Πάντα αναρωτιόμουν πώς θα ήταν η Αθήνα αν ο "οργασμός" της αντιπαροχής πριν από μερικές δεκαετίες δεν είχε ισοπεδώσει οικήματα που σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις δε θα τολμούσε κανείς να αγγίξει. Ή πόσο πολύ θα άλλαζε όψη, αν τα εναπομείναντα συντηρούνταν όπως τους αρμόζει. Ένα από αυτά, το εμβληματικό Μέγαρο Σλήμαν-Μελά στην Πανεπιστημίου, το οποίο οσονούπω θα (ξανα)μετατραπεί σε ξενοδοχείο, τελευταία συζητιέται όσο κανένα άλλο, διότι στα δωμάτιά του φιλοξενεί τα έργα 42 καλλιτεχνών υπό την ομπρέλα μίας πραγματικά ευρηματικής έκθεσης σύγχρονης τέχνης. Όταν διάβασα πριν από περίπου ένα μήνα το δελτίο τύπου για το εν λόγω εγχείρημα, γνώριζα ότι το Wanderlust/ all passports -όπως τιτλοφορείται- θα είχε τρομερό ενδιαφέρον και πως θα χρειαζόταν πολλές "αναγνώσεις" για να το αντιληφθώ.
"Το ξέρεις πως έχει γίνει viral", είπα στον δημιουργό της, Κώστα Πράπογλου όταν τον συνάντησα στον χώρο. "Το ίδιο μου είπε και μια φίλη μου για το TikTok, μου έχουν στείλει κάτι links από βίντεο με 12.000 κοινοποιήσεις και μου φάνηκε πραγματικά απίστευτο", μου απάντησε με σεμνότητα. Ο Κώστας Πράπογλου είναι αρχαιολόγος-αρχιτέκτονας, κριτικός σύγχρονης τέχνης και επιμελητής και ως ιδρυτής της artefact athens έχει ήδη στο ενεργητικό του δύο εκθέσεις που έδωσαν άλλη πνοή στο Δαφνί και την ιστορική κλωστοϋφαντουργία "Κλωσταί Πεταλούδας-Μουζάκης".
Φεύγοντας, του ζήτησα όποτε έβρισκε λίγο χρόνο, να μιλήσουμε κατ' ιδίαν για την επιμέλειά του σε αυτό το πρότζεκτ ώστε να απαντηθούν όλες οι απορίες μου που προέκυψαν όσο περιπλανιόμουν από δωμάτιο σε δωμάτιο. Ανταποκρίθηκε αμέσως και οι απαντήσεις του εξηγούν πολλά από όσα θα δεις μέσα στο κτήριο.
>Καταρχάς, γιατί η έκθεση τιτλοφορείται Wanderlust/ all passports;
Είναι μία έννοια που μου αρέσει πάρα πολύ. Η ελληνική μετάφραση είναι "φιλαποδημία", ο πόθος να ταξιδεύουμε από έναν τόπο σε έναν άλλο. Για εμένα έχει μια πιο υπαρξιακή χροιά· πώς αναζητούμε τον εαυτό μας όχι μέσα από ένα γεωγραφικό όριο, αλλά μέσα από ένα ταξίδι της ψυχής και του πνεύματος. Γι´αυτό και όπως έχεις δει στην έκθεση, κάποιοι καλλιτέχνες διαχειρίζονται θέματα που έχουν να κάνουν με τον διαλογισμό, αστρικά ταξίδια κλπ. Το all passports από την άλλη, είναι μία συμβολική δήλωση ότι η έκθεση είναι για όλους μας, καθώς όλοι έχουμε διαβατήριο και όλοι είμαστε ελεύθεροι να πάμε όπου θέλουμε.
>Η περιπλάνηση μήπως έχει να κάνει και με το ίδιο το κτήριο; Κατά καιρούς λέγεται ότι σε εγκαταλελειμμένα οικήματα, περιπλανώνται ψυχές.
Σαφώς. Βέβαια, δεν το βλέπω ως στοιχειωμένο, αλλά ως ένα κτήριο που πλέει προς μία γνωστή ή άγνωστη για τα δεδομένα του κατεύθυνση. Βλέποντας όλα τα επίπεδα εναλλαγής ταυτότητας και μνήμης από όταν χτίστηκε μέχρι και σήμερα, ακολουθεί και αυτό το δικό του ταξίδι με ψυχές να περνούν πάντοτε μέσα από αυτό. Υπάρχει μία κίνηση, μία κινητικότητα μέσα στο χωροχρόνο.
>Αντιλαμβάνομαι πως έχεις αδυναμία σε τέτοιου είδους κτήρια, δεδομένης της δράσης σου.
Έχω μεγάλη αδυναμία, ναι (γέλια)! Νομίζω συνδέεται με την άλλη μου ιδιότητα, αυτήν του αρχαιολόγου. Κάπως ο αρχαιολόγος από μέσα μου βγαίνει για να ανασκάψει τη μνήμη και την ταυτότητα. Με σαγηνεύουν χώροι που φέρουν ένα φορτίο. Δε μπορώ να "μπω" με την ίδια ευκολία σε ένα μουσείο ή μία γκαλερί -προφανώς και θα μπω- απλώς για μένα παρουσιάζουν περισσότερο ενδιαφέρον οι χώροι που φέρουν ένα αποτύπωμα, μνήμη, ιστορικότητα και που έχουν μία εξέλιξη, ένα μέλλον.
>Και πώς επέλεξες το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά;
Με το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά ασχολήθηκα ύστερα από πρόσκληση του Ομίλου Mitsis που έχει αναλάβει να το ξαναμετατρέψει σε ξενοδοχείο. Ήταν ένα κτήριο που με ενδιέφερε, αλλά κάπως έδεσε η συνταγή όταν μίλησα μαζί τους και μου είπαν ότι μπορούν να μου το παραχωρήσουν προτού ξεκινήσουν οι διαδικασίες ανακαίνισης. Πέρα από το αρχιτεκτονικό αποτύπωμα (βλ. Τσίλερ), για εμένα ήταν πολύ σημαντικό γιατί πρόκειται για ένα κτήριο στο κέντρο της Αθήνας, που πολλοί άνθρωποι δεν κατάφεραν ποτέ να μπουν μέσα και να το δουν. Το είδα και σαν μία πολύ ωραία ευκαιρία για το κοινό να δει και να εκτιμήσει αυτό το "κόσμημα".
>Υποθέτω πως σε επέλεξαν λόγω "πρότερου βίου". Εσύ πώς επέλεξες τους 42 καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση;
Συνεργάζομαι με αρκετούς, γνωρίζω τη δουλειά τους και τι τους ενδιαφέρει, συνεπώς προσέγγισα εκείνους που ήξερα ότι θα παρουσίαζαν κάτι πολύ κοντά στα νοήματα που τους είναι οικεία όλα αυτά τα χρόνια. Είναι και αρκετοί με τους οποίους δεν έχω ξανασυνεργαστεί, αλλά δημιουργήθηκε μία ομάδα ανθρώπων που θεωρώ ότι η δουλειά τους συνάδει με τους εννοιολογικούς άξονες αυτής της έκθεσης.
>Τι κατευθύνσεις τους έδωσες;
Πάντα, προτού προσεγγίσω τους καλλιτέχνες, κάθομαι και γράφω ένα κείμενο που σχετίζεται με την ιστορία του εκάστοτε κτηρίου και το τι σημαίνει το θέμα της έκθεσης. Στην προκειμένη περίπτωση με ιντρίγκαρε και η διφορούμενη προσωπικότητα του ερασιτέχνη αρχαιολόγου Σλήμαν που είχε πολλά στοιχεία ναρκισσισμού και μυθομανίας, οπότε κάποιοι "έπαιξαν" και με αυτό. Τους το επικοινώνησα και μετά άρχισαν να μου προτείνουν έργα και να συζητάμε πάνω σε αυτά.
>Οι αναθέσεις των δωματίων ανά καλλιτέχνη, πώς έγιναν;
Όταν ξεκίνησαν οι προτάσεις τους, είχα αποφασίσει ποιοι χώροι θα ήταν διαθέσιμοι, γιατί όπως θα είδες κάποια δωμάτια είναι κλειστά για πρακτικούς λόγους. Συνεπώς είχα δημιουργήσει στο μυαλό μου μία αφήγηση, μία ροή και σιγά σιγά κάναμε επισκέψεις στο χώρο για να τους δείχνω τα δωμάτια που φανταζόμουν ότι θα τους ταίριαζαν. Έτσι έγινε, χτίστηκε βήμα βήμα και από επίσκεψη σε επίσκεψη με τον καθένα να οικειοποιείται με την αίθουσά του.
>Δε μπορούσαν να επέμβουν καθόλου πάνω στο χώρο, τους τοίχους, σωστά;
Για τον πρώτο όροφο, επειδή είναι διατηρητέος και υπάρχουν οροφογραφίες, ζωγραφική στους τοίχους κλπ, είχαμε πολύ σαφείς οδηγίες και από το Υπουργείο Πολιτισμού ότι δε μπορούσαμε να επέμβουμε, π.χ. να καρφώσουμε. Βρήκαμε τρόπους να σεβαστούμε τον χώρο και να στηθούν τα έργα χωρίς να προξενήσουμε περαιτέρω βλάβη, διότι οι προηγούμενοι ένοικοι είχαν δημιουργήσει σημαντικές φθορές. Είχαν βάψει πάνω στις οροφογραφίες, είχαν επέμβει με γυψοσανίδες που δημιούργησαν προβλήματα.
>Διεξαγόταν κάποιος έλεγχος από κλιμάκια του Υπουργείου Πολιτισμού;
Το είχαμε σχεδόν καθημερινά αυτό, ναι. Υπάρχει υπεύθυνος αρχιτέκτονας και από τον Όμιλο Mitsis σε συνεργασία με το Υπουργείο, αλλά περνούσαν και κλιμάκια από το Υπουργείο για να δουν τι κάναμε. Δεν ήταν ακριβώς κλιμάκια επιτήρησης ή επίβλεψης, τσέκαραν αν τηρούνταν όσα έπρεπε. Ούτως ή άλλως ήμουν ξεκάθαρος εξαρχής ότι θα σεβόμασταν πλήρως τον χώρο. Σε προηγούμενη Biennale είχαν χρησιμοποιηθεί κάποια δωμάτια από το κτήριο και δυστυχώς οι επεμβάσεις που έγιναν ήταν πολύ δυσάρεστες και δεν είχα σκοπό σε καμία περίπτωση να γίνει κάτι τέτοιο εδώ. Ούτε θέλησα να επέμβω στην εξωτερική όψη του κτηρίου με κάποιο πανό που να υποδεικνύει την έκθεση.
>Υπάρχει κάποια εννοιολογική διαφορά μεταξύ πρώτου και δεύτερου ορόφου;
Όχι, το ζήτημα ήταν καθαρά πρακτικό. Ο πρώτος είναι διατηρητέος, ενώ ο δεύτερος όροφος ως μετέπειτα προσθήκη όχι, οπότε τα έργα ταξινομήθηκαν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Για παράδειγμα το έργο της Δήμητρας Σκανδάλη με τα ξύλα που κρέμονται, δε θα μπορούσε να στηθεί στον πρώτο.
>Πόσο καιρό χρειάστηκες για να στήσεις την έκθεση;
Ξεκίνησα τον Ιανουάριο, οπότε περίπου 10 μήνες. Βοήθησε το ότι μένω πολύ κοντά και πηγαινοερχόμουν κάθε μέρα. Δεν υπήρχε κάποιου είδους προθεσμία, εγώ αποφάσισα τον χρόνο, απλώς καταλαβαίνεις ότι δεν σταμάτησα ούτε το καλοκαίρι, εκτός από όταν χρειάστηκε εξαιτίας ενός ατυχήματος που είχα.
>Αγαπημένο δωμάτιο έχεις; Αν και υποθέτω θα μου πεις όχι.
Σου λέω όχι, αλλά δεν είναι διπλωματική η απάντησή μου. Αγαπώ όλα τα έργα, όταν δουλεύεις τόσο για ένα ενιαίο αποτέλεσμα, τα βλέπεις όλα σαν παιδιά σου, όλη η έκθεση γίνεται παιδί σου.
>Μέχρι στιγμής, ποιο σχόλιο σε έχει εντυπωσιάσει;
Νομίζω περισσότερο αντιδράσεις με έχουν εντυπωσιάσει. Όπως πολύ σωστά επεσήμανες, με ενδιαφέρει το ευρύτερο κοινό. Ακόμα και τα κείμενά μου, προσπαθώ να είναι πιο απλά, τώρα τα έχω απλοποιήσει επίτηδες. Συγκινούμαι πολύ όταν βλέπω οικογένειες με μικρότερα παιδιά στην έκθεση. Επίσης, το περασμένο σαββατοκύριακο ήρθε από τα Γιάννενα ένα γκρουπ 25άρηδων μόνο για να δει την έκθεση και να γνωριστούμε. Συγκινήθηκα πολύ. Στα δε εγκαίνια, γνώρισα τρεις ανθρώπους που μου είπαν ότι πριν από δύο χρόνια είδαν την έκθεση στο Δαφνί και φέτος έκλεισαν εισιτήριο από την Αυστραλία για να βρίσκονται στα εγκαίνια.
>Με το πέρας της έκθεσης, τι είναι αυτό που θα την χαρακτηρίσει ως επιτυχημένη ή όχι για εσένα;
Περισσότερο η ανταπόκριση του κόσμου. Βλέπω τα νούμερα της προσέλευσης, π.χ. στα εγκαίνια είχαμε 2.500 κόσμου, τις φωτογραφίες των επισκεπτών, δεχόμαστε συγχαρητήρια μηνύματα... Επίσης, βλέπω τους καλλιτέχνες που είναι χαρούμενοι - αυτό είναι μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους για μένα - να είναι ευχαριστημένοι με το αποτέλεσμα και να αισθάνονται ότι έχουν καταφέρει να επικοινωνήσουν τη δουλειά τους στο ευρύτερο κοινό. Αυτό είναι για εμένα η επιτυχία.
>Το ξέρεις ότι στο εξωτερικό θα πλήρωνε κόσμος για να τη δει, σωστά;
Προσπαθώ με νύχια και με δόντια στις εκθέσεις μου να μην υπάρχει εισιτήριο. Θέλω να είναι προσβάσιμες σε όλους.
>Παρόλα αυτά, το κόστος ενός τέτοιου τεράστιου πρότζεκτ ποιο είναι;
Υπάρχουν κάποιες χορηγίες με βασικό χορηγό το Υπουργείο Πολιτισμού, μερικές ακόμη που είναι μικροποσά... Κάποιοι κάνουν σενάρια επιστημονικής φαντασίας, αλλά μιλάμε για πολύ μικρά ποσά και από κει και πέρα, βασίζομαι σε προσωπικές σχέσεις με ανθρώπους που συνεργάζομαι επί χρόνια και που αφορούν για παράδειγμα την ενοικίαση εξοπλισμού, τις εκτυπώσεις καταλόγων... Παράλληλα, όλοι οι καλλιτέχνες βάζουν χρήματα για την παραγωγή, το ίδιο και εγώ. Δυστυχώς, είναι αδύνατον να καλυφθούν αλλιώς τα έξοδα, διότι εδώ δε δίνονται ποτέ πολλά χρήματα για τέτοιου είδους παραγωγές. Ο όμιλος βοήθησε κυρίως σε πρακτικά ζητήματα, π.χ. ανέλαβε το κόστος της ηλεκτροδότησης, καθώς ρεύμα δεν υπήρχε στο κτήριο και χρειαζόταν νέα εγκατάσταση που θα πληρούσε προϋποθέσεις ασφάλειας.
>Έχεις σκεφτεί ποιο θα είναι το επόμενο κτήριο;
Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη κι αν σκεφτώ κάποιο, τα πράγματα "τρέχουν" τόσο πολύ στην Αθήνα που πλέον, μπορεί να έχω κάτι κατά νου, να προσεγγίσω τον ιδιοκτήτη και αν δεχτεί, να μου πει για παράδειγμα ότι μπορεί μόνο για τον επόμενο μήνα γιατί προορίζεται προς ενοικίαση ή πώληση. Αυτό δε συνέβαινε πριν από 4-5 χρόνια. Οι χώροι μεταβάλλονται πια από τη μία μέρα στην άλλη. Έχω πράγματι εντοπίσει κάτι, αλλά υπάρχει ερωτηματικό και δε μπορώ να σου πω ακόμα.
>Όποιος μας διαβάζει τώρα και θέλει να επισκεφθεί την έκθεση, τι πρέπει να έχει κατά νου;
Κάποια γενικά πράγματα κατά βάση: Θα δει μία έκθεση σύγχρονης τέχνης σε ένα ιστορικό κτήριο, οπότε αυτό που θα δει είναι προφανώς εμπνευσμένο από το οίκημα και τον σχετικό εννοιολογικό άξονά της. Καλό είναι να έχει περισσότερο χρόνο, διότι η έκθεση δε μπορεί να καλυφθεί μέσα σε μισή ώρα και να έρθει με τη διάθεση να περάσει όμορφα και να αφήσει τη φαντασία του ελεύθερη να περιπλανηθεί. Ανάλογα με τους προβληματισμούς του και το πώς προσεγγίζει ο καθένας τη ζωή θα δει διαφορετικά πράγματα, αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Wanderlust / all passports
Επιμελητής: Κώστας Πράπογλου
Διοργάνωση: artefact athens
Ημέρες/ώρες λειτουργίας:
Πέμπτη - Παρασκευή -Σάββατο - Κυριακή: 15.30 - 20.30
Διάρκεια Έκθεσης:
17 Οκτωβρίου - 17 Νοεμβρίου
Χώρος:
Μέγαρο Σλήμαν-Μελά, Πανεπιστημίου 46, Αθήνα
Mετρό σταθμός Ομόνοια / Πανεπιστήμιο
~ Η είσοδος είναι δωρεάν και οι επισκέπτες παρακαλούνται να εισέρχονται στον χώρο της έκθεσης με πεζά κλειστά υποδήματα.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες
Εοζέν Αγκοπιάν (Ελλάδα), Άννα Αμπαριώτου (Ελλάδα), Λυδια Ανδριώτη (Ελλάδα), Άννα Αντάρτη (Ελλάδα), Κλίτσα Αντωνίου (Κύπρος), Θωμάς Βαλιανάτος (Ελλάδα), Απόστoλoς Φ. Βέττας (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Asaf Gam Hacohen (Ισραήλ), Κλειώ Γκιζελή (Ελλάδα), Ειρήνη Γκόνου (Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Susan Daboll (ΗΠΑ), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Σοφία Ζαράρη (Ελλάδα), Μάρω Ζαχαρογιάννη (Ελλάδα), Ελένη Zερβού (Αγγλία), Harriet Hedden (Αγγλία), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Αννίτα Καλημέρη (Ελλάδα), Γιώργος Κοντονικολάου (Ελλάδα), Stevie Love (ΗΠΑ), Νεφέλη Μασία (ΗΠΑ), Jonas Mekas (ΗΠΑ), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Μανώλης Μπαμπούσης (Ελλάδα), Δημήτρης Μυλωνάς (Ελλάδα), Sandra Osborne (ΗΠΑ), Κρίτων Παπαδόπουλος (Αγγλία), Άντα Πετρανάκη (Ελλάδα), Λία Πέτρου (Ελλάδα), Λίνα Πηγαδίωτη (Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Δημήτρης Σάββα (Κύπρος), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ισμήνη Σαμανίδου (Αγγλία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Jesse Leroy Smith (Αγγλία), Μαριάννα Στραπατσάκη (Ελλάδα), Tonoptik (Μαυροβούνιο), Κλαίρη Τσαλουχίδη - Χατζημηνά (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα).
*Με την οικονομική υποστήριξη και αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.