Η λυρική επιστροφή του Δημοσθένη Παπαμάρκου

"Είμαι πια σκόρπιες κουβέντες. Είμαι νεκρός" αναφωνεί ο Πιστός, ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής της Εξημέρωσης (εκδ. Πατάκη). Δε μαθαίνουμε το όνομά του ποτέ, τον ακούμε όμως καθώς ταξιδεύει μέσα από αρχαίους τόπους (πραγματικούς ή μη) και χρόνους· από τον πάνω στον κάτω κόσμο και ύστερα πάλι στην επιφάνεια της θάλασσας, δεμένος στο κατάρτι ενός πλοίου των Αθηναίων. "Αυτό είναι το προνόμιο και η καταδίκη των νεκρών. Να είναι ο καθένας" εκμυστηρεύεται στον αναγνώστη λίγο πριν το τέλος ο αφηγητής. Εξαρχής, όμως, οι προθέσεις του μικρού σε μέγεθος αλλά ιδιαίτερα πυκνού σε νοήματα βιβλίου έχουν γίνει γνωστές. Ακριβώς κάτω από τον τίτλο του βλέπουμε μία σαφή, πολύ σαφή ή μάλλον σαφέστατη υποσημείωση: Νεκρογραφία.

Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος επέστρεψε, μετά την τεράστια επιτυχία του Γκιακ (εκδ. Αντίποδες) με ένα κείμενο που λοξοκοιτάζει προς την ποίηση και κουβαλά μία μυστικιστική σχεδόν γοητεία. Αν στις ιστορίες του Γκιακ ο πόλεμος και η βία βρίσκονταν σε πρώτο πλάνο, εδώ το θέμα φαίνεται να είναι ακόμα πιο "σκοτεινό": Μπορεί άραγε ένας Μάντης να εξημερώσει την εμπειρία του θανάτου και του ανθρώπινου πόνου και να μας κάνεις μέτοχους σε αυτήν;

Το βιβλίο δε δίνει απαντήσεις, δεν είναι φιλοσοφικό εγχειρίδιο προς ναυτιλλομένους. Αντίθετα, είναι ένα μικρό κομψοτέχνημα, το οποίο παλεύει ενάντια στην "τυφλότητα της αθανασίας" ενώ ανακαλύπτει την ομορφιά ακόμα και στις πλέον μακάβριες εικόνες: Όπως αυτή του Ορφέα που στην προσπάθειά του να νικήσει τον θάνατο βρέθηκε με το στόμα του ραμμένο όχι με σπάγκο αλλά με τη χορδή μίας λύρας.

Το κείμενο ανέβηκε στη σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση τον Ιανουάριο. Εκεί, ένα από τα ευρήματα της σκηνοθεσίας ήταν να συνδεθεί το έργο άμεσα με το προσφυγικό δράμα μέσα από μία πολύ γνωστή φωτογραφία όπου πατέρας και παιδί βρίσκονται πνιγμένοι δίπλα δίπλα στην ακτή.  

Θα σταθούμε Αθηναίοι ή Συβαρίτες απέναντι στον ανθρώπινο πόνο; Την απόφαση οφείλει ο καθένας από εμάς να την πάρει μόνος του.

Δυστυχώς, για εμάς, η Εξημέρωση περιέχει άχρονες εικόνες που αποδεικνύονται όμως δραματικά επίκαιρες: "Κι ενώ οι Μιλήσιοι έπαιρναν άλλοι τον δρόμο για τα νησιά κι άλλοι, ακολουθώντας όσα πρόσταζε η περσική βία, τον δρόμο για τη θάλασσα που οι Ίωνες αποκαλούν Ερυθρά, οι Συβαρίτες διάλεξαν να μην ταράξουν τη ζωής του με καμία καινούργια λύπη". Σε αντίθεση, δηλαδή, με τους Αθηναίους, οι οποίοι όπως μας ενημερώνει ο αφηγητής, πένθησαν φανερά για την καταστροφή της Μιλήτου. Το ζήτημα, λοιπόν, έχει τεθεί από τον Μάντη στους αναγνώστες: Θα σταθούμε Αθηναίοι ή Συβαρίτες απέναντι στον ανθρώπινο πόνο; Την απόφαση αυτή οφείλει ο καθένας από εμάς να την πάρει μόνος του. Στο τέλος, η ιστορία θα μας κρίνει.