Ρατσισμός, αυτή η ύπουλη συνήθεια

Από τις ΗΠΑ μέχρι την Ελλάδα οι διακρίσεις με ρατσιστικό πρόσημο δείχνουν τα δόντια τους. Όχι, δεν είναι ένα σημείο των καιρών αλλά μία διαχρονική πληγή.

"Τι ακριβώς είπαμε ότι κάνει η μαϊμού αυτή; Α, ναι, παίζει μπάσκετ" τουίταρε o Kωνσταντίνος Καλέμης στα τέλη Ιουλίου, για να συνεχίσει: "Και δεν είναι άνθρωπος. Μαλάκας αράπης του κερατά είναι". Οι κατάπτυστοι χαρακτηρισμοί αναφέρονταν στον Γιάννη Αντετοκούνμπο, δύο συνεχόμενες φορές MVP του NBA (2019, 2020) και παίκτη της Εθνικής Ελλάδος Μπάσκετ. Όχι, ο απαράδεκτος κύριος Καλέμης δεν ήταν κάποιος γαιοκτήμονας στο προπολεμικό Κογκό, ήταν –αν είναι δυνατόν!– συντονιστής Εκπαίδευσης Προσφύγων του Κέντρου Φιλοξενίας Προσφύγων Μαλακάσας. Ευτυχώς, η απομάκρυνσή του από την υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως ήταν άμεση. Ο ρατσισμός δεν είναι ένα μέγεθος που του ταιριάζει η ανοχή.

Η έκρηξη του –πρώην πια– συντονιστή είχε να κάνει με την "αχαριστία" του Αντετοκούνμπο, ο οποίος παραχωρώντας συνέντευξη στο Bleacher Report μίλησε για "χώρα λευκών", όπου οι "μαύροι δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες". Είναι ο ίδιος αθλητής που, ως ένδειξη σεβασμού, είχε αρνηθεί το 2017 να υπογράψει πάνω στην ελληνική σημαία.

Η στάση του Greek Freak μιλά, γενικά, από μόνη της: Ήταν από τους πρώτους μπασκετμπολίστες που βροντοφώναξαν "φτάνει πια" στις συνεχιζόμενες δολοφονίες Αφροαμερικανών από την αστυνομία των ΗΠΑ. Αυτός ο άνθρωπος είναι για κάποιους άλλους υπάνθρωπος, παιδί ενός κατώτερου θεού ή πιο απλά "μαϊμού". Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν και χειρότερα: Τον George Floyd τον "έλιωσαν" λες και ήταν έντομο.

Τα δυσοίωνα στατιστικά

Μήπως όλα αυτά όμως, όπως η δολοφονία του 47χρονου Αφροαμερικανού, αποτελούν άτυχες στιγμές; Δυστυχώς, τα στατιστικά δεν δίνουν κανένα άλλοθι στον ρατσισμό που διατρέχει υποδόρια τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με μετρήσεις του 2017, οι μαύροι αποτελούσαν το 12% του πληθυσμού, αλλά το 33% του πληθυσμού των φυλακών, την ίδια στιγμή που οι λευκοί (64% του αμερικανικού πληθυσμού) αποτελούσαν μόλις το 30% των κρατουμένων.

Αντίστοιχα, οι έφηβοι Αφροαμερικανοί και ισπανόφωνοι (5% του πληθυσμού της Νέας Υόρκης) κατέχουν μία αρνητική πρωτιά: Το 38% των αστυνομικών ελέγχων έγιναν σε βάρος τους την ίδια χρονιά.

Το φάντασμα της Χρυσής Αυγής, άλλωστε, ακόμα πλανάται πάνω από τις ζωές και την καθημερινότητά μας.

Η εικόνα των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς ότι στην προ Donald Trump εποχή τα ηνία της χώρας είχε ένας Αφροαμερικανός, είναι το λιγότερο αποκαρδιωτική. Καλό, όμως, είναι να μην κοιτάμε μόνο προς τις ΗΠΑ, αφού η ύπουλη συνήθεια του ρατσισμού ζει και βασιλεύει σε κάθε κοινωνία.

Σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει το Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικής Βίας, το 2017 είχαμε 102 τέτοια περιστατικά, εκ των οποίων τα 32 είχαν να κάνουν με μετανάστες, πρόσφυγες και υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων που σχετίζονταν μαζί τους. Το 2019, τα αντίστοιχα περιστατικά ήταν 51. Η αύξηση του 20% δεν μπορεί και δεν πρέπει να θεωρηθεί αμελητέα. Το φάντασμα της Χρυσής Αυγής, άλλωστε, ακόμα πλανάται πάνω από τις ζωές και την καθημερινότητά μας. Σε περίπου 48 ώρες θα ανακοινωθεί η απόφαση της περιβόητης δίκης - μία απόφαση από την οποία κρίνονται πολλά.

Η Χρυσή Αυγή λερώνει την ελληνική κοινωνία

"Η Χρυσή Αυγή πλησίασε στις εθνικές εκλογές του 2012 το 7%. Την ίδια εποχή, ο αριθμός και η ένταση των ρατσιστικών εγκλημάτων απογειώθηκαν: οι οργανώσεις μιλούσαν για δεκάδες θύματα που έφταναν στις δομές τους βαριά χτυπημένα" μας λέει η Ελένη Τάκου, μέλος της Πρωτοβουλίας Βάλ’ τους Χ, αναπληρώτρια διευθύντρια και υπεύθυνη συνηγορίας της HumanRights360.

Συνεχίζοντας τη μίνι αναδρομή στην πορεία της εγκληματικής οργάνωσης –μία πορεία που μπορεί κανείς να διαβάσει στο Με τις μέλισσες ή με τους λύκους (εκδ. Αντίποδες) του Θανάση Καμπαγιάννη, δικηγόρου πολιτικής αγωγής των Αιγύπτιων αλιεργατών στη δίκη της ΧΑ– αναφέρει χαρακτηριστικά:

"Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, που ιδρύθηκε εκείνη την εποχή για να αναπληρώσει την έλλειψη καταγραφών από τις επίσημες αρχές, τεκμηρίωσε πέραν κάθε αμφιβολίας το modus operandi των ταγμάτων εφόδου: επιθέσεις που γίνονταν βράδυ από οργανωμένες ομάδες, ανθρώπους με συγκεκριμένη περιβολή, συνήθως στρατιωτική, με πολύ κοντά μαλλιά, με σιδηρογροθιές και αυτοσχέδιο οπλισμό".

"Χρειάστηκε η δολοφονία ενός Έλληνα, του Παύλου Φύσσα ώστε το σύστημα κάπως να κινητοποιηθεί. Είχε προηγηθεί τουλάχιστον άλλη μία δολοφονία αλλοδαπού, του Σαχζάτ Λουκμάν, αλλά ο θεσμικός ρατσισμός βάζει σε μια ιδιότυπη κλίμακα την αξία της ανθρώπινης ζωής"

Γιατί, όμως, οι ελληνικές αρχές δεν έπαιρναν κανένα μέτρο απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα; "Κάποια –ελάχιστα– θύματα έφταναν να καταγγείλουν και στις αρχές. Τα περισσότερα όχι, διότι ήταν μετανάστες χωρίς χαρτιά και, αντί να προστατευτούν, κατέληγαν οι ίδιοι στο κρατητήριο. Οι οργανώσεις φώναζαν, ζητούσαν μια στοιχειώδη προστασία των θυμάτων και διερεύνηση των εγκλημάτων. Το κράτος, βουτηγμένο σε έναν βαθιά εμπεδωμένο θεσμικό ρατσισμό, σφύριζε αδιάφορα. Χρειάστηκε η δολοφονία ενός Έλληνα, του Παύλου Φύσσα ώστε το σύστημα κάπως να κινητοποιηθεί. Είχε προηγηθεί τουλάχιστον άλλη μία δολοφονία αλλοδαπού, του Σαχζάτ Λουκμάν, αλλά ο θεσμικός ρατσισμός βάζει σε μια ιδιότυπη κλίμακα την αξία της ανθρώπινης ζωής".

Τελικά, ποια χαρακτηριστικά λείαναν το έδαφος για τη ΧΑ; "Η οικονομική κρίση που έπληξε την ελληνική κοινωνία το 2010, η έλλειψη μίας συνεκτικής μεταναστευτικής πολιτικής, καθώς και η άρνηση του κράτους να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει το ρατσιστικό έγκλημα οδήγησαν στην εδραίωση της Χρυσής Αυγής στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας".

Όσο για τα βασικά στοιχεία που πυροδοτούν τις ρατσιστικές αντιλήψεις; "Δυστυχώς, οι ρατσιστικές αντιλήψεις παραμένουν μια ανησυχητική σταθερά στην ελληνική κοινωνία. Οι συνθήκες που τις τροφοδοτούν επανέρχονται σταθερά στην καθημερινότητα, με τη διαχείριση του μεταναστευτικού και προσφυγικού ζητήματος να προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη του κλίματος. Πολύ σημαντική παράμετρος για το πώς θα εξελιχθεί το φαινόμενο της ρατσιστικής βίας στη χώρα θα είναι αναμφισβήτητα η εξέλιξη της δίκης της Χρυσής Αυγής – και για αυτόν τον λόγο είναι χρέος κάθε δημοκρατικού πολίτη να ενημερώνεται και να στηρίξει την εξέλιξη του δικαστικού αγώνα ενάντια στον νεοναζισμό".

Μία διαχρονική πληγή

Αν θέλουμε να πιστέψουμε ότι ο ρατσισμός αναδύθηκε τα τελευταία χρόνια με τον ερχομό προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα, ξεκάθαρα εθελοτυφλούμε. Ο χαρακτηρισμός για τις προσφυγοπούλες του 1922 είναι χαρακτηριστικός: Τις φώναζαν "παστρικές", σαν τις πόρνες που πλένονταν συχνά, μπας και αποφύγουν τα "αφροδίσια".

Βάλ' τους Χ Σήμερα, στην εποχή της Covid-19, ελλοχεύει ένας νέος κίνδυνος που έρχεται με τη μορφή του κοινωνικού στιγματισμού. Πώς αντιμετωπίζουν, άραγε, οι μικρές κοινότητες τους ανθρώπους που "δεν πρόσεξαν" και διέσπειραν τον ιό; Το λιντσάρισμα και η ανθρωποφαγία, έστω σε διαδικτυακή μορφή, αποτελούν αγαπημένα σπορ ακόμα και από ανθρώπους υπεράνω πάσης υποψίας. Όσο για το ποιοι ακριβώς θα πρωτοστατήσουν στις νέες –αλλά και παλιότερες που αναδύονται ξανά– μορφές ρατσισμού;

Όπως έγραφε και ο Ernest Hemingway στο Για ποιον χτυπά η καμπάνα (εκδ. Καστανιώτη): "Υπάρχουν πολλοί που δεν γνωρίζουν ότι είναι φασίστες, θα το μάθουν όμως όταν έρθει η ώρα".

* Όλα τα σκίτσα καθώς και υλικό από τη δίκη περιλαμβάνονται στο βιβλίο "Ο Μαύρος Χάρτης της Ρατσιστικής Βίας". Μπορείς να το βρεις σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπωλεία και να ενισχύσεις τη νομική ομάδα.

** To κεντρικό σκίτσο είναι της Έφης Θεοδωροπούλου.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr