Οι Έλληνες κομίστες διαπρέπουν. Κάποιοι εκδίδουν τα comics τους στην Αμερική

Για να καταλάβει κανείς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δημιουργοί στην Ελλάδα, αρκεί να σκεφτεί ότι περισσότερο από έναν αιώνα μετά την εμφάνισή τους, συνεχίζουμε να μην είμαστε σίγουροι για το πώς πρέπει να τα αναφέρουμε. Κόμικς, κόμιξ ή μήπως κόμικ χωρίς τελικό -σ; Κόντρα σε όλες τις προβλέψεις, αλλά ακόμα και κόντρα στην ίδια την λογική μερικές φορές, από το 2000 κι έπειτα αναπτύχθηκε στην χώρα μας μία σκηνή που έδωσε απρόσμενες διεθνείς διακρίσεις. Παρ' όλα αυτά, ο μέσος αναγνώστης συνήθως αρκείται σε ένα αποκαρδιωτικό "τι είναι αυτά τα μικιμάου;".

Σήμερα, υπάρχουν αρκετοί Έλληνες κομίστες που βιοπορίζονται από τη τέχνη τους, δουλεύοντας με το εξωτερικό. Το να εκδίδονται δουλειές σου από τη Marvel, τη DC και την Image δεν είναι μικρό πράγμα, το αντίθετο μάλιστα. Οι Μιχάλης Διαλυνάς, Ηλίας Κυριαζής και Βασίλης Λώλος, οι τρεις κατεξοχήν αρμόδιοι απάντησαν στο πώς είναι να βλέπεις τη δουλειά σου να εκδίδεται στην Αμερική. 

Μιχάλης Διαλυνάς| "Ήθελα να σχεδιάσω ιστορίες με χελώνες νίντζα"

Τι ήταν αυτό που σε έκανε να αναζητήσεις την τύχη σου στο εξωτερικό; Πάντα ήθελα να κάνω comics. Μεγάλωσα στο Λονδίνο στα τέλη του ’80, όπου για καλή μου τύχη ήταν η κατάλληλη εποχή και το ιδανικό μέρος για να βρω πρόσβαση σε μεγάλη ποικιλία comics - ειδικά στα Teenage Mutant Ninja Turtles. Όνειρο μου ήταν να σχεδιάσω κι εγώ ιστορίες με νίντζα χελώνες!

Από το μηδέν έως το δέκα, σε πόσο κακή κατάσταση βρίσκεται το επάγγελμα του κομίστα στην Ελλάδα; Δεν έχει αλλάξει πολύ από παλιά, δεν μπορείς να ζήσεις 100% από αυτό εδώ. Πριν ξεκινήσω να δουλεύω έξω έκανα κυρίως διαφήμιση και εικονογραφούσα εξώφυλλα για να ζήσω, οπότε όπως και τότε οι πιο πολλοί κάνουν άλλες δουλειές παράλληλα με τα comics. Ήταν ο κύριος λόγος που με ώθησε να κυνηγήσω το όνειρο μου στο εξωτερικό. Ήθελα να το κάνω full-time και ο μόνος τρόπος ήταν η συνεργασία με τον εκεί εκδοτικό.

Και γιατί δεν μεταναστεύεις μόνιμα; Ο λόγος είναι κυρίως οικονομικός. Η καθημερινή ζωή, το νοίκι είναι φτηνότερα εδώ. Θα ήθελα πολύ να είμαι εκεί ώστε να έχω καλύτερο networking σε καθημερινή βάση αλλά για αυτό υπάρχουν τα συνέδρια. Έτσι μπορώ, μέσα στην χρονιά, να ταξιδεύω ώστε και να γνωρίσω από κοντά τους αναγνώστες των βιβλίων αλλά και να μιλήσω με τους συντάκτες μου για μελλοντικά projects.

Τι ένιωσες όταν είδες για πρώτη φορά δουλειά σου τυπωμένη στο εξωτερικό;  Κάθε φορά που βλέπω ένα νέο μου project τυπωμένο είναι περίεργο και συγκινητικό! Χαρακτηριστικά μπορώ να σου πω 3 περιπτώσεις: Την πρώτη φορά που είδα την Γαλλική έκδοση του The Woods, ανατρίχιασα που η δουλειά μου ήταν τυπωμένη σε μεγάλη έκδοση, πιο μεγάλη από την Αμερικανή και με σκληρό εξώφυλλο. Φαινόταν πιο εντυπωσιακό, είχε κύρος. Τη δεύτερη, ένιωσα πολύ περήφανος όταν έκανα την πρώτη μου δουλειά με την DC, ήταν μια μικρή ιστορία στο Gotham Academy αλλά ήταν η πρώτη φορά που έγραψα και σχεδίασα μια ιστορία στο πλαίσια της Gotham city! Η τελευταία ήταν το dream job. Όταν έκανα το πρώτο μου τεύχος Χελωνονιντζάκια! Κατάφερα να κάνω αυτό που πάντα ήθελα από παιδί κι αυτή η χαρά συνεχίζεται και σήμερα κάθε φορά που σχεδιάζω τους αγαπημένους μου ήρωες.

Τι χρειάζεται κάποιος για να μπορέσει να εκδώσει τα έργα του στο εξωτερικό; Θα απαντήσω με αυτό που μου είπαν την πρώτη φορά που έδειξα δουλειά μου στην Αμερική πριν από 10 χρονιά: Πέρα από το σχεδιαστικό και το να μπορείς να επικοινωνήσεις μια ιστορία στον αναγνώστη, πρέπει πάνω απ’ όλα να είσαι επαγγελματίας. Θα πρέπει να είσαι συνεννοήσιμος κατά την διάρκεια της συνεργασίας και να παραδίδεις την δουλειά σου στο deadline που έχετε συμφωνήσει με την εταιρία, μιας και υπάρχει παγκόσμια ημερομηνία κυκλοφορίας του comic σου.

Το comic μου, The Woods, μπορεί να γίνει τηλεοπτική σειρά. 

Μπορείς να μας απαριθμήσεις τις σημαντικότερες δουλειές σου;  Στην καριέρα μου, μπορώ να πω ότι η σειρά The Woods που έκανα με τον James Tynion IV είναι η πιο σημαντική. Είναι η πιο μεγάλη δουλειά που έχω κάνει ποτέ, κράτησε 36 τεύχη, δηλαδή 4 χρονιά από την ζωή μου σχεδίαζα αυτή την ιστορία. Πάνω στο Woods έμαθα πολλά, δημιούργησα φιλίες και εξελίχτηκα σαν σχεδιαστής. Τα τελευταία χρόνια είναι σε development για να γίνει τηλεοπτική σειρά με τον σκηνοθέτη Brad Peyton (Rampage, San Andreas) και το κανάλι SYFY και το comic τιμήθηκε με το βραβείο GLAAD media award for Outstanding comic το 2017 για την αντιπροσώπευση της LGBTQ κοινότητας στα comics.

Πώς είναι να συνεργάζεσαι με έναν διάσημο σεναριογράφο όπως ο James Tynion IV (σ.σ: γνωστός για τη δουλειά του στο Batman Eternal); Όταν γνώρισα τον James και αρχίσαμε την συνεργασία μας στο The Woods το 2013, ήμασταν και οι δυο πρωτάρηδες στο χώρο. Η σειρά αυτή ήταν και για τους δύο μας το πρώτο μεγάλο creator-owned project, κατά την διάρκεια του οποίου γίναμε ο καθένας καλύτερος στο τομέα του και παράλληλα αναπτύξαμε μια πιο φιλική σχέση, κάνοντας έτσι την συνεργασία μας ακόμα πιο καλή. Σε αυτό πιστεύω οφείλεται και η επιτυχία της σειράς. Το project αυτό είναι ένα τεράστιος σταθμός στην καριέρα μου και μπορώ να πω ότι η γενικότερη συνεργασία μου με το James και με την Boom! Studios είναι ένα κεφάλαιο που δεν έχει κλείσει ακόμα, αλλά δεν μπορώ να αποκαλύψω παραπάνω προς το παρόν.

Πώς βλέπεις την ελληνική κόμικς σκηνή σήμερα; Έχει προοδεύσει σε σχέση με τις αρχές των 00s; Θεωρώ ότι είμαστε σε καλή κατάσταση τώρα. Βγαίνουν όλα και πιο πολλά graphic novels και comics κάθε χρόνο. Το βλέπω πολύ με το πως μεγαλώνει η σκηνή των αυτοεκδόσεων χρόνο με το χρόνο. Οπότε υπάρχει πολύ νέο αίμα με ιστορίες και πάθος να δημιουργήσει νέα comics!

Μελλοντικά σχέδια; Επόμενα βήματα; Αυτό τον καιρό, σχεδιάζω τεύχη του Teenage Mutant Ninja Turtles που θα κυκλοφορήσουν το φθινόπωρο. Το πρώτο που θα βγει είναι ένα μεγάλο 40σέλιδο τεύχος με πρωταγωνιστή τον Michelangelo, την αγαπημένη μου χελώνα. Τον Ιανουάριο θα βγει ο τόμος Lucy Dreaming, ένα βιβλίο που έκανα με τον συγγραφέα και τραγουδιστή των Say Anything, Max Bemis και πρόκειται για την ιστορία μίας έφηβης κοπέλας που ταξιδεύει σε φανταστικούς μυθιστορηματικούς κόσμους στον ύπνο της. Τέλος, πρόκειται να ξεκινήσω του χρόνου άλλο ένα μεγάλο project αλλά όπως είπα και πριν δεν μπορώ να μπω σε λεπτομέρειες ακόμα, οπότε stay tuned!

Ηλίας Κυριαζής | "Στα 00s ήταν για 5 λεπτά cool το να κάνεις comics"

Τι ήταν εκείνο που σε έκανε να αναζητήσεις την τύχη σου ως κομίστας στο εξωτερικό; Βρήκα ταβάνι στην Ελλάδα. Όταν "επιτυχία" σημαίνει να πουλάς 1000 αντίτυπα και με τη δουλειά σου να ασχολείται ένας μικρός κύκλος ή πρέπει να βγεις έξω και τα comics να είναι το επάγγελμα σου ή να μείνεις εδώ και να είναι το χόμπι σου.

Από το μηδέν έως το δέκα, σε πόσο κακή κατάσταση βρίσκεται το επάγγελμα του κομίστα στην Ελλάδα; Ένα; Δύο; Ξέρω πόσο ζόρικα ήταν όταν σταμάτησα εγώ να δουλεύω στην Ελλάδα και έχουν περάσει δέκα χρόνια από τότε.

Τελικά, τι είναι εκείνο που σε κρατά από το να κάνεις το μεγάλο βήμα της μόνιμης μετανάστευσης; Δε σηκώνεται κανείς εύκολα να μεταναστέψει αν δεν είναι εντελώς απαραίτητο. Να ‘ναι καλά το ίντερνετ. Και δεν είναι ότι είμαι ξεχωριστή περίπτωση, τεράστια μερίδα των καλλιτεχνών που δουλεύουν στα αμερικάνικα comics κατοικούν εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μπορείς να μας περιγράψεις τα συναισθήματα όταν είδες για πρώτη φορά δουλειά σου τυπωμένη στο εξωτερικό; Πρώτη δουλεία τυπωμένη (γιατί πρώτα ήταν κάποια ψηφιακά πράγματα) ήταν το Galaxy Quest: Global Warning για την IDW. Γενικά επειδή το όλο θέμα του εξωτερικού έγινε σε βήματα, μου είναι δύσκολο να εντοπίσω μια συγκεκριμένη στιγμή που ένιωσα ότι "εδώ είμαστε, συνέβη στ’ αλήθεια". Είναι ένας συνεχής αγώνας, να βρεις πάντα την επόμενη δουλειά, να ανεβαίνεις με κάθε σου project… Αλλά οκ, δέκα χρόνια μετά είμαι ακόμα εδώ  οπότε so far so good.

Τι χρειάζεται κάποιος για να μπορέσει να εκδώσει τα έργα του στο εξωτερικό; Να είναι πολύ καλός στη δουλειά του, να έχει επαγγελματική συμπεριφορά και να έχει και λίγη τύχη.

Μπορείς να μας απαριθμήσεις τις σημαντικότερες δουλειές σου; Πέρα από τα ελληνικά, είναι δουλειές σε Ghostbusters, G.I.Joe, Vampirella, Dr Wh, κ.α. Είναι τα comics που έγραψα και σχεδίασα ο ίδιος: το Elysium Online, που εξερευνά την πιθανότητα ψηφιακής μεταθανάτιας ζωής, το Melody (DC comics), που έχει να κάνει με το κυνήγι της επιδραστικότερης μελωδίας όλων των εποχών και  το Falling For Lionheart, η ρομαντική κομεντί με τους έρωτες ενός ευαίσθητου σουπερήρωα. Είναι το Secret Identities,  η σειρά που συν-δημιούργησα στην Image Comics για τα μυστικά που κρύβουν οι ήρωες πίσω από τις μάσκες τους. Είναι το Dirk Gently’s Holistic Detective Agency, βασισμένο στα ομώνυμα βιβλία του Douglas Adams και αδερφάκι της τωρινής τηλεοπτικής σειράς.

Πώς βλέπεις σήμερα την ελληνική σκηνή των κόμικς; Έχει προοδεύσει σε σχέση με τις αρχές των 00s; Ε, δεν υπάρχει σχέση. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο πολύ καλύτερα - σε εμπορικό μπορεί ο οποιοσδήποτε να φανταστεί... Στα 00s για κάποιο λόγο ήταν για πέντε λεπτά πολύ cool το να κάνεις comics κι έπιασε πολύς κόσμος το μολύβι.

Στην κρίση αυτοί που επιμένουν, είναι αυτοί που πραγματικά το θέλουν

Στις δύσκολες συνθήκες της κρίσης όμως αυτοί που επιμένουν με τα comics είναι αυτοί που πραγματικά το θέλουν. Πλέον οι παλιότεροι έχουν γίνει στ’ αλήθεια καλοί και οι νεότεροι ξεκινούν με άλλη φόρα. Είναι κρίμα που τώρα που εκπληρώνεται επιτέλους  η υπόσχεση που έδιναν τότε τα "νέα  ταλέντα" των 00s, η προσοχή των media και του κοινού να έχει τραβηχτεί από τα comics. Για τους καλλιτέχνες της γενιάς μου, ειδικά όσους πρόλαβαν το "9", είναι τόσο ειρωνικό που τα πρωτόλεια τους έμπαιναν σε 80 χιλιάδες σπίτια ενώ τις άρτιες δουλειές τους τις διαβάζουν μόνο οι "μυημένοι".

Το Manifesto, πολλά χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία, απασχολεί ακόμα το κοινό. Πώς νιώθεις γι' αυτό και γιατί πιστεύεις ότι το αγάπησε ο κόσμος; Μιλώντας για comics που ωφελήθηκαν επειδή έμπαιναν σε 80 χιλιάδες σπίτια με το "9", ε; Η σχέση μου με το Manifesto έχει περάσει πολλά κύματα αλλά στην τελική είναι αυτό που λες, δεν μπορώ παρά είναι ευγνώμων που ένα comic μου συνεχίζει να απασχολεί το κοινό τόσα χρόνια μετά, να εκδίδεται και να ξαναεκδίδεται. Είναι  λαχείο αυτό. Και μεγάλη ευτυχία για έναν καλλιτέχνη να ξεφεύγει μια δουλειά του από το σύντομο κύκλο που κάνουν τα περισσότερα comics: κυκλοφορούν, στην καλύτερη εξαντλούν το τιράζ τους και εξαφανίζονται.

Μελλοντικά σχέδια; Επόμενα βήματα; Υπάρχουν τουλάχιστον δύο projects έτοιμα για κυκλοφορία αλλά δεν είναι ακόμα ανακοινώσιμα. Το ένα μάλιστα θα είναι η πρώτη δουλειά μου, μετά από πολλά χρόνια, που θα κυκλοφορήσει πρώτα στην Ελλάδα.

Βασίλης Λώλος | "Σημαντική είναι η δουλειά. Η τέχνη κι επικοινωνία"

Τι ήταν εκείνο που σε έκανε να αναζητήσεις την τύχη σου ως κομίστας στο εξωτερικό; Δεν είχα άλλη επιλογή. Τι σημαίνει αυτό θα πει κάποιος; Ο Άγγελος Μαστοράκης, ο αρχισυντάκτης του "9", που ήταν ιδιαίτερη προσωπικότητα με αντιπαθούσε όσο δεν φαντάζεσαι. Είχε τους λόγους του. Είχε στήσει ένα μοντέλο που λειτουργούσε στο mainstream κοινό του "9" της Ελευθεροτυπίας και ήταν ευχαριστημένος με αυτό τον flat σταθερό οδηγό. Για πάνω από έναν χρόνο αντιμετώπιζα καθημερινά το "δεν υπάρχει εδώ χώρος για σένα".

Γιατί έφυγα; Γιατί να μείνεις κάπου που δε σε θέλουν;

Για αυτό και νιώθω ότι σχέδια μου κατά τη διαμονή μου στο περιοδικό βγάζουν μία κούραση. Ο θάνατος της έκφρασης! Ευτυχώς το κατάλαβα νωρίς. Έστειλα δείγμα της δουλειάς μου σε ένα site που λεγόταν Manga Academy Publishing. Με τύπωσαν αμέσως σε έναν οδηγό για το πώς να σχεδιάζεις comics. Ήταν αυτό που χρειαζόμουν. Άρχισα να φτιάχνω ένα σοβαρό online-portfolio και μέχρι το 2004 είχα βρει αναγνώριση και δουλειά. Οπότε γιατί έφυγα; Η ερώτηση είναι: γιατί να μείνεις κάπου που δε σε θέλουν;

Από το μηδέν έως το δέκα, σε πόσο κακή κατάσταση βρίσκεται το επάγγελμα του κομίστα στην Ελλάδα; Για να με ρωτάς έτσι ως εξωτερικός παρατηρητής σημαίνει ότι ο "Βασιλιάς είναι γυμνός". Αυτήν την στιγμή δεν μπορείς να βιοποριστείς από τα comics στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει υποδομή, δεν υπάρχουν πλατφόρμες, όποιος υποστηρίζει το αντίθετο λέει μπούρδες. Είμαι ο πρώτος Έλληνας που έσπασε το φράγμα και πέρασε επιτυχημένα στην αμερικανική αγορά. Έχω βραβευτεί με το Eisner και το Harvey Award (σ.σ: τα πιο σημαντικά βραβεία comics παγκοσμίως). Η Universal Pictures, το 2008, αγόρασε τα δικαιώματα για το The Last Call που έγραψα και σχεδίασα. Αυτά τα αναφέρω γιατί θέλω να τονίσω ότι έχω δει και την θετική και την αρνητική πλευρά του "τέρατος" των comics.

Τελικά, τι είναι εκείνο που σε κρατά από το να κάνεις το μεγάλο βήμα της μόνιμης μετανάστευσης; Όλα έχουν τον σωστό τους χώρο και χρόνο. Το 2005 μετακόμισα στη Νέα Υόρκη. Σήμερα είμαι στα Εξάρχεια. Αύριο ποιος ξέρει;

Μπορείς να μας περιγράψεις τα συναισθήματα όταν είδες για πρώτη φορά δουλειά σου τυπωμένη στο εξωτερικό; Όταν είδα την πρώτη μου δουλειά τυπωμένη απλά είπα "Καιρός ήταν".

Τι χρειάζεται κάποιος για να μπορέσει να εκδώσει τα έργα του στο εξωτερικό; Πλέον είναι εύκολο. Να είναι καλός, πρωτότυπος και να βρεθεί στο σωστό μέρος την κατάλληλη στιγμή. Το "τύπωμα" αυτό καθ’ αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Σημαντική είναι η δουλειά. Η τέχνη κι επικοινωνία.

Μπορείς να μας απαριθμήσεις τις σημαντικότερες δουλειές σου; Το The Pirates of Coney Island (Image comics 2005) ήταν σημαντικό γιατί ανέπτυξα μία χρωματική παλέτα που είναι ακόμη σύγχρονη, το 80s στυλ που -13 χρόνια μετά- λέγεται new retro wave. Επηρέασε πολύ κόσμο όταν βγήκε, μόνο και μόνο γιατί έβγαζε μάτι στα ράφια των βιβλιοπωλείων δίπλα σε άλλα comics, σε μία εποχή που όλα έμοιαζαν υπερβολικά μουντά για τα γούστα μου.

Η σειρά The Last Call, επειδή δεν είναι κάθε μέρα που διαγωνίζονται στο Χόλιγουντ για το ποιος θα αγοράσει τα δικαιώματα ενός έργου σου για να το κάνει ταινία. Μία μέρα διαβάζεις σε ένα casual email που στέλνει η Universal Pictures ότι ο Spielberg ενδιαφέρεται να σκηνοθετήσει το σενάριό σου. Ναι, είμαι περήφανος μόνο και μόνο ότι έγινε αυτό (όπως κι άλλα). Είναι διάφορα που μπορώ να αναφέρω. Όπως η συνεργασία μου με τον Ozzy Ozbourne για το αγγλικό Heavy Metal Magazine. Ή το πρώτο τεύχος του Hats, τα οποίο αυτοεξέδωσα στην Αμερική και το πούλησα στο πρώτο συνέδριο comics που πήγα. Ένας από τους ανθρώπους που το αγόρασε ήταν συντάκτης της Marvel. Έτσι, κάτι που έκανα για τον εαυτό μου μου έδωσε την πρώτη μου δουλειά στην εταιρεία. Τέλος, η σειρά επιστημονικής φαντασίας και παραφυσικού τρόμου με τίτλο Electronomicon βρίσκεται σε συνεχή δημιουργία από το 2006 μέχρι… και σήμερα το απόγευμα.

Πώς βλέπεις σήμερα την ελληνική σκηνή των κόμικς; Έχει προοδεύσει σε σχέση με τις αρχές των 00s; Ναι. Και οχι. Ναι, γιατί υπάρχουν παιδιά που γεννήθηκαν το 2000 και σήμερα δημιουργούν κι εκφράζονται εκεί έξω σε μία νέα ιντερνετική/διαστημική εποχή. Όχι, γιατί υπάρχει μία άλλη γενιά που τους λέει ότι δεν αξίζουν αν δεν υποκύψουν, αν δεν γονατίσουν πνευματικά μπροστά τους. Εγώ προτείνω το εξής: να μην υποκύψουν ποτέ, μπροστά σε κανένα δόγμα, μπροστά σε κανένα αυτοδιορισμένο (ψευτο)φύλακα.

Έχεις κερδίσει κορυφαία βραβεία, έχεις συνεργαστεί με Marvel και DC Comics. Πιστεύεις ότι η δουλειά σου έχει αναγνωριστεί στην χώρα μας ή ότι αυτά είναι ψιλά γράμματα για τα ελληνικά δεδομένα; Εμένα με ενδιαφέρει να δημιουργώ τέχνη και να την επικοινωνώ με άτομα που κυμαίνονται στο ίδιο μήκος κύματος. Είμαι 37 στα 38, ήμουν 27 όταν είχα πάρει το "Όσκαρ των comics" κι έκλεινα συμφωνία με ένα από τα μεγαλύτερα studio του Χόλυγουντ. Είμαι ΟΚ.

Μελλοντικά σχέδια; Επόμενα βήματα; Συνεχίζω να υπηρετώ την τέχνη. Δεν έχει νόημα να πω "τα τάδε θα βγει σε έναν χρόνο, είναι super wow, αγοράστε το!". Κάθε μέρα κάνω κάτι ενδιαφέρον και το ανεβάζω στο Instagram και το Youtube ενώ αν θέλει κάποιος να επικοινωνήσει μαζί μου μπορεί να το κάνει στο  steamrobo@gmail.com .

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr