Όλη νύχτα εδώ: 84 προφορικές μαρτυρίες ρίχνουν φως στο Πολυτεχνείο

Νεκροί στο Πολυτεχνείο δεν υπήρξαν, η γενιά του κατέστρεψε τη σύγχρονη Ελλάδα κι η Εξέγερση είναι υπεύθυνη για την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα διαχρονικά fake news με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι εδώ και 46 χρόνια· από τότε δηλαδή που νεαροί φοιτητές, ρισκάροντας όπως αποδείχθηκε τη ζωή τους, όρθωσαν ανάστημα απέναντι σε μία Δικτατορία που είχε καταλύσει κάθε δημοκρατικό δικαίωμα. Ποια, όμως, μπορεί να είναι η απάντηση σε όλα αυτά; To βιβλίο του 36χρονου ιστορικού Ιάσονα Χανδρινού Όλη νύχτα εδώ (εκδ. Καστανιώτη) έρχεται να διαλύσει την σκόπιμη (;) ομίχλη που έχει δημιουργηθεί μέσα από τα χρόνια γύρω από την Εξέγερση.

Αντί όμως να κουνά το δάχτυλο με διδακτικό τρόπο τρομάζοντας τους αναγνώστες, δίνει το μικρόφωνο στους πραγματικούς πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών: Μέσα από 84 απομαγνητοφωνημένα κείμενα προφορικών μαρτυριών ρίχνει φως στο τι ακριβώς συνέβη εκείνες τις νύχτες που χαράχτηκαν με χρυσά γράμματα στη συλλογική μνήμη.

Καθώς η μία μαρτυρία διαδέχεται την άλλη, με αρκετά γνωστά ονόματα από διαφορετικούς χώρους (Νάντια Βαλαβάνη, Σταύρος Λυγερός, Διονύσης Τσακνής, Δημήτρης Παπαχρήστος) να παρελαύνουν από τις σχεδόν 800 σελίδες αυτής της εξονυχιστικής έρευνας, ξετυλίγεται σιγά σιγά ένα κουβάρι αναμνήσεων αναφορικά με την πιο σημαντική φοιτητική εξέγερση που πραγματοποιήθηκε ποτέ στην Ελλάδα. Μία εξέγερση που αποτελεί, όχι άδικα, ένα σύμβολο απέναντι σε κάθε καταπίεση. 

---

Η ιστορική έρευνα έχει καταλήξει σε 24 ταυτοποιημένους νεκρούς κι έναν αριθμό από "βάσιμους προκύπτοντες" νεκρούς από πυρά αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων.

---

Η αφήγηση, όπου οι πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες μπλέκονται η μία μέσα στην άλλη, φέρνει στο μυαλό τον τρόπο που η Svetlana Alexievich διαχειρίστηκε το υλικό της για το μνημειώδες Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος (εκδ. Πατάκη). Όσο για τα συναισθήματα που προκαλεί; Αυτά έχουν να κάνουν με το πώς το βλέπει ο κάθε αναγνώστης. Σίγουρα πάντως δύσκολα κάποιος μπορεί να αναιρέσει τα όσα λέγονται, αφού οι προφορικές μαρτυρίες χτίζουν κομμάτι κομμάτι μία αλήθεια που είναι αυτόφωτη, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη κάποιου ειδήμονα για να υποδείξει πώς και γιατί έγινε ό,τι έγινε.

Οι μαρτυρίες

"Ήταν πολλοί νεκροί από αδέσποτες σφαίρες" ακούμε τον Μιχάλη Γουνελά, υπίλαρχο των τανκς που εμφανίστηκαν στο Πολυτεχνείο, σε κάποια στιγμή του βιβλίου. Από τα λόγια του, εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η σύγχυση που επικράτησε εκείνο το βράδυ (17 Νοεμβρίου 1973) αλλά και τα προηγούμενα βράδια ήταν τεράστια. Οι αρχές δεν είχαν απλά σαστίσει αλλά πραγματικά τρομάξει με την αυθόρμητη αντίδραση των νέων ανθρώπων. Φοιτητές, σπουδαστές αλλά και μαθητές έγιναν μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα ο εφιάλτης της Χούντας.

---

"Πάνω στα τραπέζι της Αρχιτεκτονικής σώματα τραυματιών. Κάποιοι βαριά, κάποιοι πιο ελαφριά. Θυμάμαι έναν που με πιάνει απ’ το χέρι. Είχε φάει μια ριπή στο πόδι".

---

Οι συλλήψεις που έλαβαν χώρα μετά τη βίαιη εκκένωση του Πολυτεχνείου ήταν 866 ενώ η ιστορική έρευνα έχει καταλήξει σε 24 ταυτοποιημένους νεκρούς και έναν αριθμό από "βάσιμους προκύπτοντες" νεκρούς από πυρά αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων. "Ως Έλλην πολίτης, αρνούμαι να σας ακολουθήσω!" θυμάται, χαμογελώντας, έναν 14χρονο μαθητή που είχαν έρθει να τον μαζέψουν οι γονείς του από τα κάγκελα του Πολυτεχνείου, η φοιτήτρια Φιλοσοφικής τότε Βέρα Δαμόφλη, πριν συνεχίσει: "Δεν θα τον ξεχάσω αυτόν τον σπόρο. Επίσης, μαθητές ήταν [ανάμεσα] στους νεκρούς. Μαθητής ο Κομνηνός. Μαθητής ο Σπαρτίδης".

Το βιβλίο του Χανδρινού σε κάνει να επιστρέφεις με σχεδόν μεταφυσικό τρόπο στον χώρο και τον χρόνο. Τι ακριβώς συνέβαινε; Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές; Ήταν όλα εντάξει ανάμεσα στους φοιτητές ή όχι; Υπάρχουν κρυφές πλευρές που δεν έχουμε μάθει ποτέ; "Άρχισαν κόντρες, υπήρχαν διαφωνίες, αλλά πηγαίναν τα πράγματα από μόνα τους. Την άλλη μέρα βγάλαν ντουντούκες (είχαν ήδη αρχίσει απ’ το βράδυ της Τετάρτης), περνάγαν λεωφορεία και κολλάγαμε συνθήματα. Εντελώς αυθόρμητα ήταν όλα αυτά" διαβάζουμε τα λόγια του τότε φοιτητή της Φυσικομαθηματικής, Σταύρου Λυγερού.

Οι απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, με άλλα λόγια, δίνονται απλόχερα και σχεδόν από μόνες τους, πριν η ωμότητα των ιστορικών γεγονότων επιστρέψει δριμύτερη: "Πάνω στα τραπέζι της Αρχιτεκτονικής σώματα τραυματιών. Κάποιοι βαριά, κάποιοι πιο ελαφριά. Θυμάμαι έναν που με πιάνει απ’ το χέρι. Είχε φάει μια ριπή στο πόδι. Και μου έδωσε το τηλέφωνο του σπιτιού του να ειδοποιήσω τον πατέρα του. Το αποθήκευσα και τον πήρα πράγματι, τις επόμενες μέρες από κρυψώνα" καταγράφει ο γνωστός δημοσιογράφος σε τελείως διαφορετικό τόνο.

Οι μαρτυρίες δίνουν την αίσθηση πως η αλληλεγγύη βρισκόταν στην πρώτη γραμμή εκείνων των ταραγμένων ημερών, καθώς αποτελούσαν το μοναδικό πράγμα στο οποίο μπορούσαν να βασιστούν οι φοιτητές. "Δηλαδή, αν τυχόν είχες μια αμυχή στο μάγουλο, δεν μπορούσες να περπατήσεις στους χώρους του Πολυτεχνείου γιατί καθένας που σ’ έβλεπε σ’ ενημέρωνε ότι υπάρχει ιατρείο και [προσφερόταν] κιόλας να σε πάει. Μια έξαρση της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης. Σε απίστευτο βαθμό" θυμάται ο τότε φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων, Ολύμπιος Δαφέρμος.

---

"Ήταν μια πολιτική πράξη το Πολυτεχνείο. Καθαρά πολιτική ενέργεια. Ήταν μια εξέγερση. Δεν έριξε τη Χούντα. Της έριξε όμως το προσωπείο. Την ξεμασκάρεψε εντελώς".

Προς το τέλος της συνέντευξής του αναφέρει ότι εκείνες ήταν πιο ευτυχισμένες μέρες της ζωής του - σε τέτοιον βαθμό, ώστε να μην μπορέσει να προσαρμοστεί ποτέ καλά στην πολιτική πραγματικότητα της μεταπολίτευσης. Ο ίδιος αφηγητής, μάλιστα, διαθέτει τη γενναιότητα να παραδεχθεί κάποιους φόβους με τρόπο που δεν συνηθίζεται: "Παλεύεις ενάντια σε μια αυταρχική εξουσία, σκληραίνεις τόσο πολύ που, όταν πάρεις την εξουσία και εσύ, αναπαράγεις τα ίδια πράγματα".

Τελικά, όμως, δίνεται απάντηση για το τι υπήρξε για την Ελλάδα η Εξέγερση του Πολυτεχνείου; Στην εισαγωγή του Όλη νύχτα εδώ διαβάζουμε τον συλλογισμό του ιστορικού Κώστα Κατσάπη ότι η ελληνική κοινωνία άλλαξε την αντίληψή της για τη νεολαία από το 1974, η οποία από "πρόβλημα" έγινε συνώνυμο των αγώνων για τη δημοκρατία και την πρόοδο.

Σε πιο απλά ελληνικά, λοιπόν, κάνοντας ένα λογικό άλμα μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι όλοι μας -όσο είμαστε τουλάχιστον ακόμα νέοι- είμαστε κατά κάποιον τρόπο παιδιά του Πολυτεχνείου. Ας αφήσουμε, όμως, καλύτερα τους πρωταγωνιστές, όπως η Βέρα Δαμόφλη, να μιλήσουν για αυτό: "Ήταν μια πολιτική πράξη το Πολυτεχνείο. Καθαρά πολιτική ενέργεια.
Ήταν μια εξέγερση. Δεν έριξε τη Χούντα. Της έριξε όμως το προσωπείο. Την ξεμασκάρεψε εντελώς".

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr