Από καθαρά στρατιωτικής πλευράς, η αποχώρηση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από την βορειοανατολική Συρία (έχουν φύγει περίπου 800 από τους συνολικά 1000, μόνον, Αμερικανούς στρατιώτες που ήταν στρατοπεδευμένοι στην περιοχή) θα μπορούσε από μόνο της να χαρακτηριστεί ως γεγονός μικρής σημασίας ως προς τις γενικότερες εξελίξεις. Την ίδια όμως στιγμή, από συμβολικής πλευράς, σηματοδοτεί μία πολύ σημαντική καμπή στην ιστορία της ευρύτερης Μέσης Ανατολής.
Του Σωτήρη Λίβα*
Η αλήθεια είναι ότι η αποχώρηση δεν ήταν καθόλου αναπάντεχη. Η απόφαση είχε ληφθεί από καιρό κι ήταν πλήρως ενταγμένη στον γενικότερο αμερικανικό στρατηγικό σχεδιασμό πλήρους στρατιωτικής απεμπλοκής από τα πολεμικά πεδία της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Κανείς, λοιπόν, δεν δικαιούται να κατηγορήσει τον Αμερικανό πρόεδρο για ασυνέπεια ή για σύγχυση προτεραιοτήτων. Άλλωστε, η εξωτερική του πολιτική ήταν, από την αρχή, προσανατολισμένη στη στήριξη της εσωτερικής πολιτικής του. Τόσο σε σχέση με την οικονομία, όσο και σε σχέση με την ασφάλεια.
Η αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων αναπόφευκτα οδηγεί σε άμεσες επιπτώσεις
Η αποχώρηση, λοιπόν, σηματοδοτεί την εγκατάλειψη, σε αυτήν την φάση τουλάχιστον, του ηγεμονικού ρόλου των Η.Π.Α στη Μέση Ανατολή και υπηρετεί τον καίριο στόχο της μείωσης του κόστους της αμερικανικής εμπλοκής στην περιοχή. Επίσης αντιστοιχεί και συνδέεται, σε επίπεδο υφολογικό και δημόσιου λόγου, με τη μανιχαϊστική και υπεραπλουστευμένη κοσμοθεωρία του μέσου Αμερικανού ψηφοφόρου - και σίγουρα του μέσου ψηφοφόρου του Donald Trump.
Δίνω πολύ μεγαλύτερη έμφαση στο εναρκτήριο γεγονός της παρούσας κρίσης (δηλαδή, στην αποχώρηση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από τη βορειοανατολική Συρία) από ό,τι στην τουρκική επέμβαση που ακολούθησε. Μία επέμβαση γεμάτη από εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που έχουν λάβει τον χαρακτήρα εθνοκάθαρσης. Και αυτό γιατί από διεθνοπολιτικής άποψης, η εισβολή του τουρκικού στρατού δεν θα έχει τις βαθύτερες, από πλευράς χρόνου και σημασίας, επιπτώσεις που πολλά ΜΜΕ νομίζουν ότι θα έχει.
Η αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων αναπόφευκτα οδηγεί σε δυο άμεσες επιπτώσεις: Το τέλος του εμφυλίου πολέμου στη Συρία και την ανάγκη αναπλήρωσης του αμερικανικού κενού στο ευρύτερο πλαίσιο σχέσεων της Μέσης Ανατολής.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις του Assad, με τη βοήθεια βεβαίως των Ρώσων και Ιρανών συμμάχων τους, έχουν σχεδόν πλήρως εδραιώσει την επικράτηση του δικτάτορα σε στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο. Η αποχώρηση των Αμερικανών ανάγκασε τους Κούρδους του YPG, μπροστά στην ταχεία προέλαση των Τούρκων, να αποδεχθούν τη σύνδεσή τους με το κυβερνητικό στρατόπεδο. Αυτό κατέστη εφικτό για δυο λόγους, που έχουν να κάνουν τόσο με τη φύση της συριακής κυβέρνησης, όσο και με τις εσωτερικές πολιτικές της Ροζάβα (δηλαδή, του συριακού Κουρδιστάν).
Πρώτον, διότι η συριακή κυβέρνηση (τόσο η παρούσα, όσο και αυτή του πατέρα Assad) δεν έχει επιδείξει έναντι των Κούρδων την ίδια ανελέητη θηριωδία που επέδειξε έναντι άλλων πληθυσμιακών ομάδων (και κυρίως έναντι της αραβικής, σουνιτικής πλειονότητας της χώρας), ούτε τους συμπεριφέρθηκε με τον τρόπο που είχαν συμπεριφερθεί στους Κούρδους πολίτες τους τα καθεστώτα στο Ιράκ (επί Saddam Hussein ), στην Τουρκία και το Ιράν. Δεύτερον, γιατί οι Κούρδοι της Συρίας αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία με τον κουρδικό πληθυσμό της Τουρκίας (και μάλιστα, σε ένα ποσοστό πάνω από το 20% είναι Κούρδοι της Τουρκίας) και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις εσωτερικές εξελίξεις της.
Είναι πολύ πιθανόν η Τουρκία να αντιμετωπίσει, μεσοπρόθεσμα, πρόβλημα με τους εκατοντάδες των μαχητών του ISIS στο εσωτερικό της.
Το YPG (το κόμμα που έχει επικρατήσει στη Ροζάβα) είναι ουσιαστικά συνέχεια και προέκταση του PKK. Η κυβέρνηση Assad και το YPG, το οποίο έχει συντρίψει στο εσωτερικό της Ροζάβα κάθε αντιπολιτευτική φωνή (κυρίως δηλαδή κάθε αντίσταση στον διμέτωπο πόλεμο των Κούρδων της Συρίας, κατά του ISIS και κατά της τουρκικής κυβέρνησης) μπορούν να συνεργαστούν. Άλλωστε, υπάρχει μακρά προϊστορία στενών σχέσεων μεταξύ PKK και πατέρα Assad.
Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι που με κάνει να πιστεύω ότι η κουρδική πίεση προς την Τουρκία όχι μόνον δεν θα κοπάσει αλλά, αντιθέτως, θα αυξηθεί. Τόσο εσωτερικά από τα εδάφη της (όπου θα εμφανιστούν νέες γενιές μαχητών του PKK) όσο και από το συριακό έδαφος. Η ζώνη ασφαλείας, από όπου, υπό την πίεση των Ρώσων, πολύ γρήγορα αναγκαστικά θα αποχωρήσουν τα τουρκικά στρατεύματα, είναι εξαιρετικά στενή για να αποτρέψει τις διεισδύσεις του YPG.
Το κενό των αμερικανικών δυνάμεων αναγκαστικά θα αναπληρωθεί από τις εσωτερικές αναδιατάξεις στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ των μικρότερων ή μεγαλύτερων δυνάμεων της περιοχής.
Συγχρόνως, είναι πολύ πιθανόν η Τουρκία να αντιμετωπίσει, μεσοπρόθεσμα, πρόβλημα με τους εκατοντάδες των μαχητών του ISIS στο εσωτερικό της. Η στενή σχέση της κυβέρνησης AKP (του κόμματος, δηλαδή, του Recep Tayyip Erdoğan) με το ISIS είναι γνωστή εδώ και αρκετά χρόνια. Οι μαχητές του ISIS αντιμετώπιζαν το τουρκικό έδαφος ως έναν φιλικό χώρο ανασυγκρότησης των δυνάμεων τους. Τώρα, όμως, και με το τέλος του πολέμου, θα πρέπει να βρεθεί τρόπος διαχείρισής τους. Σε αντίστοιχες περιπτώσεις (π.χ. "χρήση" ισλαμικού εξτρεμιστών στο ιρακινό έδαφος από τη Συρία), πολύ γρήγορα το πρόβλημα μεταβιβάσθηκε στο εσωτερικό της χώρας – πάτρωνα της τρομοκρατίας.
Το θέμα αυτό βεβαίως ενδιαφέρει και την Ελλάδα. Επίσης εξαιρετικού ενδιαφέροντος, διπλωματικά, είναι το τι θα συζητηθεί μεταξύ Erdoğan και Vladimir Putin και ποιες "διαβεβαιώσεις" θα λάβει ο Τούρκος πρόεδρος από το Κρεμλίνο σχετικά με τις τουρκικές αξιώσεις στην Κύπρο. Τέλος, και επιστρέφοντας στην αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία, το κενό αναγκαστικά θα αναπληρωθεί από τις εσωτερικές αναδιατάξεις στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ των μικρότερων ή μεγαλύτερων δυνάμεων της περιοχής. Δεν θα πρέπει να μας ξενίσει ακόμη και μία, στο εγγύς μέλλον, προσέγγιση μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν.
* O Σωτήρης Λίβας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο στο γνωστικό αντικείμενο Δίκαιο και Πολιτική στη Μέση Ανατολή.