Ποια ανάγκη μας ωθεί στο να χρησιμοποιούμε το χειροκρότημα για κάτι μας αρέσει και θέλουμε να το επιδοκιμάσουμε; Το 2006 μετά από μία προβολή της ταινίας "Ο Λαβύρινθος του Πάνα" στις Κάννες οι παρευρισκόμενοι χειροκρότησαν για 22 λεπτά σερί χωρίς να σταματήσουν. Η επιστήμη έχει κληθεί να δώσει απαντήσεις και σε αυτό το ζήτημα.
Οι άνθρωποι πιθανότατα ξεκίνησαν να χειροκροτούν από πολύ νωρίς στην ιστορία τους, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Alan Crawley, ο οποίος σε ανασκόπηση του 2023 εξηγεί πως οι πρόγονοί μας, πριν την ανάπτυξη της γλώσσας, ίσως αντιλήφθηκαν ότι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον ήχο του χειροκροτήματος για να προειδοποιήσουν για κινδύνους, να τρομάξουν εχθρούς, να παίξουν ή να τραβήξουν την προσοχή σε κάτι σημαντικό.
Πώς ξεκίνησε το χειροκρότημα στο ανθρώπινο είδος
Ακόμα και σήμερα, ορισμένα είδη πιθήκων χρησιμοποιούν το χειροκρότημα για να κατευθύνουν το βλέμμα των άλλων ή για να επικοινωνούν σε μεγάλες αποστάσεις. Το ίδιο κάνουν και οι γκρίζες φώκιες κάτω από το νερό, δείχνοντας έτσι τη δύναμή τους σε υποψήφιους συντρόφους.
Πότε ακριβώς όμως το χειροκρότημα απέκτησε τον ρόλο του ως ένδειξη επιδοκιμασίας για μια παράσταση ή μια ομιλία, δεν είναι ξεκάθαρο. Η Βίβλος περιλαμβάνει κάποιες σχετικές αναφορές, ενώ πιστεύεται ότι και οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν ανάλογες συνήθειες.
Η καθιέρωση του χειροκροτήματος ως έκφραση επιδοκιμασίας από πλήθη φαίνεται πως εδραιώθηκε ιδιαίτερα στην Αρχαία Ρώμη, όπου αποτελούσε μέσο μέτρησης της αποδοχής των ρητόρων ή των ηγετών – ένα είδος "βαρόμετρου" δημοτικότητας, σαν τα σημερινά likes. Ο Νέρωνας, για παράδειγμα, φέρεται να πλήρωνε 5.000 άτομα για να εξασφαλίζει θερμά χειροκροτήματα στις εμφανίσεις του.
Μάλιστα, η ιδέα του επαγγελματία χειροκροτητή επανήλθε τον 16ο αιώνα, όταν στη Γαλλία θεατές λάμβαναν δωρεάν εισιτήρια για να χειροκροτήσουν δυνατά, ενώ αργότερα εμφανίστηκαν και οι λεγόμενοι "κλακέρηδες", που οδηγούσαν το κοινό στις επευφημίες.
Το χειροκρότημα είναι μια εύκολη και προσιτή μορφή έκφρασης. Αν και τα βρέφη χρειάζονται αρκετό καιρό για να συντονίσουν τις κινήσεις τους ώστε να χειροκροτήσουν, τα μικρά παιδιά το μαθαίνουν πολύ γρήγορα. Αυτό πιθανότατα συμβάλλει και στη διάδοσή του παγκοσμίως, αφού απαιτεί λιγότερη δεξιότητα σε σχέση με πιο περίπλοκες ενέργειες – όπως το να χτυπάει κανείς τα δάχτυλά του – και αποδίδει δυνατό ήχο με μικρή προσπάθεια. Ο Crawley σημειώνει ότι είναι η πιο δυνατή μη φωνητική ενέργεια, εύκολη και άμεση.
Είναι επίσης κοινωνικά αποδεκτό. Αν και κάποιες φορές φωνές όπως "μπράβο" είναι αποδεκτές – κυρίως στην όπερα – το χειροκρότημα μπορεί να είναι από ευγενικό μέχρι ενθουσιώδες. Υπάρχουν και πιο διακριτικές μορφές, όπως το "golf clap", δηλαδή ένα απαλό χτύπημα δαχτύλων στην παλάμη, ιδανικό για στιγμές που απαιτείται ησυχία.
Εκτός από ένδειξη εκτίμησης, το χειροκρότημα έχει και τελετουργικό χαρακτήρα: σε ορισμένες περιστάσεις λειτουργεί σαν σήμα αλλαγής – π.χ. "ο εθνικός ύμνος τελείωσε, ξεκινά το παιχνίδι". Επιπλέον, μπορεί να ενισχύσει το αίσθημα του "ανήκειν". Ένα καλό παράδειγμα ήταν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν οι πολίτες έβγαιναν στα μπαλκόνια για να χειροκροτήσουν τους εργαζόμενους της πρώτης γραμμής. Παράλληλα, ένιωθαν και μέρος μιας κοινής εμπειρίας.
Ωστόσο, δεν είναι πάντα καλοδεχούμενο. Στο βρετανικό κοινοβούλιο, για παράδειγμα, αποθαρρύνεται, και σε κλασικές συναυλίες θεωρείται λάθος να χειροκροτεί κανείς ανάμεσα στα μέρη ενός έργου. Το χειροκρότημα έχει και μια διάσταση "κοινωνικής μετάδοσης". Συχνά, όταν λίγοι ξεκινήσουν, παρασύρεται όλο το κοινό. Όπως λέει και ο Crawley, μερικές φορές χειροκροτούμε επειδή το θέλουμε, άλλες πάλι επειδή δεν θέλουμε να φαινόμαστε αμέτοχοι.
Το 2013, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα παρατήρησαν αυτό το φαινόμενο μετά από διαλέξεις. Βρήκαν ότι η εξάπλωση του χειροκροτήματος μοιάζει με τον τρόπο που μεταδίδεται μια ασθένεια. Επομένως, γιατί χειροκροτούμε; Γιατί είναι ένας εύκολος, δυνατός και κοινωνικά αποδεκτός τρόπος να δείξουμε εκτίμηση και να νιώσουμε συνδεδεμένοι με τους άλλους.
Και γιατί μερικές φορές το χειροκρότημα κρατάει υπερβολικά πολύ, όπως στα φεστιβάλ των Καννών; Ο Richard Mann είχε πει ότι η διάρκεια δεν σχετίζεται με την ποιότητα της παράστασης. Όπως υπάρχει πίεση για να ξεκινήσεις, υπάρχει και πίεση να μην σταματήσεις – μέχρι κάποιος να τολμήσει να είναι ο πρώτος.
Όλα αυτά είναι ενδιαφέροντα και σαν πληροφορίες γεμίζουν με ενθουσιασμό, μέχρι τη στιγμή που κάποιος χειροκροτήσει μπροστά σου την ώρα που προσγειώνεται ένα αεροπλάνο.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.