Μια φορά κι έναν καιρό, η Pizza Hut στη Μόσχα χρειαζόταν τον κατάλληλο άνθρωπο για να την προωθήσει. Κάποιος έριξε στο τραπέζι την τρελή ιδέα να δοκιμάσουν τον τύπο που ήταν κάτι παραπάνω από παρών στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ και κατάφερε να διαλύσει τους φόβους (τουλάχιστον για λίγο) των παιδιών του Ψυχρού Πολέμου, του Τείχους του Βερολίνου και της κρίσης των πυραύλων. Ο θρίαμβος του παγκόσμιου καπιταλισμού μέσω της Pizza Hut στην Κόκκινη Πλατεία, με τις ευλογίες του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ θα ήταν συντριπτικός. Το διαφημιστικό εκ των υστέρων στο μεταξύ έδωσε πάτημα για ένα από τα πιο εξωφρενικά ψέματα του Ronald Reagan: Ότι δεν υπήρχε ρωσική λέξη για την "ελευθερία". Svoboda, κύριε Reagan, άσχετα αν δε μας διαβάζετε από ψηλά.
Η αλήθεια είναι πως η περίπτωση του Γκορμπατσόφ δεν ήταν συνηθισμένη. Η Σοβιετική Ένωση στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ήταν ένα εντελώς παράξενο μέρος. Η οικονομία της ήταν υπό διάλυση. Ο στρατός της είχε βγει παραπαίοντας από το Αφγανιστάν. Η δυτική κουλτούρα την πολιορκούσε από παντού, τα blue jeans και οι Beatles έκαναν ό,τι δεν μπορούσαν να κάνουν 500 πράκτορες της CIA μαζί. Παράλληλα, τα υποτελή κράτη στην ανατολική Ευρώπη είχαν αρχίσει να συνειδητοποιούν ότι οι απειλές που εκδηλώθηκαν στην Ουγγαρία το 1956 και στην Τσεχοσλοβακία το 1968 ήταν πλέον αβάσιμες. Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' ήδη ξεσηκωνόταν στην Πολωνία. Γενικά ήταν μια αυτοκρατορία με ξύλινα πόδια που κλονιζόταν χωρίς να χρειαστεί να ρίξει κανείς ούτε μια βολή, ένας τόσο σκληρός γίγαντας που μετά βίας μπορούσε να κινηθεί για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ενόσω ο κόσμος του δεν ήταν απολύτως σίγουρος ότι ήθελε να το κάνει αυτό ούτως ή άλλως.
>Διάβασε ακόμη: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μέσα από τα δικά του λόγια
Στην αρχή, το μόνο που ήθελε ο Γκορμπατσόφ ήταν να ανοίξει τη Σοβιετική Ένωση στον κόσμο και να αναδιαρθρώσει τους θεσμούς της (περεστρόικα) σε κάτι που να μοιάζει με μια σύγχρονη πολιτική οντότητα. Αλλά η δυναμική του ήταν κάτι που δεν μπόρεσε ποτέ να ελέγξει. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Andrew Nagorski στην εφημερίδα The Daily Beast σε μια ανάμνησή του από ένα ταξίδι με τον Γκορμπατσόφ στη Σιβηρία:
"Ο Γκορμπατσόφ εξακολουθεί να αποθεώνεται στη Δύση για το ρόλο του στον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου (κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης το 1990), ενώ πολλοί συμπατριώτες του τον απεχθάνονταν, συχνά για εντελώς αντιφατικούς λόγους. 'Κατέστρεψε ένα μεγάλο κράτος', μου είπε ο εργάτης Vasily Ivchenko καθώς παρακολουθούσε τον διάσημο επισκέπτη να ξεναγείται στο εργοστάσιο εργαλειομηχανών του στο Νοβοσιμπίρσκ. "Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ξεκίνησε με τον Γκορμπατσόφ και ο Yeltsin συνέχισε αυτό που ξεκίνησε". Το 1993, ένα εικονικό δικαστήριο σκληροπυρηνικών καταδίκασε τον Γκορμπατσόφ σε 'αιώνια καταδίκη και ατιμία'.
Οι διαμαρτυρίες του Γκορμπατσόφ ότι προσπαθούσε να ακολουθήσει μια μέση πορεία και να αποφύγει τις παγίδες της 'θεραπείας σοκ', όπως χαρακτήρισε το πρόγραμμα του Yeltsin, απλώς ενίσχυσε την άποψη των αντιπάλων του στο άλλο άκρο του φάσματος ότι ποτέ δε δεσμεύτηκε πλήρως σε μια νέα πολιτική πορεία. 'Ο Γκορμπατσόφ ήταν ένας αποτυχημένος που, παρά τη νεότητά του, ήταν εκπρόσωπος της παλιάς γενιάς', δήλωσε ο Sergei Grigoryants, κορυφαίος ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πρώην πολιτικός κρατούμενος. Εν ολίγοις, ο Γκορμπατσόφ αποξένωσε τόσο τους σκληροπυρηνικούς όσο και τους μεταρρυθμιστές: Ανάλογα με το ποιον άκουγες, είχε πάει πολύ μακριά ή όχι αρκετά μακριά."
>Διάβασε ακόμη: Σπάνιες φωτογραφίες από τα εξοχικά των Αμερικανών Προέδρων
Ο Γκορμπατσόφ υπήρξε η καθοριστική προσωπικότητα εκείνης της σοβιετικής εποχής. Προφανώς, αν το αρχικό του σχέδιο ήταν να διατηρήσει μια αυτοκρατορία ανέπαφη, απέτυχε- αλλά βοήθησε να δημιουργηθεί ένας χώρος για μια ελεύθερη Τσεχία, μια ελεύθερη Ουγγαρία και δεκάδες άλλες νεοσύστατες δημοκρατίες, πολλές από τις οποίες δέχονται τώρα επίθεση από τις δυνάμεις της πολιτικής δεξιάς που η Ευρώπη πίστευε ότι είχαν πεθάνει στα χιόνια του Στάλινγκραντ. Αν αυτά τα κράτη είναι αρκετά ισχυρά για να αποκρούσουν τις σημερινές απειλές κατά των δημοκρατικών κυβερνήσεών τους, το οφείλουν σε μεγάλο βαθμό σε εκείνον. Αν μη τι άλλο, τιμούσε τα λεγόμενα και τις συμφωνίες που έκλεινε και αυτό κανείς δε μπορεί να το αμφισβητήσει.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.