Γιατί το γέλιο έχει τόσο μεγάλη επίδραση στον άνθρωπο

Το γέλιο είναι μια από τις πιο παράξενες ανθρώπινες αντιδράσεις. Μπορεί να μας ενώσει, να μας κάνει να νιώσουμε αμήχανα ή ακόμα και να ανατρέψει μια κατάσταση. Όλοι έχουμε βρεθεί σε καταστάσεις όπου το γέλιο ξεφεύγει από τον έλεγχό μας –και συχνά στις πιο ακατάλληλες στιγμές.

Αυτό που το κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι πως δεν είναι απλώς μια αυθόρμητη αντίδραση σε κάτι αστείο, αλλά ένας μηχανισμός με βαθιές κοινωνικές και βιολογικές ρίζες.

Ο "βρόχος του γέλιου"

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανεξέλεγκτης φύσης του γέλιου είναι το φαινόμενο που περιγράφεται ως "giggle loop" – ο βρόχος του γέλιου. Ο όρος προέρχεται από τη βρετανική σειρά Coupling των αρχών του 2000.

Όπως το εξηγεί ένας από τους χαρακτήρες: "Είσαι κάπου όπου επικρατεί σιωπή. Υπάρχουν άνθρωποι γύρω σου. Είναι μια σοβαρή στιγμή – μια κηδεία. Ξαφνικά, σου έρχεται στο μυαλό η σκέψη: ‘Το χειρότερο που θα μπορούσα να κάνω τώρα είναι να γελάσω.’ Και αμέσως, σχεδόν γελάς – αυτόματη αντίδραση!”

Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί το γέλιο πολλές φορές μοιάζει να έχει δική του βούληση. Όσο πιο πολύ προσπαθεί κάποιος να το καταπνίξει, τόσο πιο δυνατό γίνεται.

Το γέλιο ως κοινωνικό φαινόμενο

Το γέλιο δεν είναι απλώς μια ατομική εμπειρία, αλλά κυρίως μια κοινωνική πράξη. Σύμφωνα με τους ειδικούς, έχει μολυσματικές ιδιότητες – όταν κάποιος γελάει, είναι πολύ πιθανό να γελάσουν και οι γύρω του. Αυτή η τάση αξιοποιήθηκε ευρέως από τη βιομηχανία του θεάματος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το canned laughter στις τηλεοπτικές σειρές. Οι παραγωγοί συνειδητοποίησαν πως το προηχογραφημένο γέλιο κάνει τις σκηνές να φαίνονται πιο αστείες και κατευθύνει τις αντιδράσεις του κοινού.

Όμως, το γέλιο αποκτά διαφορετική διάσταση όταν είναι μοναχικό. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το αμήχανο γέλιο της Natalie Portman στις Χρυσές Σφαίρες του 2011, μετά από ένα ατυχές αστείο. Το στιγμιότυπο έγινε viral, καθώς, όπως έχει αναλυθεί από πολιτισμικούς μελετητές, το γέλιο χωρίς σαφή χιουμοριστική αφορμή μπορεί να φαίνεται μηχανικό, ακόμα και ανατριχιαστικό.

Τι κάνει το γέλιο τόσο ιδιαίτερο;

Βιολογικά, το γέλιο είναι συνδεδεμένο με την εκπνοή, μια έντονη απελευθέρωση αέρα από τους πνεύμονες. Η επανάληψη του ήχου είναι αυτό που το κάνει άμεσα αναγνωρίσιμο. Αυτό εξηγεί γιατί σε όλες τις γλώσσες του κόσμου το γέλιο αποδίδεται με επαναλαμβανόμενες συλλαβές, όπως "ha-ha-ha” στα αγγλικά, "xe-xe-xe” στα ρώσικα ή "‘eh ‘eh ‘eh” στη γλώσσα των Μάγια.

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στους ανθρώπους. Οι μεγάλοι πίθηκοι, όπως οι χιμπαντζήδες και οι μπονόμπο, αντιδρούν στο γαργάλημα με τρόπο που θυμίζει ανθρώπινο γέλιο – αν και ο ήχος τους μοιάζει περισσότερο με λαχάνιασμα ή ασθματικό αναστεναγμό.

Παρόλα αυτά, η αίσθηση του χιούμορ φαίνεται να είναι αποκλειστικά ανθρώπινη. Οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι οι πίθηκοι μπορούν να "πειράζουν" τους συντρόφους τους, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι γελούν με κάτι αστείο – ούτε καν με τις δικές τους φάρσες.

iStock

Γέλιο και "καλοί τρόποι"

Το γέλιο είναι συχνά αυθόρμητο, αλλά η κοινωνία έχει θέσει όρια στο πότε και πώς είναι αποδεκτό. Από τον Μεσαίωνα κιόλας, διανοητές όπως ο Erasmus είχαν εκφράσει ανησυχίες για το "υπερβολικό" γέλιο. Στο Ladies’ Book of Etiquette του 1860, οι γυναίκες προειδοποιούνταν να γελούν με μέτρο: ούτε πολύ δυνατά, γιατί αυτό θεωρούνταν αγενές, ούτε πολύ συγκρατημένα, γιατί μπορούσε να εκληφθεί ως ειρωνικό.

Είναι χαρακτηριστικό πως πολλές εκφράσεις συνδέουν το γέλιο με ζωώδεις ή άναρθρες κραυγές: "ξεκαρδίζομαι”, "χαχανίζω”, "κακαρίζω”, "ρουθουνίζω” από τα γέλια. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί φανερώνουν την προσπάθεια να ενταχθεί το γέλιο σε πλαίσια "καλού γούστου" και "πολιτισμού", συνδέοντάς το συχνά με ταξικές και έμφυλες διακρίσεις.

Όταν το γέλιο γίνεται επικίνδυνο

Παρότι το γέλιο συνδέεται με τη διασκέδαση, μπορεί να γίνει και όπλο. Στην ιστορία, το σαρκαστικό ή προκλητικό γέλιο χρησιμοποιήθηκε ως μορφή αντίστασης. Ο όρος "ανατρεπτικό γέλιο" περιγράφει περιπτώσεις όπου το γέλιο διαλύει την αίσθηση τάξης και σταθερότητας, αμφισβητώντας εξουσίες και ιεραρχίες.

Στον κινηματογράφο, το φυσικό χιούμορ υπήρξε πάντα παγκόσμια γλώσσα. Από τον Charlie Chaplin έως τις επιτυχίες τύπου Total Wipeout, η σωματική κωμωδία ξεπερνά πολιτισμικά εμπόδια και γίνεται παγκόσμια επιτυχία – ακριβώς επειδή δεν βασίζεται στη γλώσσα.

Στο τέλος της ημέρας, το γέλιο είναι μια από τις πιο πολύπλοκες ανθρώπινες εκφράσεις. Ενώνει, αλλά και διασπά. Χτίζει δεσμούς, αλλά και αποκαλύπτει ρωγμές. Και πάνω απ' όλα, είναι ασταμάτητο – όσο κι αν προσπαθήσουμε να το συγκρατήσουμε.

Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr