Svante Pääbo, ο νομπελίστας Indiana Jones της γενετικής

Θυμάσαι το Jurassic Park; Το όνειρο της αναδημιουργίας πλασμάτων από το παρελθόν, χάρη στο DNA που διατηρείται στα απολιθώματα; Αν κάποιος μας έχει φέρει κοντά στο science fiction, δεν είναι άλλος από το απόλυτο πρότυπο των ημερών. Ο Svante Pääbo κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής 2022 γιατί διάβασε το DNA του Νεάτερνταλ. Τι σημαίνει ακριβώς αυτό; Αν σήμερα μπορούμε να συζητήσουμε σοβαρά την "ανάσταση" του μαμούθ, το οφείλουμε κυρίως στον Pääbo. 

Ο σουηδός γενετιστής είναι εκείνος που ηγήθηκε της ανάπτυξης της παλαιογονιδιωματικής με επίμονη. Πρόκειται για την επιστήμη που μας επιτρέπει να έχουμε τα γονιδιώματα ειδών που έχουν εξαφανιστεί εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια και, ίσως, στο μέλλον, ακόμη και να τα επαναφέρουμε στη ζωή. 

Ο Ιντιάνα Τζόουνς της γενετικής

Η ιστορία του Svante Pääbo δεν είναι συνηθισμένη. Είναι ο γιος μιας παράνομης σχέσης που είχε ο βιοχημικός Sune Bergström, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Ιατρικής το 1982, και της Εσθονής χημικού Karin Pääbo, η οποία εργαζόταν στο εργαστήριό του. Ο Bergström, ο οποίος είχε γυναίκα και έναν ακόμη γιο, έβλεπε τον Svante κάθε Σάββατο, αλλά ποτέ δεν αποκάλυψε την ύπαρξή του στην υπόλοιπη οικογένεια. 

Η πρώτη αγάπη του νεαρού Svante δεν ήταν η γενετική, ούτε καν η γεωλογία, αλλά η αρχαία Αίγυπτος, από την οποία έμεινε έκπληκτος μετά από διακοπές με τη μητέρα του σε ηλικία 13 ετών. Όπως αφηγείται στην επιστημονική του αυτοβιογραφία, ο Pääbo σπούδασε Αιγυπτιολογία για κάποιο διάστημα στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα, ενώ εργάστηκε επίσης στην καταλογογράφηση θραυσμάτων και άλλων αντικειμένων στο Μεσογειακό Μουσείο της Στοκχόλμης. Αλλά του φάνηκε ότι ήταν πολύ αργή και αφηρημένη δουλειά: "Νόμιζα ότι θα ήταν όλα σχετικά με την ανακάλυψη μουμιών και πυραμίδων, αλλά, τουλάχιστον στην Ουψάλα, ήταν περισσότερο σχετικά με τη γλωσσολογία".

Με τα όνειρά του για μια ζωή ως Ιντιάνα Τζόουνς να έχουν χαθεί, ο Pääbo εγκατέλειψε την αιγυπτιολογία μετά από δύο χρόνια για να σπουδάσει ιατρική. Αλλά σε αυτή την αγάπη οφείλει το σημείο καμπής της καριέρας του. Όσοι πιστεύουν ότι οι ανθρωπιστικές και οι επιστημονικές επιστήμες δεν έχουν τίποτα να πουν η μία στην άλλη, στην περίπτωση αυτή, διαψεύδονται. 

Κατά τη διάρκεια της διδακτορικής του διατριβής στη γενετική, όπου μελετούσε πώς ορισμένοι ιοί του κρυολογήματος αποφεύγουν την άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος, αναρωτήθηκε αν όλες αυτές οι εξαιρετικές τεχνολογίες ανασυνδυασμένου DNA, που τότε ήταν ακόμη σχετικά στα σπάργανα, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε αρχαιολογικά λείψανα. Επικοινώνησε με τον παλιό του καθηγητή Αιγυπτιολογίας, Rostislav Holthoer, και τον έπεισε να συνεργαστεί για τη λήψη δειγμάτων ανθρώπινου ιστού από κάποιες μούμιες που φυλάσσονταν στο τότε Κρατικό Μουσείο του Ανατολικού Βερολίνου το 1983. 

Ο Pääbo χρησιμοποίησε το εργαστήριο για να προσπαθήσει να εξαγάγει DNA από δείγματα ηλικίας 2400 ετών. Τα κατάφερε, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα πρώτα σε ένα μικρό αρχαιολογικό περιοδικό της Δυτικής Γερμανίας, το Das Altertum, το 1984, και στη συνέχεια στο πολύ πιο έγκυρο περιοδικό Nature το 1985. Ήταν η πρώτη φορά που απομονώθηκε DNA από λείψανα χιλιετιών. Ο Pääbo είχε ανακαλύψει κάτι πολύ μεγαλύτερο από έναν αιγυπτιακό θησαυρό.

HANNIBAL HANSCHKE / EPA

Γονιδιώματα από το βαθύ παρελθόν 

Η φιλοδοξία του τον οδήγησε αμέσως πολύ πέρα από την εποχή των Φαραώ. Ο Pääbo αποφάσισε ότι η γενετική, ή μάλλον η γονιδιωματική, μπορεί να εξερευνήσει τον βαθύ χρόνο- ότι είναι δυνατόν να ανακατασκευαστεί το DNA και, συνεπώς, η βιολογία, η ιστορία και η εξέλιξη των ανθρώπινων και μη όντων από το μακρινό παρελθόν. Για να το επιτύχει, έθεσε απολύτως παρανοϊκά εργαστηριακά πρωτόκολλα για να περιορίσει όσο το δυνατόν περισσότερο κάθε ρύπανση από πρόσφατο DNA, η οποία διαφορετικά θα κατέστρεφε το σήμα των σπάνιων τμημάτων DNA που περιέχονται στα απολιθώματα. Επέμεινε να αναπαράγει κάθε μελέτη ανεξάρτητα, για να διασφαλίσει ότι τα δεδομένα του είναι πραγματικά και όχι τεχνουργήματα που οφείλονται σε μόλυνση, ένα λάθος που είχε κοστίσει τη φήμη άλλων εργαστηρίων που είχαν ασχοληθεί τότε με το αρχαίο DNA. Οι προσπάθειές του απέδωσαν καρπούς.

Το 1988 έλαβε DNA από τον εγκέφαλο ενός Ινδιάνου 7.000 ετών που είχε διατηρηθεί σε έναν βάλτο με τύρφη, και από εκεί συνέχισε να προχωρά όλο και πιο μακριά. Το 1994, ο Pääbo δημοσίευσε τις πρώτες αλληλουχίες DNA από μαμούθ ηλικίας 50.000 ετών. Χάρη στο αρχαίο DNA, ο Pääbo αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι της εξελικτικής ιστορίας εξαφανισμένων ειδών, όπως ο αυστραλιανός μαρσιποφόρος λύκος, ή οι γιγάντιοι βραδύποδες, επιτρέποντας τη σύγκριση του DNA τους με εκείνο των σημερινών ειδών. κάτι που μέχρι τώρα ήταν εντελώς επιστημονική φαντασία. Ο μόνος περιορισμός είναι η αποδόμηση του DNA, το οποίο καταρρέει εντελώς μετά από μερικά εκατομμύρια χρόνια. Μέχρι σήμερα, το παλαιότερο γονιδίωμα που έχει αλληλουχηθεί ανήκει σε ένα μαμούθ πριν από 1.600.000 χρόνια.

Ωστόσο, το 1996 πραγματοποιήθηκε το μεγάλο στοίχημα: Η γονιδιωματική της ανθρώπινης εξέλιξης. Εκείνη τη χρονιά, κατάφερε να εξάγει αλληλουχίες DNA από οστά Νεάντερταλ. Ήταν η πρώτη φορά που καταφέραμε να δεσμεύσουμε το γονιδίωμα ενός άλλου ανθρώπινου είδους. Εκείνη την εποχή, ήταν μόνο μερικά θραύσματα μιτοχονδριακού DNA, όχι το πολύ μεγαλύτερο και πιο πολύπλοκο DNA του πραγματικού γονιδιώματος. Παρόλα αυτά, ήδη αυτές οι λίγες αλληλουχίες DNA απάντησαν σε ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα σχετικά με την εξέλιξή μας, αποκαλύπτοντας ότι οι Νεάντερταλ δε θα μπορούσαν να είναι οι άμεσοι πρόγονοί μας, αλλά αντιθέτως να αντιπροσωπεύουν μια ξεχωριστή εξελικτική γραμμή παράλληλη με τη δική μας. Η μελέτη της ανθρώπινης ιστορίας δε θα ήταν ποτέ ξανά η ίδια.

Από εκεί και πέρα, το αρχαίο DNA θα αποκάλυπτε μια απρόσιτη εικόνα της ιστορίας μας. Αποκαλύπτοντας ότι το εξελικτικό μας παρελθόν δεν είναι εκείνο μιας προοδευτικότητας που κορυφώνεται στο είδος μας, αλλά είναι ένα δίκτυο ανθρώπινων υβριδίων. Τα αρχαία γονιδιώματα έφεραν στο φως ότι οι Νεάντερταλ και άλλα ανθρώπινα είδη διασταυρώθηκαν αρκετές φορές με τα δικά μας, αφήνοντας σημαντικά ίχνη στο γονιδίωμά μας. Ακόμα πιο ανατρεπτική είναι η ανακάλυψη, χάρη σε ένα μόνο θραύσμα του μικρού δακτύλου που βρέθηκε σε μια σπηλιά στα όρη Αλτάι της Σιβηρίας, ενός άγνωστου μέχρι σήμερα ανθρώπινου είδους, των Ντενισόβιων. Ένα είδος του οποίου την ύπαρξη δε θα υποπτευόμασταν καν, αν οι τεχνικές και η φιλόδοξη επιμονή του Pääbo δεν μας είχαν οδηγήσει στην ανάλυση του DNA του, και το οποίο γνωρίζουμε τώρα ότι αποτελεί επίσης μέρος της γενετικής μας κληρονομιάς.

Στην επίσημη ιστοσελίδα του, ο Svante Pääbo χαμογελά καθώς κρατά το κρανίο ενός Νεάντερταλ. Είναι ταυτόχρονα το τρόπαιο μιας νίκης και μιας συμφιλίωσης. Μπορεί να ήμασταν εμείς αυτοί που εξαφάνισαν τους Νεάντερταλ από τη Γη. Αλλά τώρα είμαστε εμείς, σε μεγάλο βαθμό χάρη στο έργο του Pääbo, που ανακατασκευάζουμε την άρρηκτη εμπλοκή τους με το πεπρωμένο μας.

Αναβιώνοντας το παρελθόν

Το βραβείο Νόμπελ στον Pääbo δεν επισφραγίζει μόνο αυτό το έργο αποκάλυψης της ιστορίας μας. Το να έχουμε στα χέρια μας αρχαία γονιδιώματα μας δίνει μια τεράστια δύναμη: Την ανακατασκευή ολόκληρων εξαφανισμένων ειδών. Τα έργα αυτά ανοίγουν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο φάσμα επιστημονικών και βιοηθικών προβλημάτων. Είναι πλέον σαφές ότι δε θα είμαστε σε θέση να αναδημιουργήσουμε ακριβή αντίγραφα ειδών που εξαφανίστηκαν στο μακρινό παρελθόν, αλλά μάλλον βιοτεχνολογικά ομοιώματα, τα οποία θα μπορέσουν ενδεχομένως να τα πλησιάσουν. Αυτό δεν εμποδίζει τις σοβαρές επενδύσεις σε αυτά τα έργα, αφού μόλις πριν από λίγες ημέρες η CIA φέρεται να επένδυσε στην Colossal Biosciences, μια εταιρεία βιοτεχνολογίας που ανέλαβε το έργο της "ανάστασης" μαμούθ.
 

Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr