Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, το ChatGPT και οι υπόλοιποι συνομιλητικοί αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης πέρασαν από ψηφιακά "πειράματα" σε καθημερινά εργαλεία. Σήμερα τα χρησιμοποιούμε για να συντάξουμε emails, να συνοψίσουμε κείμενα, να οργανώσουμε ταξίδια και, ολοένα συχνότερα, για να σχεδιάσουμε το τι τρώμε.
Η διαδικασία είναι απλή: δηλώνεις βάρος, στόχους και προτιμήσεις και σε λίγα δευτερόλεπτα έχεις ένα εβδομαδιαίο διατροφικό πλάνο έτοιμο στην οθόνη σου — δωρεάν, άμεσα, χωρίς κόπο. Το ερώτημα είναι τι γίνεται όταν αυτά τα πλάνα αρχίζουν να λειτουργούν σαν διατροφικός "οδηγός" για χιλιάδες ανθρώπους.
Γιατί είναι λάθος να κάνεις δίαιτες από το ChatGPT
Η Patricia Lloves Pascual, διαιτολόγος-διατροφολόγος και αντιπρόεδρος του Επίσημου Κολλεγίου Διαιτολόγων-Διατροφολόγων της Ναβάρας, είναι ξεκάθαρη:
"Οι δίαιτες του ChatGPT αποτελούν άλλη μια μορφή παρέμβασης σε επαγγελματικά πεδία". Σύμφωνα με την ίδια, δεν είναι ούτε αξιόπιστες ούτε ασφαλείς και χρειάζονται σαφές πλαίσιο ρύθμισης όταν εμπλέκονται θέματα υγείας.
Ορια ανάμεσα στην καινοτομία και τον κίνδυνο
Η Lloves επισημαίνει ότι οι πληροφορίες που δίνουν τα chatbots μπορεί να είναι ελλιπείς ή ξεπερασμένες και ότι δεν λαμβάνουν υπόψη αλλεργίες, παθολογίες ή προσωπικές παραμέτρους. Ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί, για παράδειγμα, να προτείνει συνταγή με φιστίκια σε άτομο με αλλεργία ή να κόψει κρίσιμες ομάδες τροφών χωρίς λόγο.
Τονίζει επίσης ότι κανένα διατροφικό πλάνο δεν μπορεί να βασίζεται σε "πρότυπα": πρέπει να προσαρμόζεται στο άτομο, στο ιστορικό του, στο περιβάλλον και στις ανάγκες του. "Ένας αλγόριθμος μπορεί να υπολογίζει θερμίδες και μακροθρεπτικά, αλλά ένας διατροφολόγος δουλεύει με κλινικά δεδομένα, μεταβολισμό, συνήθειες και ανθρώπινες παραμέτρους", σημειώνει. Η ανθρώπινη καθοδήγηση δεν αντικαθίσταται.
Τι μπορεί να πάει στραβά
Η μακροχρόνια εφαρμογή μιας διατροφής που προέρχεται αποκλειστικά από chatbot χωρίς επίβλεψη μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα. Όπως εξηγεί η Lloves, υπάρχουν ιατρικοί κίνδυνοι μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ενώ συχνά καλλιεργείται μια στρεβλή σχέση με το φαγητό, αφού απουσιάζει η συναισθηματική και κοινωνική διάσταση της διατροφής.
Ένα ακόμη ανησυχητικό σημείο είναι οι διατροφικές διαταραχές. Η αυθαίρετη αφαίρεση ομάδων τροφών χωρίς επιστημονική βάση μπορεί να οδηγήσει σε προβληματικά πρότυπα διατροφής ή να ενισχύσει υπάρχοντα ζητήματα. Σύμφωνα με τη Lloves, πολλές δίαιτες που παράγει η ΤΝ περιλαμβάνουν ακραίους περιορισμούς και μη ρεαλιστικές υποσχέσεις για "άμεσα αποτελέσματα".
Γιατί κερδίζει την εμπιστοσύνη των χρηστών
Η απάντηση είναι η ευκολία. Ένα chatbot δίνει "λύσεις" σε δευτερόλεπτα, σε αντίθεση με την αναμονή ραντεβού και τη διαδικασία παρακολούθησης από ειδικό. Όμως αυτή η ταχύτητα έχει τίμημα. Σύμφωνα με μελέτη του Nutrients 2024, η ακρίβεια των διατροφικών πλάνων που παράγονται από ΤΝ κυμαίνεται μεταξύ 55% και 73% σε σχέση με διεθνείς οδηγίες. Το ποσοστό πέφτει ακόμη περισσότερο σε περιπτώσεις πολλαπλών παθήσεων ή πιο περίπλοκων περιστατικών.
Η Lloves αναγνωρίζει ότι η ΤΝ μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά, αλλά υπογραμμίζει πως δεν μπορεί να αντικαταστήσει την επιστημονική κρίση ενός εξειδικευμένου επαγγελματία.
Τα σημάδια που χρειάζονται προσοχή
Τα πρώτα red flags, όπως τις περιγράφει η Lloves, είναι οι αυθαίρετες αφαιρέσεις τροφικών ομάδων — για παράδειγμα γαλακτοκομικά ή φρούτα — χωρίς τεκμηρίωση. Αν ένα chatbot προτείνει κάτι τέτοιο, υπάρχει πρόβλημα.
Στην ερώτηση πώς θα βαθμολογούσε τα διατροφικά πλάνα του ChatGPT, απαντά χωρίς δισταγμό: "Στο κατώτατο επίπεδο. Δεν είναι αξιόπιστα ούτε ασφαλή". Και προσθέτει ότι απαιτείται ξεκάθαρο θεσμικό πλαίσιο.
Ρεαλιστική χρήση, όχι τυφλή εμπιστοσύνη
Παρά την κριτική της, η Lloves δεν απορρίπτει εντελώς την τεχνολογία. Θεωρεί ότι μπορεί να φανεί χρήσιμη ως εργαλείο υποστήριξης — για ιδέες συνταγών, οργάνωση αγορών ή βασική ενημέρωση γύρω από τη διατροφή. Όμως ο χρήστης πρέπει να έχει κριτική στάση απέναντι στις πληροφορίες.
Η εξάπλωση της τεχνητής νοημοσύνης στη διατροφή είναι καθρέφτης μιας κουλτούρας που επιδιώκει άμεσα, ανέξοδα και εύκολα αποτελέσματα. Όμως η διατροφή εμπλέκει πολύ περισσότερους παράγοντες: βιολογία, ψυχολογία, περιβάλλον και κοινωνικά δεδομένα. Οι δίαιτες της ΤΝ θυμίζουν τα "πλάνα-θαύματα" του παρελθόντος, με τη διαφορά ότι τώρα τον ρόλο του "γκουρού" τον παίζει ένας αλγόριθμος.
Ρυθμισμένο μέλλον
Για να υπάρξει πραγματικά αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη στη διατροφή, η Lloves θεωρεί απαραίτητη τη ρύθμιση και τη διαφάνεια. Όπως δεν θα εμπιστευόμασταν ένα φάρμακο χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, έτσι και οι διατροφικές οδηγίες δεν μπορούν να μένουν ανεξέλεγκτες.
Μέχρι να συμβεί αυτό, προτείνει να χρησιμοποιούμε το ChatGPT ως πηγή έμπνευσης και όχι ως αντικαταστάτη επαγγελματία. Οι αλγόριθμοι προσφέρουν γρήγορες και "έξυπνες" απαντήσεις, όμως η έλλειψη εξατομίκευσης, η πιθανότητα λαθών και η απουσία ανθρώπινης καθοδήγησης δείχνουν τα όριά τους. Όταν πρόκειται για υγεία, οι εύκολες λύσεις έχουν πάντα συνέπειες.
Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.