Όλοι έχουμε ένα τραγούδι ή έναν δίσκο που έχει ταυτιστεί με έναν άνθρωπο που θα προτιμούσαμε να έχουμε βγάλει από το μυαλό μας.
Ίσως δεν αντέχεις πια να ακούς μια μπάντα που λάτρευες κάποτε, γιατί σε γυρίζει πίσω σε μια παλιά σχέση· ίσως εκείνο το τραγούδι που σου είχε προτείνει ο/η πρώην να κουβαλάει όλες τις στιγμές της εποχής εκείνης — τις όμορφες, τις άσχημες και τις πιο πικρές. Μπορεί πάλι η ανάμνηση να μην είναι καταστροφική, αλλά απλώς να σου ξυπνά τη μελαγχολία από κάτι ή κάποιον που άφησες πίσω. Ο εγκέφαλός μας έχει έναν παράξενο τρόπο να κρύβει τέτοιες πληροφορίες στα βάθη του, και όταν αυτές συναντήσουν τα ηχητικά κύματα ενός τραγουδιού, μπορούν να αναδυθούν απότομα, ακόμη κι αν δεν ξέραμε καν ότι υπήρχαν.
Γιατί συνδέουμε πολλά τραγούδια με πρώην σχέσεις, σύμφωνα με τους ειδικούς
Κι ενώ συχνά κατηγορούμε τους πρώην μας που "χάλασαν" για πάντα έναν καλλιτέχνη ή ένα κομμάτι για μας, η επιστήμη έχει τις δικές της εξηγήσεις για το γιατί η μουσική μπορεί να προκαλέσει τόσο έντονα συναισθήματα. Το PBS NewsHour επιχείρησε να ανακαλύψει γιατί οι μουσικές αναμνήσεις επιμένουν στο μυαλό μας και αν υπάρχει τρόπος να τις ξεχάσουμε.
Η Kelly Jakubowski, ψυχολόγος της μουσικής στο Πανεπιστήμιο Durham, επισημαίνει ότι τα λεγόμενα "earworms” —οι μελωδίες που κολλάνε ακούσια στο μυαλό μας— μοιάζουν πολύ με τις μουσικά πυροδοτούμενες προσωπικές αναμνήσεις. "Και τα δύο είναι συνηθισμένες εμπειρίες και και τα δύο λειτουργούν σαν ακούσιες διαδικασίες μνήμης", λέει. Η ομάδα της άρχισε να μελετά αν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα σε μουσικά είδη και συγκεκριμένες αναμνήσεις.
Παρότι δύσκολο να βγουν ξεκάθαρα συμπεράσματα για τα είδη μουσικής, η έρευνα έδειξε κάτι σταθερό: τα λυπητερά τραγούδια τείνουν να ξυπνούν αυτοβιογραφικές αναμνήσεις σε πολλούς ανθρώπους. "Επειδή η μουσική συνδέεται με βαθιά συναισθηματικά γεγονότα, λειτουργεί σαν ισχυρό ερέθισμα που επαναφέρει τα συναισθήματα της στιγμής", εξηγεί η Jakubowski. "Με εντυπωσίασε πόσες φορές οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι η μουσική τους θύμιζε πρώην συντρόφους". Αντίθετα, οι ευχάριστες μνήμες φαίνεται να ενεργοποιούνται από μεγαλύτερη ποικιλία ειδών, ανάλογα με τις ακουστικές προτιμήσεις του καθενός.
Ο τρόπος που οργανώνει ο εγκέφαλος τις μνήμες του καθορίζει ποιες στιγμές του παρελθόντος επιστρέφουν και πότε. Η μουσική ενεργοποιεί πρώτα τον ακουστικό φλοιό, μια περιοχή με νευρικές δομές που επεξεργάζονται τους ήχους. Από εκεί, τα σήματα μεταφέρονται σε διάφορα "κέντρα" που επηρεάζουν την ομιλία, την κίνηση και τη σκέψη, γεγονός που εξηγεί γιατί η μουσική μας κάνει να τραγουδάμε, να χορεύουμε και να ταξιδεύουμε νοητά.
Το εργαστήριο του Petr Janata στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια Davis έχει περάσει πάνω από δέκα χρόνια εξετάζοντας ποιες περιοχές "κρατούν" τις μουσικές μας αναμνήσεις. Αν και ο ιππόκαμπος είναι γνωστός ως ο βασικός αποθηκευτικός χώρος της μνήμης, ο Janata ανακάλυψε πως δεν είναι ο μοναδικός υπεύθυνος. "Δεν βλέπουμε τον ιππόκαμπο να ενεργοποιείται ιδιαίτερα όταν μια ανάμνηση προκύπτει από τη μουσική, εκτός κι αν ζητήσουμε από τους συμμετέχοντες να επικεντρωθούν υπερβολικά στις λεπτομέρειες", λέει. Έτσι, οι τυχαίες μνήμες που αναδύονται όταν ένα τραγούδι μάς θυμίζει έναν πρώην φαίνεται να προέρχονται από άλλη περιοχή — χωρίς ιδιαίτερη συμμετοχή του ιππόκαμπου.
Αυτή η περιοχή βρίσκεται ακριβώς πίσω από το μέτωπό μας και λέγεται μεσοπρομετωπιαίος φλοιός. Εκεί αποθηκεύουμε πληροφορίες που σχετίζονται με τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας. "Όταν σκέφτεσαι το παρελθόν σου ή τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής σου", αναφέρει ο Janata, "αυτή η περιοχή είναι που ενεργοποιείται".
Σε μελέτη του 2009, ο μεσοπρομετωπιαίος φλοιός εμφανίστηκε ως η περιοχή που συσχετίζεται έντονα με ζωντανές, συναισθηματικά φορτισμένες μουσικές αναμνήσεις. Αυτό εξηγεί γιατί άνθρωποι που πάσχουν από Αλτσχάιμερ συνεχίζουν να αντιδρούν στη μουσική του παρελθόντος: ο ιππόκαμπος επηρεάζεται νωρίτερα, ενώ ο μεσοπρομετωπιαίος φλοιός διατηρείται περισσότερο.
Παράλληλα λειτουργεί και το ραβδωτό σώμα, ένα βαθύ νευρικό κέντρο που ρυθμίζει τα συναισθήματά μας. Ο Dr Alex Pantelyat εξηγεί ότι εκεί οφείλονται τα "ρίγη" που πολλές φορές νιώθουμε όταν ακούμε ένα τραγούδι. Έρευνες έδειξαν ότι η μουσική προκαλεί εκκρίσεις ντοπαμίνης σε δύο τμήματα του ραβδωτού σώματος — πριν ξεκινήσει το κομμάτι και τη στιγμή που αρχίζει να παίζει.
Αυτά τα συναισθηματικά "κύματα" συνδέονται ξανά με τον μεσοπρομετωπιαίο φλοιό, ο οποίος αποφασίζει αν η στιγμή θα "γραφτεί" στην προσωπική μας ιστορία. Έτσι, αυτή η περιοχή μετατρέπεται στο κέντρο όπου συναντιούνται το συναίσθημα, η σωματική αντίδραση και η μουσική εμπειρία.
Ο Janata τονίζει ότι τα τραγούδια που κολλάνε στο μυαλό μας βοηθούν στην ενίσχυση αυτών των αναμνήσεων. Οι επαναλαμβανόμενες μελωδίες ενισχύουν τόσο τη μνήμη του ίδιου του τραγουδιού όσο και των συναισθημάτων και εμπειριών που το συνοδεύουν. Και όσο κι αν θέλουμε να ξεφορτωθούμε κάποιες μνήμες που μας πληγώνουν, τόσο ο Janata όσο και ο Pantelyat επισημαίνουν ότι, σύμφωνα με όσα γνωρίζει σήμερα η επιστήμη, δεν υπάρχει τρόπος να διαχωριστούν τα συναισθήματα από τις μουσικές αναμνήσεις.
Με λίγα λόγια, οι παλιές μας σχέσεις και το soundtrack που τις συνοδεύει μάλλον θα παραμείνουν μέρος μας.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.