Ριφιφί: Η αληθινή ιστορία που ενέπνευσε τον Σωτήρη Τσαφούλια

Μπελάς, καβγάς, ταραχή. Αυτή είναι η σημασία του "ριφιφί" στα γαλλικά. Το 1955, ο Jules Dassin σκηνοθέτησε τη noir ταινία Du Rififi Chez Les Hommes, εμπλουτίζοντας ακούσια την ελληνική γλώσσα με μία νέα λέξη που συνδέθηκε άρρηκτα με την εγκληματικότητα και τις οργανωμένες κλοπές. 37 χρόνια αργότερα, το Δεκέμβριο του 1992, η Ελλάδα θα ζούσε το δικό της ριφιφί, μία "κινηματογραφική" αλλά καθ᾽όλα πραγματική ληστεία 5 δισ. δραχμών που μέχρι και σήμερα, παραμένει ανεξιχνίαστη.

Αυτή η απίστευτη ιστορία επιστρέφει τώρα στην επικαιρότητα μέσα από τη νέα σειρά της Cosmote TV σε σκηνοθεσία Σωτήρη Τσαφούλια, της οποίας τα δύο πρώτα επεισόδια προβλήθηκαν στο φετινό 66ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ας τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή.

La Casa De Papel, before it was cool

Δευτέρα, 21 Δεκεμβρίου 1992. Οι υπάλληλοι του υποκαταστήματος της Τράπεζας Εργασίας (Καλλιρρόης 19) στο Νέο Κόσμο ανοίγουν την πόρτα για μια ακόμα συνηθισμένη εργάσιμη ημέρα. Στο υπόγειο της τράπεζας, αντικρίζουν 301 θυρίδες άδειες, μία εικόνα που -ειδικά για τα δεδομένα της Ελλάδας- θυμίζει κινηματογραφικό σενάριο. Κάποιοι είχαν σκάψει ένα τούνελ 23 μέτρων κάτω από την οδό Καλλιρρόης, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι εκεί βρισκόταν η κοίτη του ποταμού Ιλισσού. Υπήρχε δηλαδή ήδη χώρος, μια φυσική κοιλότητα στο έδαφος, έτοιμη να τους υποδεχτεί. Η εκσκαφή αυτή δεν ήταν αυτοσχέδια, αλλά αριστοτεχνική. Οι δράστες είχαν ακολουθήσει όλους τους κανόνες στατικής και ασφαλείας, είχαν λύσει το πρόβλημα του εξαερισμού με ανεξήγητο τρόπο, ενόσω στιβαρά υποστυλώματα - χοντρά δοκάρια κρατούσαν σταθερό το έδαφος πάνω από τα κεφάλια τους.

Κατά μήκος του τούνελ που ξεκινούσε από ένα φρεάτιο της ΕΥΔΑΠ στο αριστερό τοίχωμα της σκεπασμένης κοίτης του ποταμού Ιλισού και έφτανε ακριβώς κάτω από τις θυρίδες, είχαν τοποθετήσει ράγες σαν σε μικρογραφία σιδηροδρόμου, πάνω στις οποίες κινούνταν ένα μικρό βαγόνι. Σύμφωνα με τους ειδικούς, έτσι μετέφεραν τα μπάζα που, βάσει μετέπειτα ερευνών αντιστοιχούσαν σε δέκα αυτοκίνητα, και που, ποτέ κανείς δεν κατάλαβε πώς εξαφανίστηκαν. Λες και είχε ανοίξει η γη και τα είχε καταπιεί, αφού αργότερα, το μόνο που ανέφεραν οι κάτοικοι της περιοχής ήταν ότι θυμούνταν περίεργους ήχους στους οποίους δεν έδωσαν ωστόσο, σημασία. Το ίδιο υποστήριξαν και για τους υπαλλήλους της ΕΥΔΑΠ που για τουλάχιστον 10 ημέρες βρίσκονταν στο απέναντι παρκάκι πάνω από μια αποχέτευση- την είσοδο του τούνελ όπως αποδείχθηκε.

Όταν οι δράστες ολοκλήρωσαν το τούνελ με χειρουργική ακρίβεια, βρέθηκαν μπροστά σε έναν τοίχο από ατσάλι σχεδόν πέντε εκατοστών. Χρησιμοποιώντας μάλλον ένα επαγγελματικό σετ οξυγονοκόλλησης, μπόρεσαν να εισέλθουν στο υπόγειο χωρίς να θορυβηθούν καθόλου από τον συναγερμό που χτύπησε συνολικά 4 φορές μέσα στο σαββατοκύριακο. Οι υπεύθυνοι απέδωσαν το γεγονός σε βλάβη δεδομένου του ότι δεν υπήρχε καμία ένδειξη παραβίασης της κεντρικής εισόδου. 

Η δυσθεώρητη λεία

Οι θυρίδες ήταν 1.151, αλλά οι δράστες αρκέστηκαν στο να ανοίξουν 301 ξαφρίζοντας χρήματα, ράβδους χρυσού και κοσμήματα συνολικής αξίας σχεδόν 5 δισ. δραχμών (περίπου 15 εκατ. ευρώ). Το πιο εντυπωσιακό; Οι θυρίδες δεν ανοίχτηκαν τυχαία, ούτε με τη σειρά γεγονός που καταμαρτυρούσε ότι ήταν "διαβασμένοι", προφανώς εκ των έσω. Όπως είχαν πάει, έτσι έφυγαν, μέσα από το τούνελ, αφήνοντας πίσω τους μια ηλεκτρογεννήτρια, το βαγονέτο, μερικά εργαλεία και έναν χάρτη της περιοχής. Τίποτα άλλο. Κανένα δακτυλικό αποτύπωμα, κανένα DNA, κανένα ίχνος που θα μπορούσε να οδηγήσει στη σύλληψή τους. Ούτε μέσα στην τράπεζα βρέθηκε κάποιο ενοχοποιητικό στοιχείο.

Μηδέν από μηδέν, μηδέν

22 ημέρες μετά από συνεχείς, μα άκαρπες έρευνες της αστυνομίας και συγκεκριμένα στις 12 Ιανουαρίου του 1993, προέκυψαν κάποια στοιχεία. Σε μια παραλία της Βραυρώνας ανακαλύφθηκαν τυχαία ομόλογα και επιταγές που προέρχονταν από το υποκατάστημα της Τράπεζας Εργασίας στο Νέο Κόσμο. Ο αρχηγός ΕΛ.ΑΣ., Στέφανος Μακρής, δήλωσε σχετικά μπροστά στις κάμερες: "Βρέθηκαν επιπλέοντα της θαλάσσης, κουτιά που είχανε μέσα διάφορα αντικείμενα, πιθανώς κοσμήματα, βρέθηκαν διάφορες σακούλες, γραμμάτια και συναλλαγματικές. Γίνονται στον ίδιο χώρο και έρευνες περαιτέρω για ανεύρεση τυχόν και άλλων αντικειμένων ή εντοπισμό του σκάφους". Η πιθανότητα οι ληστές να είχαν δραπετεύσει με σκάφος για το εξωτερικό, έγινε η επικρατούσα θεωρία. Τα 200 εκατομμύρια δραχμές με τα οποία η τράπεζα επικήρυξε τους δράστες δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα.

Τον Ιούλιο του 1994, ένας κρατούμενος στον Κορυδαλλό, ο Σύρος Τζουμάχ Χαλίντ, ισχυρίστηκε ότι γνώριζε τους δράστες της ληστείας. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, είχε πάρει και ο ίδιος μέρος κρατώντας "τσίλιες" και σχεδιάζοντας τα υποστυλώματα που χρησιμοποιήθηκαν στο τούνελ, έναντι 30 εκατομμυρίων δραχμών, από τα οποία έλαβε μόνο τρία, με αποτέλεσμα να ανοίξει το στόμα του. Ο Χαλίντ συνολικά κατονόμασε 17 άτομα και υπέδειξε ως συνεργούς του τον υποδιευθυντή του υποκαταστήματος, Αναγνώστη Καλαφάτη, τους επιχειρηματίες Διονύσιο Παπασταμάτο, Στέλιο Κολοβό και Εμμανουήλ Σπανουδάκη και τον υπάλληλο των ΕΛΤΑ Λάμπρο Κότσαλο. Οι δύο πρώτοι προφυλακίστηκαν, οι δύο δεύτεροι ήταν άφαντοι και ο τελευταίος αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος με περιοριστικούς όρους. Όταν ο Χαλίντ, τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, τα πήρε όλα πίσω μιλώντας και πάλι στην τηλεόραση, το 1995  το Συμβούλιο Εφετών με βούλευμά του απάλλαξε από τις κατηγορίες όλους τους φερόμενους ως ενόχους.

Τι πραγματικά συνέβη

Παρότι δεν υπήρχαν τότε ούτε ίντερνετ ούτε σόσιαλ μίντια, οι θεωρίες για τους δράστες γιγαντώθηκαν. Η στενή συγγένεια μελών της τρομοκρατικής οργάνωσης Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας με υπαλλήλους άλλων υποκαταστημάτων της Τράπεζας Εργασίας δημιούργησε ένα σενάριο εμπλοκής της οργάνωσης που "ακούστηκε" ευρέως. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που υποστήριξαν πως ιθύνων νους ήταν η ιταλική μαφία εξαιτίας της απαιτούμενης τεχνογνωσίας που πιθανότατα οι ημεδαποί δε διέθεταν, θεωρία που ενισχύθηκε με τη μετέπειτα εξάρθρωση μίας σπείρας που δρούσε με παρόμοιο τρόπο στη γειτονική χώρα. Άλλοι πάλι, έκαναν λόγο για θυρίδες γεμάτες κοκαΐνη που απέτρεψαν την τράπεζα από το να βοηθήσει την αστυνομία με περισσότερα στοιχεία, ενώ δεν απέκλειαν την ανάμειξη της αστυνομίας, καθώς και επιφανών επιχειρηματιών. Εν τέλει, άκρη βγήκε; Όχι, μέχρι και σήμερα. 

Ριφιφί στη ζωή, Ριφιφί και στην tv

Η καθίζηση μέρους του οδοστρώματος στην οδό Καλλιρρόης, στο ρεύμα ανόδου προς το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, που, όπως αποδείχθηκε οφείλεται στο περιβόητο τούνελ, πέρυσι επανέφερε στο προσκήνιο ως είδηση το "Ριφιφί του Αιώνα", την προσαρμογή του οποίου υπό όρους μυθοπλασίας θα δούμε στη μικρή οθόνη σε σκηνοθεσία Σωτήρη Τσαφούλια. 

Η νέα σειρά της Cosmote TV, "Ριφιφί" σε σενάριο των Βασίλη Ρίσβα και Δήμητρας Σακαλή κυκλοφορεί στις 15 Δεκεμβρίου και κατά τον σκηνοθέτη της, δεν πρόκειται για το ελληνικό Casa de Papel, άσχετα αν θεωρεί πολύ τιμητική τη σύγκριση. Τον περασμένο Φεβρουάριο, το Esquire βρέθηκε στα γυρίσματα της σειράς στο κτήριο του ΟΤΕ στην Καλλιθέα και εκεί μας επεσήμανε πως δεν είχε σκοπό να φτιάξει ένα ντοκιμαντέρ, αλλά μία ανθρωποκεντρική σειρά με δράστες της διπλανής πόρτας: "Είναι οι απόλυτοι losers που συμμετέχουν σε μια αποστολή αυτοκτονίας και τελικά καταλήγουν να κάνουν τη ληστεία του αιώνα". 

Μια από τις μεγαλύτερες βέβαια, προκλήσεις για εκείνον ήταν η αναβίωση της Αθήνας του 1992 -"είναι πιο εύκολο να αναβιώσει κανείς την Αθήνα του 1900 ή του 1800, παρά του 1990. Όλα τα πεζοδρόμια και τα φανάρια ήταν αλλιώς"- αλλά και η αποτύπωση της σήραγγας· έτσι, το μεγαλύτερο τμήμα της Καλλιρρόης κατασκευάστηκε από το μηδέν σε ένα χώρο στη Νίκαια ώστε να φαίνονται τα δύο ρεύματα, η τράπεζα, οι πολυκατοικίες και ένα καφενείο απέναντι. Το σημείο που καταλήγει στην τράπεζα και δεν έχει μήκος μεγαλύτερο από δύο μέτρα, φτιάχτηκε στην Καλλιθέα, ενώ κάποιες σκηνές πραγματοποιήθηκαν και σε τμήμα του τούνελ που αξιοποίησαν οι δράστες τότε.

Αυτό στο μεταξύ, ήταν και το αρχικό "πρόβλημα" του Χρήστου Χατζηπαναγιώτη, που υποδύεται τον Μανώλη, τον παλιό συνέταιρο του άντρα της Όλγας (Ευαγγελία Μουμούρη): "Όταν διάβασα το σενάριο ενθουσιάστηκα, είπα ότι θέλω να συμμετέχω. Είχα όμως ένα μεγάλο πρόβλημα. Άρχισε να μου γίνεται ψιλοεφιάλτης. Ήμουν διακοπές και το έβλεπα στον ύπνο μου. Έχω κλειστοφοβία και όλες αυτές οι σκηνές με τα λαγούμια και τις σήραγγες με προβλημάτιζαν… Βρήκαμε όμως λύσεις", μας εκμυστηρεύθηκε γελώντας.

Πέρα των προαναφερθέντων, και των Πάνου Βλάχου, Βλαδίμηρου Κυριακίδη και Προμηθέα Αλειφερόπουλου, στο cast συμμετέχει και ο παλιός γνώριμος των τηλεοπτικών '90s, Δήμος Γιγαντάκης. Μετά από 15 χρόνια παραμονής στις ΗΠΑ και μακριά από τα ελληνικά πλατό, αποδέχτηκε την επίμονη πρόταση του Τσαφούλια: "Ήταν τέτοια η προσέγγιση του Σωτήρη που ήταν αδύνατο να αρνηθώ", δήλωσε σχετικά. Fun fact: Ο ηθοποιός συνδέεται κατά παράδοξο τρόπο με την αληθινή υπόθεση της ληστείας, διότι το 1992, οι αστυνομικές αρχές τον είχαν καλέσει για κατάθεση, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε να είχε πάρει μέρος στην επιχείρηση εξαιτίας του αναστήματός του.

Η φιλοσοφία του Τσαφούλια

"Μου αρέσει να καταπιάνομαι με πρότζεκτ που μπορεί να με 'καταστρέψουν', με σειρές που με βγάζουν από το comfort zone μου", μας είχε εξηγήσει τότε, ο Σωτήρης Τσαφούλιας. "Το 'Ριφιφί' μού άρεσε, γιατί με τη σύνδεση των δύο πραγματικών ιστοριών δίνουμε και εμείς ένα κίνητρο. Είχα διαβάσει διάφορες θεωρίες για την αληθινή ληστεία, όπως ότι πίσω από αυτή κρύβονταν μαφιόζοι ή τρομοκράτες. [...] Δεν ήθελα κανενός το κίνητρο να είναι τα λεφτά. Όλοι έχουν υποστεί μια απώλεια, αλλά με διαφορετικούς τρόπους ο καθένας. Η ηθική αυτουργός, η Ευαγγελία Μουμούρη, που έχει υποστεί τη μεγαλύτερη απώλεια, παρακολουθώντας τις ζωές αυτών των ανθρώπων, τους μαζεύει για να χτυπήσουν μια ιδέα, ένα σύστημα".

Η νέα παραγωγή μυθοπλασίας της Cosmote TV "Ριφιφί" αποτελείται από 6 επεισόδια και θα προβάλλεται κάθε Δευτέρα στις 23:00 αποκλειστικά στο Cosmote Cinema 1. Αμέσως μετά την προβολή της, κάθε νέο επεισόδιο της σειράς θα είναι διαθέσιμο On Demand, σε 4K ανάλυση. Όσοι είδαν πάντως, τα δύο πρώτα επεισόδια στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έμειναν με τις καλύτερες εντυπώσεις· καθόλου περίεργο, αφού για τον Σωτήρη Τσαφούλια, οι σειρές του είναι σαν "πισίνες μεγάλου βάθους": "Μπορούν να τις απολαύσουν τόσο εκείνοι που θέλουν να μείνουν στα ρηχά όσο και εκείνοι που θέλουν να δουν λίγο πιο βαθιά". Μένει μόνο να το διαπιστώσουμε ιδίοις όμμασι, αυτήν τη Δευτέρα 15 Δεκεμβρίου.

Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr