Ο Σπύρος Στάβερης έβλεπε πάντοτε τα πράγματα κατάματα

Ο εμβληματικός φωτογράφος Σπύρος Στάβερης, με την underground και "αληθινή" ματιά σε ό,τι κι αν φωτογραφίζει, κυκλοφόρησε μόλις το νέο του βιβλίο Δεν υπάρχει τίποτα πίσω από μια φωτογραφία (εκδ. Πόλις). Στις γραμμές που ακολουθούν, μιλά για τις βόλτες του στην Αθήνα χωρίς την έγνοια της φωτογραφίας, το πώς βρέθηκε μετανάστης δύο χρονών μαζί με τους γονείς του στη Γαλλία και τα ευκαιριακά επαγγέλματα που άλλαξε μέχρι να αφοσιωθεί στη φωτογραφία.

Κι ενώ καθιερώθηκε φωτογραφίζοντας "και τα πάνω και τα κάτω πατώματα της κοινωνίας", τρέφει μία μεγάλη συμπάθεια για τους ανθρώπους που "ξεφεύγουν".

Σπύρος Στάβερης

Σπύρος Στάβερης

Ας ξεκινήσουμε από το σήμερα. Διάβασα ότι, πλέον, κυκλοφορείτε στην πόλη και φωτογραφίζετε με το κινητό σας, όπως "όλος ο κόσμος". Για τη χαρά της βόλτας και της φωτογραφίας; Για να "μαζέψετε τον αφρό των ημερών"; Για κάτι άλλο Κυκλοφορώ εδώ και καιρό χωρίς την έγνοια της φωτογραφίας. Και το κινητό σπανίως το βγάζω από την τσέπη. Χαίρομαι απλά, όπως όλοι, τον απελευθερωμένο δημόσιο χώρο, τις πλατείες και τα πάρκα της Αθήνας, ελπίζοντας πως θα εκτιμηθεί και στο μέλλον αυτή η νέα όψη και χρήση της πόλης. Με λίγα λόγια, δεν "κυνηγάω" πια τη φωτογραφία. Έρχεται μία μέρα όπου αισθάνεσαι πλήρης με όσα έκανες, και κοιτάς τον κόσμο με τρόπο πιο εφησυχασμένο.

Όποτε βγάζετε το κινητό από την τσέπη, σας δίνουν αυτές οι βόλτες και το Instagram την ευκαιρία να γίνετε, εν τέλει, "flâneur με ένα smartphone στο χέρι", χωρίς να πρέπει να εκτελέσετε μία αποστολή που σας έχει ανατεθεί από κάποιο έντυπο; Ήταν πράγματι πολύ απελευθερωτικό, και σ’ αυτό συνέβαλε οπωσδήποτε και η ευχρηστία του κινητού. Η αποδέσμευση από τα έντυπα με έκανε να ξαναβρώ την παλιά σπίθα και τη χαρά της μοναχικής εξερεύνησης. Ξεκίνησα αυτές τις νέες εξορμήσεις το 2016 με μεγάλη όρεξη, και αποκόμισα κι από κει νέες συγκινήσεις και μία γενικότερη χρήσιμη επαφή με τη φωτογραφία όπως εξελίσσεται σήμερα μέσα από τις πλατφόρμες.

Σπύρος Στάβερης

Τα πάνω και κάτω "πατώματα" της κοινωνίας

Βλέπετε τις αποστολές των εντύπων, τα κοσμικά αλλά και τα πορτρέτα που κάνατε, ως κάτι που σας καναλιζάρισε σε έναν συγκεκριμένο δημιουργικό δρόμο με καλούς (υποθέτω εκ του αποτελέσματος) συνοδοιπόρους ή ως κάτι που σας περιόρισε από όλα αυτά που θα μπορούσατε να έχετε κάνει και να έχετε γίνει; Το μεγάλο πλεονέκτημα με τα έντυπα είναι ότι σου ανοίγονται οι πιο κρυφές πόρτες. Εκεί που δεν θα πήγαινες μόνος σου.

Γνωρίζεις πρόσωπα, μικρόκοσμους, κι αν το επιδιώκεις κιόλας, από όλες αυτές τις κατηγορίες ανθρώπων θα διαμορφωθεί στο τέλος μία μεγάλη κοινωνική τοιχογραφία. Υπήρξαν φωτογράφοι σαν τον Γάλλο Atget ή τον Γερμανό Sander οι οποίοι συνειδητά και επίμονα κατέγραψαν το αστικό περιβάλλον και την κοινωνία της εποχής τους. Εγώ δεν χρειάστηκα να το προσπαθήσω. Μέσα από τα πιο διαφορετικά και αντιφατικά ίσως έντυπα, μπόρεσα να έχω πρόσβαση και στα πάνω και στα κάτω πατώματα της κοινωνίας.

Σπύρος Στάβερης

Ας πάμε και στο πιο μακρινό παρελθόν, στην αρχή. Γεννηθήκατε στην Αθήνα το 1952 και μεγαλώσατε στο Παρίσι. Πώς βρεθήκατε εκεί; Ποιο ήταν το οικογενειακό σας περιβάλλον; Ήμουν δύο χρονών όταν οι γονείς μου μετανάστευσαν στη Γαλλία. Ο πατέρας μου είχε περάσει διάφορες οδυνηρές περιπέτειες στην Κατοχή.

Είχε συλληφθεί μία πρώτη φορά από τους δοσίλογους, μία δεύτερη από τους Γερμανούς μαζί με άλλους αντάρτες, και μέχρι το τέλος του πολέμου ήταν κρατούμενος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία. Αλλά και ο αδερφός του δεν ήταν σε καλύτερη μοίρα, καθώς είχε καταδικαστεί σε θάνατο στον Εμφύλιο και οδηγηθεί στη Μακρόνησο. Έτσι, η προοπτική της ζωής στην Ελλάδα φαινόταν αρκετά σκοτεινή, γι’ αυτό και οι γονείς μου προτίμησαν να φύγουν, κάνοντας ένα άλμα στο άγνωστο.

Σπουδάσατε ιστορία, ονειρευτήκατε μία καριέρα πίσω από τις κάμερες στον κινηματογράφο, η φωτογραφία δεν μπήκε στη ζωή σας από νεαρή ηλικία. Αναρωτιέμαι αν κάνατε και άλλα πράγματα στη ζωή σας για να ζήσετε, αν αλλάξατε επαγγέλματα και ποια. Έχω κάνει αρκετές ευκαιριακές δουλειές, ίσα-ίσα για να κρατιέμαι στην επιφάνεια, μέχρι να κατασταλάξω κάπου: μεταφραστής, φύλακας σε μουσεία, επιτηρητής σε τραπεζαρία γαλλικού σχολείου, ιδιαίτερα μαθήματα, εργάτης σε τσίρκο, αρχειοθέτης στην Εθνική Τράπεζα, υπάλληλος σε τουριστικό γραφείο...

Περί φωτογραφίας

Αφού μπήκατε στον χώρο της φωτογραφίας, σκεφτήκατε ποτέ να τα παρατήσετε; Όχι, δεν με ακούμπησε ποτέ αυτή η σκέψη. Μπαίνεις στη φωτογραφία όπως σε ένα πολύ μακρύ τούνελ. Κι όσο μαθαίνεις προχωράς. Μου φάνηκε κάποια στιγμή ότι είχα εξαντλήσει τις δυνατότητές μου στο πορτρέτο και το ρεπορτάζ, και δεν ήθελα να συνεχίζω αντιγράφοντας τον εαυτό μου. Τώρα έχω βγει από το τούνελ, αλλά υπάρχουν ευτυχώς κι άλλοι τρόποι να ασχολείται κανείς με τη φωτογραφία, όπως για παράδειγμα αυτό το βιβλίο.

Κάποιες φορές, κοιτάζοντας επί ώρα τα πορτρέτα που έχετε κάνει, το βλέμμα μου δεν καρφώνεται στα μάτια αυτών που παρατηρώ, αλλά ταξιδεύει στα πρόσωπα και τις εκφράσεις τους, στα ρούχα (και τις ετικέτες τους), στα σώματα και τις στάσεις τους, στο περιβάλλον τους. Πιστεύετε ότι το βλέμμα είναι υπερτιμημένο; Ότι μπορούμε να αντλήσουμε περισσότερες πληροφορίες για κάποιον από π.χ. ένα τσάκισμα στο παντελόνι του; Ήθελα πάντα να "ντύνω" ένα πορτρέτο με τις περισσότερες δυνατές πληροφορίες, ώστε να είναι το πρόσωπο πλήρως ενταγμένο στον κόσμο του. Το βλέμμα, όσο εκφραστικό κι αν είναι, δεν αρκεί για να καταλάβεις το βάθος μίας ζωής.

Δεν ξέρω τι πληροφορία μπορεί να δώσει η τσάκιση σε ένα παντελόνι, αλλά, ναι, το ντύσιμο και το όλο σκηνικό ενός σπιτιού μπορούν να διηγηθούν πολλά.

Εκτιμάτε την αξία των φωτογραφιών σας τη στιγμή που τις τραβάτε ή ετεροχρονισμένα; Κατά κανόνα, ο κάθε φωτογράφος είναι σε θέση να διακρίνει την ξεχωριστή φωτογραφία τη στιγμή που την τραβάει, χωρίς να χρειάζεται τη βοήθεια του κοντάκτ. Έπειτα, βέβαια, υπάρχουν και οι κρυφές φωτογραφίες που λόγω συγκυρίας, ή και εξέλιξης της δικής σου ικανότητας να βλέπεις, αναδύονται απρόσμενα και σε εκπλήσσουν.

Υπάρχει κάποια φωτογραφία σας που να θεωρείτε, αντικειμενικά ή για προσωπικούς σας λόγους, σπουδαία αλλά που να μη βρήκε ποτέ τον δρόμο της δημοσίευσης;  Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποια ειδικά. Η επιλογή που γίνεται στα περιοδικά δεν είναι πάντα η καλύτερη, αλλά δεν μπορώ να πω ότι νιώθω αδικημένος. Θα ήθελα να μπορούσαν να δημοσιεύονταν κάποιες ιδιαίτερες φωτογραφίες που βλέπω καμιά φορά στα όνειρά μου, αλλά αυτό δυστυχώς δεν γίνεται.

Αναρωτιέμαι αν όντως στρέφετε τον φακό σας στις "αξιοπερίεργες" ή τις πιο σπάνιες ανθρώπινες μορφές των πόλεων ή απλώς φωτίζετε εκείνες που οι πολλοί δεν βλέπουν, υπάρχουν δίπλα τους και την ίδια στιγμή είναι αόρατες. Σίγουρα νιώθω μεγάλη συμπάθεια για τους ανθρώπους που 'ξεφεύγουν', που μία ατυχία, ένας πόνος, μία παραίτηση έχει ρίξει στο περιθώριο, ή σε μία μόνιμη παραίσθηση.

Τους καταλαβαίνω αμέσως και αυθόρμητα τους πλησιάζω. Αλλά υπάρχουν και "οι ωραίοι των Αθηνών", αυτοί που κάνουν τη φτώχεια πανηγύρι, τη λόξα περφόρμανς. Όλοι τους συναντάμε και τους βλέπουμε, αλλά πόσοι θα σαγηνευτούν από τη χειρονομία, το παραμιλητό, την ασυνήθιστη θεατρικότητα;

Σπύρος Στάβερης

Στη φωτογραφία και στη ζωή προτιμάτε το ευθύ βλέμμα ή το πλάγιο, τη λοξή ματιά πάνω στα πράγματα; Νομίζω πως μου αρέσει να βλέπω τα πράγματα κατάματα. Αλλά σε μία φωτογράφιση, δεν θα αρκεστείς στην εικόνα που σου προσφέρεται αμέσως, γιατί αυτό θα ήταν πληκτικό.

Πρέπει λίγο να σκάψεις, κι εκεί χρειάζεται ίσως η λοξή ματιά, ώστε το αποτέλεσμα να μας εκπλήσσει κι εμάς τους ίδιους.

Σπύρος Στάβερης

> Διάβασε ακόμα: Η απόκοσμη γοητεία της νονάς της punk, Nina Hagen

Πώς προέκυψε η ιδέα για το βιβλίο σας "Δεν υπάρχει τίποτα πίσω από μια φωτογραφία"; Προέκυψε τυχαία, γιατί κανονικά θα μπορούσα να σκεφτώ άλλες ιδέες βιβλίων, πιο άμεσα πραγματοποιήσιμες, κάποια φωτογραφικά θέματα που είναι λίγο πολύ έτοιμα. Καθώς ξεφύλλιζα παλιά τετράδια με σημειώσεις, διαπίστωσα ωστόσο ότι αρκετά κείμενα αντιστοιχούσαν σε συγκεκριμένες φωτογραφίες, και αυτό μου φάνηκε αμέσως ενδιαφέρον.

Τι σας έκανε και συνεχίζει να σας κάνει να γράφετε και να μοιράζεστε κείμενα άλλων με τους αναγνώστες του blog σας A/Λ/Μ/Α/Ν/Α/Κ στο lifo.gr; Όλα αυτά τα χρόνια που ασχολήθηκα με τη φωτογραφία, έμεινα πίσω σε πολλά πράγματα, και κυρίως στο διάβασμα. Τώρα μου δίνεται η ευκαιρία να καλύψω κάποια κενά εγώ ο ίδιος και να μοιραστώ με τους αναγνώστες της Lifo μερικά ωραία κείμενα που προσπαθώ να μεταφράζω, αλλά και οτιδήποτε με συγκινεί στη φωτογραφία.

Εκτός από τη φωτογραφία, τι άλλο απολαμβάνετε; Δεν νομίζω ότι πρωτοτυπώ σε κάτι. Οι χαρές των ανθρώπων είναι πάνω κάτω οι ίδιες.

> Διάβασε ακόμα: Ο Jack Kerouac θα είναι πάντα ο καταραμένος βασιλιάς της underground πρόζας

Κάτι τελευταίο. Θεωρείτε την προτροπή των φωτογράφων να χαμογελούν όσοι φωτογραφίζονται βίαιη; Βίαιη, όχι απαραίτητα. Ότι εντείνει την αμηχανία, σίγουρα. Σπάνια το ζητούσα, προτιμούσα να δημιουργούνται μέσα από ένα φιλικό κλίμα οι συνθήκες για ένα φυσικό χαμόγελο, ή στην ανάγκη το έκλεβα.

 

 

---

INFO Εκδόσεις Πόλις

Το βιβλίο Δεν υπάρχει τίποτα πίσω από μια φωτογραφία του Σπύρου Στάβερη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr