αντίποδες) του Ιρλανδού Mike McCormack, να μας λύσει τη διαχρονική απορία· πριν μας πει λίγα λόγια για το απαιτητικό μυθιστόρημα που μετέφρασε κι εκδόθηκε πριν λίγες μέρες.

Μπορείς να μας δώσεις έναν συνοπτικό ορισμό της pulp λογοτεχνίας; Αν, τελικά κι επί της ουσίας, υπάρχει κάτι τέτοιο. Δεν είναι απόλυτα σαφές τι είναι η pulp λογοτεχνία, αφού πρόκειται για μια ομαδοποίηση διαφόρων λογοτεχνικών ειδών, υποτίθεται κατώτερων, που προήλθε από τα περιοδικά μαζικής κυκλοφορίας (και χαμηλής ποιότητας) στα οποία δημοσιευόταν στις αρχές του εικοστού αιώνα αυτή η λογοτεχνία. Αναφέρεται κυρίως στην αστυνομική λογοτεχνία, τη λογοτεχνία τρόμου, την επιστημονική φαντασία και το fantasy.

Πιστεύεις, τελικά, ότι η pulp λογοτεχνία είναι απαραίτητα και παραλογοτεχνία; Νομίζω ότι αυτά τα είδη λογοτεχνίας ξεκίνησαν ως παραλογοτεχνία αλλά στην πορεία οι συγγραφείς, είτε από ανάγκη είτε από φιλοδοξία, άρχισαν να εξελίσσουν τις φόρμες και τα αφηγηματικά τους μέσα, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν παραδείγματα συγγραφέων που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τους μεγάλους συγγραφείς του κανόνα (Κάτι παρόμοιο συνέβη και με το μυθιστόρημα – ήταν ένα αμιγώς λαϊκό και εμπορικό είδος που δημοσιευόταν σε συνέχειες σε περιοδικά και στην πορεία εξελίχθηκε σε μια ιδιαίτερα απαιτητική και υψηλή φόρμα). Οπότε ο τολμηρός αναγνώστης έχει πολλά να κερδίσει από τα βιβλία που αδίκως ονομάζονται παραλογοτεχνία. 

Για μένα τουλάχιστον παραλογοτεχνία είναι οτιδήποτε προσποιείται ότι είναι λογοτεχνία ενώ δεν είναι, και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα σοβαρής, υποτίθεται, λογοτεχνίας που εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία. Τέλος, ας μην ξεχνάμε τον νόμο του Sturgeon, που έχει οικουμενική ισχύ, και που αρχικά διατυπώθηκε για να απαντήσει στην ερώτηση που μου θέσατε.

Τα αστυνομικά, η λογοτεχνία του τρόμου και του φανταστικού τι ρόλο έπαιξαν στη δική σου εξέλιξη ως συγγραφέα; Οι συνειδητές επιρροές μου είναι πολύ μεταγενέστερες –τρόμο και επιστημονική φαντασία διάβαζα στην εφηβεία– αλλά πρέπει να αναγνωρίσω τις οφειλές μου από την εποχή της αναγνωστικής μου διαμόρφωσης. Η λογοτεχνία του φανταστικού με αποδέσμευσε από τον ρεαλισμό (πριν καν ξεκινήσω να γράφω). Πιο συγκεκριμένα, από τον H.P. Lovecraft πήρα αυτή τη θεσπέσια αίσθηση της κοσμικής απειλής, ενώ από τον J.G. Ballard τις στρατηγικές της επινόησης και χαρτογράφησης των εσωτερικών νοητικών τοπίων. Αστυνομική λογοτεχνία δεν διάβασα ποτέ με μεγάλη ευχαρίστηση, με εξαίρεση τα Έξι προβλήματα για τον Δον Ισίδρο Παρόδι του Jorge Luis Borges, που δεν είναι και το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους.

Μίλησε μας για τo Κόκαλα από ήλιο (εκδ. Αντίποδες). Πόσο δύσκολη είναι η δουλειά του μεταφραστή όταν έχει να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους απαιτητικά κείμενα; Το Κόκαλα από ήλιο ήταν, όπως κάθε βιβλίο, δύσκολο να μεταφραστεί. Όπως κάθε βιβλίο, και αυτό είχε ιδιομορφίες και κρυφές παγίδες που στην πρώτη ανάγνωση δεν ήταν ορατές. Σ’ ένα τέτοιο κείμενο, που βασίζεται στο ρυθμό για να πετύχει τους σκοπούς του, το κυριότερο πρόβλημα ήταν να μπορέσω να απομακρυνθώ όσο ακριβώς χρειαζόταν από τα περίτεχνα και σπειροειδή ιρλανδικά αγγλικά του Mike McCormack, αλλά ταυτόχρονα να διασωθεί η περιπλοκότητα, η ομορφιά της γλώσσας του. Αν προσθέσουμε σ’ αυτό και το ότι γινόταν ένας κακός χαμός από δευτερεύουσες και παρενθετικές προτάσεις –δεδομένου ότι το βιβλίο δεν έχει τελείες πουθενά– μπορώ να πω ότι τελικά σώθηκα πάλι μόνο χάρη στην έγκαιρη παρέμβαση των εργατικότατων επιμελητών μου.

Επόμενα σχέδια; Μεταφράζω το So Long, See You Tomorrow του William Maxwell για τις Εκδόσεις Gutenberg. Είναι ένα σύντομο, λιτό βιβλίο που τελικά δεν είναι ούτε τόσο μικρό, ούτε τόσο απλό όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Υπάρχουν πολλά πράγματα που κρύβονται ανάμεσα στις γραμμές του και στα κενά μεταξύ των λέξεων. Όσο για το γράψιμο, προχωράει όπως πάντα με τους δικούς του παγετωνικούς ρυθμούς. Υποθέτω ότι κάποια στιγμή κάτι θα προκύψει, αν και δεν θα έβαζα και το χέρι μου στη φωτιά.

* Η συλλογή διηγημάτων Τελευταία Προειδοποίηση του Παναγιώτη Κεχαγιά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες.

φωτογραφίες © Chloé Kritharas Devienne

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr