Η νυχτερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα, αν και δεν θυμίζει σε τίποτα τη σύγχρονη εικόνα των πολυσύχναστων νυχτερινών κέντρων, αποτελούσε σημαντικό και πολυσχιδές κομμάτι της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης-κράτους. Αντλώντας πληροφορίες από αρχαίες πηγές, όπως τα έργα των Πλάτωνα, Αριστοφάνη, Ξενοφώντα και άλλων, μπορούμε να έχουμε μια καλή εικόνα του πώς οι Αθηναίοι περνούσαν τις νύχτες τους -με ποτό, μουσική, φιλοσοφία, θέατρο, ακόμα και διασκέδαση στα περίφημα "συμπόσια".
Τα συμπόσια: η καρδιά της νυχτερινής ζωής
Κεντρικός θεσμός της νυχτερινής κοινωνικής ζωής ήταν το συμπόσιο, μια ιδιωτική συγκέντρωση φίλων (συνήθως ανδρών) που ξεκινούσε μετά το δείπνο και μπορούσε να κρατήσει έως τις πρώτες πρωινές ώρες. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (Συμπόσιον), αλλά και τον Πλάτωνα (στο ομώνυμο έργο του), τα συμπόσια είχαν τόσο διανοητικό όσο και ψυχαγωγικό χαρακτήρα.
Εκεί ανταλλάσσονταν ιδέες, γινόταν φιλοσοφικές και πολιτικές συζητήσεις, διαγωνίζονταν σε ποιητικούς ή μουσικούς αυτοσχεδιασμούς και φυσικά το κρασί ήταν άφθονο.
Το κρασί και ο τρόπος κατανάλωσης
Το βασικό ποτό ήταν το κρασί, το οποίο όμως πάντα αραιωνόταν με νερό -η κατανάλωση ανόθευτου οίνου θεωρούταν βαρβαρική και ένδειξη απουσίας μέτρου (σωφροσύνης). Ο "κρατήρας", ένα μεγάλο σκεύος, αναλάμβανε τη μίξη κρασιού και νερού, ενώ ο "συμποσιάρχης" καθόριζε την αναλογία, άρα και τη διάθεση της βραδιάς: φιλοσοφική, ερωτική, ή καθαρά εορταστική.
Η μουσική και η ψυχαγωγία
Η μουσική ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της νυχτερινής διασκέδασης. Οι αυλητρίδες (γυναίκες μουσικοί που έπαιζαν αυλό, ένα είδος φλογέρας) συχνά προσκαλούνταν στα συμπόσια. Υπήρχε επίσης και τραγούδι (συχνά με συνοδεία λύρας), αλλά και χορός, τόσο από τους ίδιους τους συμμετέχοντες όσο και από επαγγελματίες διασκεδαστές.
Ο Πλάτωνας, στο Συμπόσιον, περιγράφει ένα τέτοιο βράδυ όπου η φιλοσοφική συζήτηση για τον Έρωτα εξελίσσεται υπό τη συνοδεία κρασιού, γέλιου και μουσικής. Παρόμοια, ο Ξενοφών καταγράφει την παρουσία χορευτών, τραγουδιστών και ακόμη και μίμων σε τέτοιες περιστάσεις.
Οι χώροι και η διαρρύθμιση
Τα συμπόσια γίνονταν σε ιδιωτικές κατοικίες, στο ανδρών, έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο με κλίνες γύρω από χαμηλά τραπέζια. Οι προσκεκλημένοι αναπαύονταν πλαγιαστά, με ένα αγγείο κρασί στο χέρι, και συνομιλούσαν. Δεν υπήρχαν δημόσια "νυχτερινά κέντρα" όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, αλλά οι ιδιωτικές αυτές βραδιές λειτουργούσαν ως κέντρα δικτύωσης, φιλοσοφικού στοχασμού και κοινωνικής επαφής.
Θέατρο και νυχτερινές παραστάσεις
Παρόλο που οι περισσότερες θεατρικές παραστάσεις λάμβαναν χώρα την ημέρα, κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων και άλλων θρησκευτικών εορτών, το κοινό πολλές φορές παρακολουθούσε παραστάσεις που ξεκινούσαν νωρίς το πρωί και διαρκούσαν ως το απόγευμα.
Δεν αποκλείεται, όμως, ειδικά κατά τη διάρκεια των Διονυσιακών τελετών, να υπήρξαν παραστάσεις και μέσα στη νύχτα, ως μέρος της λατρείας του Διονύσου — θεού του κρασιού, της μέθης και του θεάτρου.
Η παρουσία των εταίρων
Σημαντικό ρόλο στην κοσμική ζωή της νύχτας έπαιζαν οι εταίρες -μορφωμένες και καλλιεργημένες γυναίκες που δεν περιορίζονταν στην ψυχαγωγία αλλά συμμετείχαν και στη συζήτηση, κάτι που απαγορευόταν για τις τίμιες Αθηναίες. Ο Αριστοφάνης σε κωμωδίες του σατιρίζει το ρόλο των εταίρων, αλλά και την υποκρισία των Αθηναίων ανδρών που τις αναζητούσαν για συντροφιά.
Θρησκευτικές και διονυσιακές τελετές
Εκτός από την κοσμική διασκέδαση, η νύχτα στην Αθήνα περιλάμβανε και θρησκευτικές τελετουργίες, πολλές από τις οποίες γίνονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Τέτοια παραδείγματα είναι τα Ελευσίνια Μυστήρια και οι τελετές προς τιμήν του Διονύσου, με πομπές, χορούς και μέθη -στοιχεία που συνέθεταν έναν διονυσιακό νυχτερινό παλμό στην πόλη.
Ηθικές αντιλήψεις και έλεγχος
Αν και η διασκέδαση ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της αθηναϊκής ζωής, η υπέρμετρη μέθη και η ασέλγεια δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτές. Ο Σωκράτης, στο "Συμπόσιο", παρουσιάζεται νηφάλιος σε όλη τη διάρκεια του συμποσίου, αντιπαραθέτοντας τη φιλοσοφία στην απόλαυση. Η σωφροσύνη ήταν αρετή που εκτιμούσαν ιδιαίτερα οι Αθηναίοι, ακόμα κι όταν διασκέδαζαν.
Όπως βλέπετε η νυχτερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα δεν έμοιαζε με την δική μας νυχτερινή Αθήνα αλλά είχε μια πολύ πιο ευρεία διάσταση. Η μέθη και το φλερτ υπήρχε αλλά δεν ήταν επίκεντρο. Ήταν περισσότερο ένα μείγμα φιλοσοφίας, τέχνης και κοινωνικής συνδιαλλαγής. Με αυτόν τον τρόπο οι Αθηναίοι όχι μόνο ψυχαγωγούνταν, αλλά και στοχάζονταν, διαμόρφωναν φιλίες και σχέσεις εξουσίας.
Αν και δεν υπήρχαν "μπαρ" ή "κλαμπ", η ιδιωτική και θρησκευτική νυχτερινή ζωή αποτελούσε ζωτικό και αδιαχώριστο μέρος της αθηναϊκής ταυτότητας, αφήνοντας μια πολιτισμική κληρονομιά που αναγνωρίζεται και μελετάται μέχρι σήμερα.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.