Σκέψου την εικόνα: Η ώρα δείχνει δύο τα ξημερώματα. Τα μάτια σου είναι βαριά, ένας αργός πόνος σφίγγει το κεφάλι σου και η γαλάζια λάμψη της οθόνης βάφει το πρόσωπό σου. Είχες πει πως θα δεις "μόνο κάτι τελευταίο", κι όμως έχουν περάσει ώρες.
Αυτό που ζεις δεν είναι απλώς μια άσχημη συνήθεια· είναι το φαινόμενο του doomscrolling, δηλαδή η ανεξέλεγκτη κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων και περιεχομένου που αλλάζει σιωπηλά τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος σε κάθε swipe. Βιώνουμε μια ανησυχητική πραγματικότητα: οι συσκευές και τα κινητά που χρησιμοποιούμε σχεδόν τρεις ώρες καθημερινά (μέσα σε ένα σύνολο επτά ωρών οθόνης) έχουν μετατραπεί σε μέσο που μας απομακρύνει από τον εαυτό μας. Το ερώτημα είναι: πότε θα πούμε "φτάνει";
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να το κόψεις το doomscrolling στο κινητό
Η αδυναμία δεν σχετίζεται μόνο με τη δύναμη της θέλησης· έχει να κάνει με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Το κινητό, με την ατέλειωτη ροή περιεχομένου, είναι σχεδιασμένο να μας παγιδεύει μέσω μικρών εκρήξεων ντοπαμίνης, κάνοντάς μας να μην μπορούμε να το αφήσουμε. Έτσι, ακόμη κι αν νιώθεις εξάντληση, η αποδέσμευση φαίνεται αδύνατη και καταλήγεις καθηλωμένος μπροστά στην οθόνη.
Το ασταμάτητο scroll
Είτε μιλάμε για doomscrolling, είτε για brain rot, είτε για "τρύπες scroll", το αποτέλεσμα στον εγκέφαλο είναι το ίδιο. Το Cambridge Dictionary ορίζει το doomscrolling ως την τάση να σπαταλάς υπερβολικό χρόνο διαβάζοντας αρνητικά νέα στο κινητό ή στον υπολογιστή.
Ο νευροεπιστήμονας TJ Power σημειώνει: "Με το doomscrolling φτάνεις σε σημείο που πραγματικά δεν μπορείς να αφήσεις τη συσκευή. Σκέφτεσαι ότι πρέπει να κάνεις κάτι άλλο, αλλά ο εγκέφαλος αντιδρά με ‘δεν μπορώ, δεν μπορώ’".
Η παγίδα της ντοπαμίνης
Η ντοπαμίνη, ο χημικός αγγελιοφόρος της ευχαρίστησης και των κινήτρων, παλιότερα ενεργοποιούνταν λίγες φορές τη μέρα, για παράδειγμα όταν έβρισκες τροφή. Σήμερα μπορεί να εκτιναχθεί μέχρι και 500 φορές σε μία μέρα, μόνο με λίγα swipes.
Όπως λέει ο Power: "Ο εθισμός σημαίνει ότι όλο και λιγότερα πράγματα σου δίνουν χαρά. Για πολλούς ανθρώπους, η μόνη στιγμή που νιώθουν καλά είναι όταν κάθονται με το κινητό στο χέρι".
Brain rot και συρρίκνωση εγκεφάλου
Έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση οθονών μειώνει τη φαιά ουσία σε περιοχές που ελέγχουν μνήμη, αποφάσεις και συναισθήματα. Αυτό δίνει νέο βάρος στον όρο brain rot.
Τα σημάδια περιλαμβάνουν δυσκολία να κάτσεις χωρίς ερεθίσματα, να φας χωρίς να βλέπεις κάτι ή να περπατήσεις χωρίς μουσική στ’ αυτιά.
Γιατί κολλάμε στην οθόνη
Κάθε scroll είναι ένα ακόμη τεχνητό κύμα ντοπαμίνης. Το αποτέλεσμα; Ο εγκέφαλος κουράζεται, αλλά ζητά συνεχώς περισσότερη διέγερση, ενώ παράλληλα χάνει την ικανότητα να ενεργοποιείται από μόνος του.
Έρευνα του Harvard (2024) έδειξε πως το doomscrolling έγινε πιο έντονο μετά την πανδημία και συνδέεται με το ένστικτο της επιβίωσης (fight-or-flight), προκαλώντας άγχος, πονοκεφάλους, υπέρταση και το λεγόμενο "popcorn brain" — μια κατάσταση όπου η προσοχή σκορπίζει.
Πώς να ξαναπάρεις τον έλεγχο – 3 κινήσεις
1. Μην ξεκινάς τη μέρα με scroll
Αντί να ελέγχεις ειδοποιήσεις με το που ανοίξεις τα μάτια, κράτησε την πρώτη κίνηση της μέρας για σένα.
2. Δώσε στον εαυτό σου μια μικρή νίκη
Η ντοπαμίνη χρειάζεται στόχους. Κάνε κάτι μικρό το πρωί – μια βόλτα, λίγη δουλειά στο σπίτι, έκθεση στον ήλιο – πριν βουτήξεις στα social media.
3. Βάλε ψηφιακά όρια
Εγκατέστησε εφαρμογές που περιορίζουν τη χρήση σε συγκεκριμένες ώρες. Λιγότερα ερεθίσματα σημαίνουν περισσότερη ηρεμία.
Η κατανόηση του μηχανισμού πίσω από αυτές τις συμπεριφορές είναι το πρώτο βήμα για να ξανακερδίσουμε τον χρόνο μας. Στις δύο το βράδυ δεν χρειάζεσαι άλλο scroll· χρειάζεσαι ξεκούραση και επαναφόρτιση.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.