Bruce Springsteen, έχουμε ανάγκη την ψύχραιμη φωνή σου

Για περισσότερα από 50 χρόνια έχει ταξιδέψει βαθιά στην καρδιά της Αμερικής. Όμως με το νέο του special στο Netflix –η κινηματογράφηση ενός συγκλονιστικού one-man show στο Μπρόντγουεϊ– ο Bruce Springsteen αποκαλύπτει ότι το πιο γενναίο ταξίδι ήταν εκείνο στα βάθη της δικής του ψυχής.

Από τον Michael Hainey

Η πρώτη φορά που συναντώ τον Bruce Springsteen είναι στα παρασκήνια του θεάτρου Walter Kerr Theatre στη Νέα Υόρκη, όπου παρουσιάζει το one-man show με τίτλο Springsteen on Broadway. Είμαστε μερικές εβδομάδες πριν από την προκαθορισμένη συνέντευξη, όμως οι άνθρωποι από τις δημόσιες σχέσεις μου έχουν ζητήσει να περάσω από το θέατρο έτσι ώστε, φαντάζομαι, να τσεκάρει τι τύπος είμαι. Είναι επτά τα απόγευμα και με οδηγούν σε έναν μικρό καναπέ που βρίσκεται δίπλα στην τουαλέτα των παρασκηνίων. Τελικά, πέντε λεπτά πριν ανοίξει η αυλαία, βλέπω ένα ζευγάρι μαύρες μπότες κι ένα μαύρο τζην να κατεβαίνουν τα σκαλοπάτια που οδηγούν στα καμαρίνια. Ο Springsteen σκύβει το κεφάλι του για να μη χτυπήσει κι έρχεται προς το μέρος του προτείνοντας το χέρι. Μου συστήνεται πολύ απλά: "Εγώ είμαι ο Bruce". Δίνουμε τα χέρια και μετά ακολουθεί σιωπή. Με κοιτάζει και τον κοιτάζω χωρίς να ξέρουμε ακριβώς τι να πούμε. Με ύψος 1,78, είναι πιο ψηλός απ’ ό,τι θα περίμενες. Κατά έναν περίεργο τρόπο παραμένει μέχρι σήμερα ο λεπτοκαμωμένος νεαρός με το δερμάτινο τζάκετ, ο οποίος στέκεται δίπλα στο σχεδόν δίμετρο σαξοφωνίστα του, τον Clarence Clemons.

Εκείνο το βράδυ ο Springsteen βρισκόταν μερικές εβδομάδες πριν γιορτάζει τα 69α γενέθλιά του. Κι όμως, όσο καθόμαστε εκεί, μου είναι σχεδόν αδύνατον να μη σκεφτώ το ταξίδι που έχει διανύσει την τελευταία δεκαετία της ζωής του, ένα ταξίδι που μοιάζει με θαύμα. Μπήκε στα 60 παλεύοντας με την κατάθλιψη και τώρα πλησιάζει τα 70 με θριαμβευτικό τρόπο – κυρίως χάρη στην επιτυχία του δυνατού άμεσου σόου του, που τώρα πια δεν είναι τόσο μια συναυλία όσο ένας επικός δραματικός μονόλογος, ο οποίος έχει ως σημεία στίξης τα τραγούδια του. Ύστερα από ένα χρόνο γεμάτο με σόου που ήταν sold-out στις 15 Δεκεμβρίου έδωσε την τελευταία του παράσταση, ενώ λίγες ώρες αργότερα η ίδια παράσταση έκανε ντεμπούτο στο Netflix ως ταινία δυόμισι ωρών.

Επιτέλους, σπάει την άβολη σιωπή με ένα μικρό νεύμα προς εμένα –περισσότερο όμως το κάνει στον εαυτό– και λέει: "ΟΚ, μάλλον ήρθε η ώρα να πάω στη δουλειά". Και με αυτές τις λέξεις περπατά προς τη σκηνή.

"DNA". Αυτή είναι περιέργως η πρώτη λέξη που λέει ο Springsteen όταν ανεβαίνει στη σκηνή. Μια καθόλου αναμενόμενη, καθόλου ρομαντική, καθόλου ποιητική επιλογή για έναν άνθρωπο που πάντα είχε μεγαλύτερη επαφή με τον κόσμο των συναισθημάτων και όχι με τον κόσμο της επιστήμης.

Παρ’ όλ’ αυτά, το DNA ήταν για τον Springsteen ένας αδυσώπητος ανταγωνιστής, ένας εχθρός με τον οποίο πάλευε μια ζωή. Αυτή είναι η κεντρική ιδέα του Springsteen on Broadway: ο εαυτός που νιώθουμε καταδικασμένοι να τον υπομένουμε εξαιτίας του αίματος και της οικογένειας ενάντια σε έναν πραγματικό εαυτό που, αν έχουμε το κουράγιο και τη θέληση, μπορούμε να φέρουμε στον κόσμο. Ο Springsteen, όπως αποκαλύπτει εδώ, έχει περάσει όλη του τη ζωή παλεύοντας μ’ εκείνη την ερώτηση που στοιχειώνει τόσο πολλούς από εμάς: "Θα με ορίσει το DNA ή θα μπορέσω εγώ να το καθορίσω;"

Μερικά λεπτά αργότερα, στο σόου, μιλάει για εκείνη τη στιγμή που του άνοιξε τα μάτια για το τι μπορεί να πετύχει κανείς αν πιστέψει στη δύναμη της αυτοδημιουργίας, της δημιουργίας ενός πραγματικά προσωπικού εγώ δηλαδή. Είναι βράδυ Κυριακής στα 1956 κι ένας σχεδόν επτάχρονος Springsteen κάθεται μπροστά στην τηλεόραση με τη μητέρα του, Adele, στο σαλόνι του μικροσκοπικού σπιτιού τους στο Νιου Τζέρσεϊ, όπου ζει μαζί με τους γονείς και την αδελφή του. Είναι το βράδυ που βλέπει για πρώτη φορά τον Elvis Presley. Εκείνη τη στιγμή, όταν αποκαλύπτεται μπροστά του εκείνο το όραμα, καταλαβαίνει ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος, ότι μπορεί να δημιουργήσει μια ταυτότητα μακριά από εκείνη τη "μαύρη τρύπα χωρίς ζωή που ρουφούσε τα πάντα" που υπήρξε η παιδική του ηλικία.

"Το μόνο που χρειάζεται να κάνεις", λέει ο Spingsteen καθώς μοιράζεται με το κοινό τα μαθήματα που του έδωσε ο Elvis, "είναι να ρισκάρεις να είσαι ο πραγματικός σου εαυτός".

"Ναι..." λέει ο Springsteen όταν δύο εβδομάδες αργότερα κάθομαι μαζί του για να κάνουμε τη συνέντευξη και του εξηγώ ότι κατά την άποψή μου η πιο κομβική ερώτηση που προκύπτει από την παράστασή του είναι: "Είμαστε δέσμιοι αυτού που κυλά στις φλέβες μας;". Κοιτάζει στα αριστερά στον καθρέφτη του καμαρινιού του, ο οποίος είναι γεμάτος φωτογραφίες, όπως ο καθρέφτης στο δωμάτιο ενός εφήβου. Ανάμεσα στις πολλές φωτογραφίες, ο John Lennon με μπλουζάκι που γράφει New York City, ένας νεαρός Paul McCartney, η Patti Smith, o Johnny Cash. Είναι, όπως μου λέει αργότερα ο Springsteen, "οι πρόγονοί μου". Ο Springsteen κοιτάζει συχνά προς τον καθρέφτη και τα "φυλαχτά" όση ώρα απαντά στις ερωτήσεις μου. Είναι προσεκτικός ακροατής και δείχνει να λειτουργεί με γνώση και σκοπό. Είναι πολύ ήρεμος και διαθέτει μια βαθιά, απαλή φωνή. Έχει την τάση να αυτοπεριορίζεται χαρακτηρίζοντας κάποιες από τις σκέψεις του "μελό". Χαμογελά εύκολα και του αρέσει να πίνει ginger ale. Μερικές φορές, λίγο πριν εκμυστηρευτεί κάτι προσωπικό, αφήνει ένα σύντομο νευρικό γέλιο να του ξεφύγει. Περισσότερο όμως απ’ όλα μιλάει σαν ανοιχτό βιβλίο – ένας άνθρωπος που πέρασε περισσότερες από τρεις δεκαετίες της ζωής του αναλύοντας τον εαυτό του, κάτι που πιστεύει ότι τον έσωσε.

Το καμαρίνι του, γεμάτο με κάθε είδους πράγματα, θυμίζει περισσότερο δωμάτιο επιστάτη πολυκατοικίας δίπλα στο λεβητοστάσιο. Υπάρχει μια αίσθηση ότι έχει μαζέψει πράγματα από το καλάθι των αχρήστων. Υπάρχει ένας δερμάτινος καναπές και ένα κακοπαθημένο τραπεζάκι του καφέ. Καρφωμένη πάνω από τον καναπέ βρίσκεται μια ξεθωριασμένη αμερικανική σημαία και μια σειρά από χριστουγεννιάτικα λαμπάκια.

Τώρα ο Springsteen κάθεται στον καναπέ απέναντί μου φορώντας μαύρο τζην και λευκό T-shirt με V, από το οποίο διακρίνεται ένα ανεπαίσθητο σημάδι στη βάση του λαιμού του – το σημάδι παραμένει από τότε που οι χειρουργοί τον "άνοιξαν" για να διορθώσουν ένα πρόβλημα στον αυχένα που έκανε την αριστερή πλευρά του σώματός του να μουδιάζει. Στον παράμεσο του δεξιού του χεριού φοράει ένα χρυσό δαχτυλίδι που μοιάζει με πέταλο αλόγου. Τελικά αρχίζει να μιλά.

"Το DNA είναι σε μεγάλο βαθμό η κεντρική ιδέα του σόου: το πώς απελευθερώνεσαι από αυτό. Ή πώς, όσο περισσότερο μπορείς, μεταμορφώνεσαι σε ενήλικο, μιας και δεν υπάρχει καλύτερη λέξη για να το περιγράψει. Είναι μια ιστορία ενηλικίωσης και θέλω να δείξω ότι αυτό, το να ενηλικιωθείς δηλαδή, είναι κάτι που πρέπει να το κερδίσεις. Δε χαρίζεται σε κανέναν. Χρειάζεται να το βάλεις σκοπό. Να έχεις γνώθι σ' αυτόν και την επιθυμία να φτάσεις εκεί. Και τη θέληση να αντιμετωπίσεις όλα εκείνα τα τρομακτικά και επικίνδυνα στοιχεία της ζωής σου –το παρελθόν, την ιστορία– που πρέπει να αντιμετωπίσεις για να γίνεις όσο το δυνατόν πιο ελεύθερος μπορείς. Αυτό είναι το θέμα της παράστασης. Είμαι εγώ που απαγγέλλω "Τραγούδια για τον εαυτό μου”".

Όπως όμως μαθαίνεις αφού περάσεις κάποιο χρόνο μαζί του, υπάρχει αυτό που είναι στην επιφάνεια κι εκείνο που βρίσκεται κάτω από αυτήν. Διότι το σόου καταπιάνεται και με άλλα αντικρουόμενα συναισθήματα: μοναξιά εναντίον αγάπης (η ικανότητα να τη δίνεις αλλά και να την παίρνεις), ψυχολογία εναντίον πνευματικότητας, θάνατος εναντίον ζωής και, πάνω απ’ όλα, πατέρας εναντίον γιου. Ναι, η παράσταση έχει να κάνει με τον αγώνα του να βρει τον πραγματικό του εαυτό, την πραγματική του ταυτότητα. Περισσότερο από όλα όμως, είναι για τον πατέρα του – και την αναζήτηση του Springsteen να βρει τη γαλήνη σε σχέση με έναν άνθρωπο που μπορεί να το δημιούργησε, όμως κατά κάποιον τρόπο παράλληλα τον κατέστρεψε. Ακολουθεί ένα απόσπασμα από την αυτοβιογραφία του Springsteen, που εκδόθηκε το 2016 με τίτλο Born to Run, για το πώς έβλεπε τον εαυτό του όταν ήταν μικρό παιδί και για το πώς τον έβλεπε ο πατέρας του:

Μια περίεργη "αδελφούλα". Ένας απόκληρος. Αποξενωμένος. Ντροπαλός. Ένας εύθραυστος ονειροπόλος. Ένα μυαλό γεμάτο αμφιβολίες. Μια μοναξιά που γέμιζε την παιδική χαρά… "Είχα μια παραπανίσια ευγένεια, μια δειλία, ήμουν ντροπαλός κι είχα μια ανασφάλεια γεμάτη όνειρα. Αυτά ήταν όλα εκείνα που φορούσα όταν έβγαινα έξω κι αυτές οι ιδιότητες του γιου του απωθούσαν τον πατέρα μου. Τον έκανα έξαλλο".

Μου λέει ότι ο πατέρας του τον έκανε να ντρέπεται που δεν ήταν σκληρός σαν κι εκείνον κι έμοιαζε περισσότερο στη μητέρα του. "Η μητέρα μου ήταν πολύ ευγενική και πολύ συμπονετική με τα συναισθήματα των άλλων. Περπατούσε μέσα στον κόσμο χωρίς σκοπό, πολύ απαλά, σχεδόν ανάλαφρα. Όλα αυτά τα στοιχεία ήταν τα στοιχεία που συγχρονίζονταν με τη δική μου ψυχή. Αυτό ήμουν. Μου έβγαιναν φυσικά. Ο πατέρας μου τα έβλεπε όλα αυτά σαν αδυναμία. Απέρριπτε το ποιος ήμουν. Κι αυτό είναι κάτι που σε στέλνει σε μια αναζήτηση για όλη σου τη ζωή, με σκοπό να λύσεις αυτό τον κόμπο".

Ο Doug Springsteen ήταν ένας σκληρός άντρας κι ο Springsteen τον θυμάται ως "120 κιλά νικελίου μέσα σε παντελόνια" που κάποιες φορές έμοιαζε να έχει το "πρόσωπο του σατανά". Έκανε διάφορες χειρωνακτικές δουλειές, από επιστάτης σε μύλο μέχρι οδηγός λεωφορείου, αλλά η κύρια ασχολία του δεν ήταν εκτός, αλλά εντός σπιτιού: κυριαρχούσε μέσα σε αυτό διαφεντεύοντας το μικρό του βασίλειο γεμάτος σιωπή και μνησικακία. Ο θρόνος του ήταν μια καρέκλα στο τραπέζι της κουζίνας. Κάθε νύχτα καθόταν στο σκοτάδι πίνοντας και προετοιμάζοντας την επόμενη έκρηξή του. "Ήταν", γράφει ο Springsteen, "ένα σιωπηλό επιβλητικό ηφαίστειο φτιαγμένο από τη βραδινή σκοπιά που φυλούσε, με τη φαινομενική του ακινησία να καλύπτει μια κατακόκκινη ομιχλώδη οργή. Όλα αυτά επέπλεαν πάνω σε μια θάλασσα φόβου και κατάθλιψης τόσο πλατιά, που δεν μπορούσα να τη συλλάβω".

"Για μένα ο πατέρας μου ήταν ο ήρωάς μου και ο χειρότερός μου εχθρός".

Όταν ρωτάω τον Springsteen για την παιδική του ηλικία, μου λέει: "Υπήρχε το σπίτι – και μετά υπήρχε αυτό που συνέβαινε στην κουζίνα. Κι όταν πήγαινες στην κουζίνα, η ενέργεια από αυτό που συνέβαινε εκεί ήταν απειλητική. Ήταν ένα σκοτεινό σιωπηλό μέρος. Ο αέρας ήταν παχύρρευστος. Τόσο, μα τόσο παχύρρευστος! Σαν να κολυμπάς σε μια θάλασσα από πηχτή και σκοτεινή μελάσα. Έπρεπε να περάσεις μέσα από αυτήν χωρίς να ενοχλήσεις ή να τραβήξεις την προσοχή επάνω σου".

Του λέω ότι μου φαίνεται ενδιαφέρον ότι έσπαγε αυτή τη σιωπή με το rock ’n’ roll. Ένας χαρούμενος θόρυβος.

"Όταν ήμουν παιδί αλλά κι όταν έγινα έφηβος", λέει, "ένιωθα σαν ένα κενό δοχείο. Μόνο όταν ξεκίνησα να γεμίζω αυτό το κενό με μουσική, άρχισα να αντιλαμβάνομαι τη δύναμη που είχα και την επιρροή που ασκούσα στους φίλους μου και στο μικρό κόσμο όπου ζούσα. Άρχισα να έχω μια αντίληψη του εαυτού μου. Ερχόταν όμως από ένα μέρος που ήταν πραγματικά άδειο". Κάνει μια παύση. "Έγραφα μουσική γι’ αυτή την κουζίνα. Βάλε να ακούσεις το δίσκο μου με τίτλο Nebraska και θα καταλάβεις τι εννοώ. Όμως έγραφα μουσική και για εκείνο το κομμάτι του σπιτιού που ανήκε στη μητέρα μου, το οποίο ήταν φωτεινό και γεμάτο χαρά". Καρφώνει τα μάτια του πάνω μου. "Για να φτιάξεις έναν άνθρωπο, χρειάζεται να βάλεις όλα εκείνα τα πράγματα που του έχουν παραδώσει".

Ήταν η αποστασιοποιημένη στάση και η σιωπή του πατέρα του ενάντια στις οποίες επαναστατούσε ο Springsteen, αγκαλιάζοντας όμως την ίδια στιγμή την ταυτότητα του πατέρα του. Γιατί, όταν ο Springsteen αποφάσισε να υιοθετήσει μια rock ’n’ roll ταυτότητα, τι έκανε; Έκλεψε τα ρούχα εργασίας και την περσόνα του πατέρα του – αν ο Doug Springsteen δεν αγαπούσε τον πραγματικό του γιο, ίσως μπορούσε να αγαπήσει μια αντανάκλαση του γιου του που παρουσιαζόταν όπως εκείνος.

Ένα από τα πιο ωμά σημεία της παράστασης έρχεται όταν τραγουδά το My Father’s House από τον έκτο του δίσκο, που τιτλοφορείται Nebraska. Στη συνέχεια μιλάει για το πώς ακόμη και σήμερα, και για πάντα, παραμένει ένα παιδί που αποζητά την αγάπη του πατέρα του: "Μιμούμαστε εκείνους την αγάπη την οποίων επιζητούμε αλλά δεν πήραμε ποτέ. Είναι ο μόνος τρόπος για να έχουμε αυτό που ζητάμε. Γι’ αυτό, όταν ήρθε η ώρα, επέλεξα τη φωνή του πατέρα μου, γιατί σε αυτήν υπήρχε κάτι ιερό για μένα". Κάνει παύση. "Όλα όσα ξέρουμε για το πώς είναι να είσαι άντρας τα έχουμε μάθει από τους πατεράδες μας. Για μένα ο πατέρας μου ήταν ο ήρωάς μου και ο χειρότερός μου εχθρός".

Ωστόσο, όπως τόσοι και τόσοι από εμάς, ο Springsteen, επιλέγοντας να αντανακλά την ταυτότητα κάποιου που λαχταρούσε την αγάπη του αλλά δεν την είχε, κατέληξε να μην ξέρει ποιος είναι. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος τη ζωής του φοβούμενος να αγαπήσει ή να είναι κάτι περισσότερο από ένας παρατηρητής. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τελικά έχασε τον έλεγχο.

Η πρώτη φορά που κατέρρευσε ήταν στην ηλικία των 32, την περίοδο που είχε κυκλοφορήσει το δίσκο Nebraska. Το 1982 εκείνος κι ο φίλος του ο Matt Delia πηγαίνουν με ένα Ford XL 1969 από το Νιου Τζέρσεϊ στο Λος Άντζελες. Ένα καλοκαιρινό βράδυ σε κάποια άκρη του Τέξας περνούν από μια μικρή πόλη όπου έχει στηθεί ένα πανηγύρι. Μια μπάντα παίζει. Άντρες και γυναίκες κρατούν ο ένας τον άλλο και χορεύουν νωχελικά, ευτυχισμένοι κάτω από τα αστέρια. Παιδιά τρέχουν και γελούν. Ο Spingsteen κοιτάζει από την ασφαλή απόσταση του αυτοκινήτου όλη αυτή τη ζωή και τη χαρά. Και τότε κάτι μέσα του σπάει. Όπως ο ίδιος γράφει, εκείνη η στιγμή της πορείας ως "ένας παρατηρητής… μακριά από όλα τα συνηθισμένα μπερδέματα της ζωής και της αγάπης, μου αποκάλυψε πόσο πολύ μου κόστιζε". Τόσα χρόνια μετά ακόμη δεν ξέρει ακριβώς γιατί βούτηξε σε μια άβυσσο εκείνο το βράδυ. "Το μόνο που ξέρω είναι ότι, καθώς μεγαλώνουμε, το βάρος των αποσκευών που δεν έχουμε λύσει γίνεται όλο και πιο βαρύ… πολύ βαρύτερο. Με κάθε χρονιά που περνά, το κόστος της άρνησής μας να ξεδιαλύνουμε το τοπίο γίνεται όλο και μεγαλύτερο… Πολλά χρόνια πριν οι άμυνες που ανέπτυξα για να αντέξω το άγχος της παιδικής μου ηλικίας, για να μπορέσω να σώσω οτιδήποτε μπορούσε να σωθεί από τον εαυτό μου, ξεπέρασαν τη χρησιμότητά τους κι εγώ κατέληξα να κάνω κατάχρηση αυτών των δυνάμεων που κάποτε μου έσωσαν τη ζωή. Κακώς βασίστηκα σε αυτές για να απομονώσω τον εαυτό μου, να σφραγίσω την αποξένωσή μου, να αποκοπώ από τη ζωή, να ελέγξω τους άλλους, να περιορίσω τα συναισθήματά μου σε καταστροφικό βαθμό. Τώρα το γραμμάτιο αυτό πρέπει να πληρωθεί και η πληρωμή του θα γίνει με δάκρυα".

Αυτός ο ψυχολογικός κλονισμός τον έστειλε για ψυχανάλυση. Αυτή –και η δουλειά που έκανε με τον εαυτό του– του μεταμόρφωσε τη ζωή. Έγινε ο άντρας που λαχταρούσε να γίνει, αλλά δεν ήξερε πώς να το κάνει. Η επιθυμία του να μοιραστεί τους δαίμονές του και η επιμονή για την ανάγκη που, όπως πιστεύει, έχουμε όλοι να αντιμετωπίσουμε τους δικούς μας – αυτές είναι οι μεγαλύτερες αρετές της παράστασης. Παραβλέπουμε τους δαίμονές μας, λέει, βάζοντας τον εαυτό μας σε κίνδυνο. Το σόου είναι, όπως ο ίδιος το αποκαλεί, ένα "μαγικό κόλπο". Με κάποιους άλλους τρόπους όμως, όπως λέω στον Springsteen, είναι μια παράσταση όμοια με αναγέννηση – όχι απλά επειδή γεμίζει ενέργεια το κοινό με τα ζωηρά τραγικά του τραγούδια. Είναι μια αναγέννηση του ίδιου του εαυτού του. Αυτό είναι το έργο ενός άντρα που αποκαλύπτει τις δικές του αδυναμίες έτσι ώστε να εμπνεύσει και να λυτρώσει τους άλλους.

Περίπου μία δεκαετία από εκείνη τη νύχτα στο Τέξας ο Springsteen βρίσκεται στο σπίτι του στο Λος Άντζελες. Συζεί με την Patti Scialfa και περιμένουν σε λίγες μέρες να έρθει στη ζωή το πρώτο τους παιδί, ο Evan. Είναι νωρίς το πρωί κι ένας χτύπος ακούγεται στην πόρτα: είναι ο πατέρας του. Ο Springsteen τον υποδέχεται και κάθονται δίπλα δίπλα στο τραπέζι της κουζίνας. Είναι εκεί, μέσα στο σπίτι του, που ο πατέρας του του λέει: "Ήσουν πολύ καλός μαζί μας". Ο Springsteen δεν έχει λόγια. Μπορεί μόνο να κουνήσει το κεφάλι του. Ύστερα εκείνος του λέει: "Κι εγώ δεν ήμουν τόσο καλός μαζί σου".

"Ήταν", λέει ο Springsteen κατά τη διάρκεια της παράστασης, "η καλύτερη στιγμή της ζωής μου με τον πατέρα μου. Κι αυτό ήταν το μόνο που ήθελα… Λίγες μέρες προτού γίνω ο ίδιος μπαμπάς με επισκέφθηκε ο πατέρας μου για να με προειδοποιήσει για τα λάθη που ο ίδιος είχε κάνει και να μου τονίσει να μην κάνω τα ίδια με τα παιδιά μου. Να τα απελευθερώσω από την αλυσίδα με τις αμαρτίες, του πατέρα μου και τις δικές μου, έτσι ώστε να είναι ελεύθερα να κάνουν τις δικές τους επιλογές και να ζήσουν τη δική τους ζωή".

Αργότερα ο Springsteen πήρε μια απάντηση που τον έκανε να καταλάβει ακόμα καλύτερα. Έμαθε ότι όλες εκείνες τις νύχτες που ο Doug Springsteen καθόταν μόνος, σιωπηλός, ετοιμάζοντας την επόμενη έκρηξή του στο σκοτάδι της κουζίνας, ήταν ένας άνθρωπος χαμένος. Ένας άντρας που οι ειδικοί θα έλεγαν ότι πάσχει από παρανοϊκή σχιζοφρένεια. Η διάγνωση έδωσε νόημα στην παιδική ηλικία του Springsteen. Του έδωσε όμως μαζί κι ένα νέο φόβο.

Όπως ο Springsteen μου εξομολογείται, "έχω φτάσει πολύ κοντά στην ψυχική ασθένεια, σε σημείο που ξέρω με σιγουριά ότι δεν είμαι καλά με τον εαυτό μου. Μέσα από τα χρόνια ήμουν αναγκασμένος να ζήσω με αυτή την κατάσταση περισσότερες από μία φορές και ακόμη λαμβάνω φαρμακευτική αγωγή που με κρατά σε ισορροπία. Σε αντίθετη περίπτωση, η διάθεσή μου μπορεί να αλλάξει σε δραματικό βαθμό και... κατά κάποιον τρόπο... να εκτροχιαστώ. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, στην οικογένειά μας. Πρέπει να προσέχω τα παιδιά μου και μέχρι στιγμής έχω υπάρξει τυχερός. Είναι κάτι που έτρεχε στις φλέβες της οικογένειάς μου πολύ πριν από τον πατέρα μου".

Είκοσι χρόνια πριν ο πατέρας του πέθανε σε ηλικία 73 ετών στο νοσοκομείο στην αγκαλιά της Adele. Τη μέρα της κηδείας, αφού ο ιερέας είχε ολοκληρώσει τις προσευχές του, ο Springsteen έδιωξε τους ανθρώπους που θρηνούσαν και έμεινε μόνος του με μερικούς κοντινούς φίλους και συγγενείς. Ύστερα πήρε ένα φτυάρι κι έριξε αρκετό χώμα ώστε να σκεπάσει και την τελευταία σπιθαμή του τάφου του πατέρα του.

"Ήταν βγαλμένο από την Παλαιά Διαθήκη αυτό που έκανες" του λέω. "Το να θάψεις το σώμα του πατέρα σου με τα ίδια σου τα χέρια".

"Ήθελα να κάνω αυτή τη σύνδεση" μου λέει. "Σήμαινε πολλά για μένα".

"Κι εσύ εκεί θα θαφτείς μια μέρα; Στον οικογενειακό τάφο του νεκροταφείου St. Rose of Lime στο Νιου Τζέρσεϊ;" τον ρωτάω.

Κοιτάζει προς τον καθρέφτη. Σταματάει. Κι ύστερα αφήνει ένα σύντομο γέλιο. "Αυτό είναι μια δύσκολη ερώτηση", μου λέει, "την έχω κάνει στον εαυτό μου σε αρκετά διαφορετικές περιστάσεις. Κι εγώ εδώ θα καταλήξω; Δεν ξέρω, πιστεύω ότι μάλλον θα "μοιράσω” τον εαυτό μου λιγάκι περισσότερο. Ίσως λίγο από μένα να πέσει στον ωκεανό. Λίγο στην πόλη όπου μεγάλωσα. Εδώ κι εκεί".

"Υπάρχει κάτι που δε σου είπε ποτέ ο πατέρας σου που θα ήθελες να σου έχει πει; Υπάρχουν λόγια που δεν ειπώθηκαν ποτέ;"

"Κοίτα", λέει ο Springsteen, "ποτέ δεν είπε: "Σ’ αγαπώ”"

"Ποτέ;"

"Όχι. Ποτέ δεν μπόρεσε".

"Ούτε καν τη μέρα που πέθανε;"

"Όχι"

"Σε πονά αυτό;"

"Αν είχα μια ευχή, ρε φίλε, θα ήταν να μπορούσε να βρίσκεται εδώ για να δει αυτό το σόου".

Ο Springsteen σταματά ξανά και κοιτάζει προς τον καθρέφτη. Ύστερα: "Όχι. Γιατί, πρώτον, ξέρω ότι με αγαπούσε και, δεύτερον, απλά δεν ήταν στο ρεπερτόριό του. Όμως μου το είχε δείξει σε διάφορες φάσεις. Κι έτσι μου αρκεί αυτό. Ο πατέρας μου δεν ήταν ομιλητικός και... έκλαιγε κάθε φορά που έφευγες. Όταν του έλεγες "Μπαμπά, πρέπει να φύγω”, μπουμ, έβαζε τα κλάματα. Αργότερα στη ζωή του, τα τελευταία δέκα χρόνια, ήταν φανερά συναισθηματικός".

Του λέω ότι υπάρχει μια στιγμή της παράστασης που μιλάει για τον πατέρα του. "Αν είχα μια ευχή, ρε φίλε, θα ήταν να μπορούσε να βρίσκεται εδώ για να δει αυτό το σόου". Κι ύστερα τον ρωτάω αν υπάρχει κάτι που θα ήθελε να είχε ακούσει από το στόμα του.

Ο Spingsteen σωπαίνει. Ύστερα: "Ειλικρινά θα μου άρεσε να δει ποιος είμαι. Τι ήταν εκείνο από το οποίο πάντα έτρεχα μακριά και το πολεμούσα. Δεν μπορούσε να δει ποιος είμαι. Εννοώ, αυτό είναι που θέλουν από σένα τα παιδιά σου – είσαι το ακροατήριό τους. Είναι κάτι που το κατάλαβα νωρίς στη ζωή των παιδιών μου. Είναι η φυσική τάξη των πραγμάτων. Έτσι, κάπου μέσα μου συνέχιζα να θέλω ο πατέρας μου να είναι το ακροατήριό μου, ήθελα να είναι δικός μου. Θα ήθελα να υπήρχε μεταξύ μας μια βαθύτερη κατανόηση του ποιοι ήμαστε".

Ο Springsteen μου λέει ότι βρήκε σκοπό στη ζωή του μέσα από τα παιδιά του. Έχει δύο γιους και μία κόρη: o Εvan, 28 ετών, δουλεύει για το ραδιόφωνο SiriusXm, ο Sam, 24 ετών, είναι πυροσβέστης στο Νιου Τζέρσεϊ και η Jessica, 26 ετών, ασχολείται με την ιππασία. Λέει ότι πολύ καιρό πριν υποσχέθηκε στον εαυτό του να μη χάσει τα παιδιά του με τον τρόπο που ο πατέρας του έχασε τα δικά του. Μεγάλο μέρος της μάχης να γίνει ένας καλός γονιός είχε να κάνει με τον πόνο και την οργή που είχε ζήσει ο ίδιος. Πολεμούσε ενάντια σε κάτι που ονομάζει "η χειρότερη από τις καταστροφικές μου συμπεριφορές". Ο πατέρας του ήταν να σαν να του έστελνε ένα μήνυμα ότι η γυναίκα, η οικογένεια, είναι κάτι που κάνει έναν άντρα αδύναμο. Όπως λέει, για χρόνια η ιδέα ενός σπιτικού τον γέμιζε με "μια αίσθηση έλλειψης εμπιστοσύνης κι έναν κουβά γεμάτο θλίψη". Δίνει τα εύσημα στη Scialfa, τη γυναίκα του εδώ και 27 χρόνια, που τον ενέπνευσε να γίνει καλύτερος άνθρωπος, που τον έσωσε. ("Μέσα από την ευφυΐα και την αγάπη της μου έδειξε ότι η οικογένειά μας ήταν ένα σημάδι δύναμης, ότι ήμασταν ανίκητοι και μπορούσαμε να τα βάλουμε ενάντια σε όλο τον κόσμο ενώ παράλληλα ευχαριστιόμαστε τη ζωή μας".) Δεν προκαλεί έκπληξη που την ανεβάζει στη σκηνή στη μέση της παράστασης για να τραγουδήσουν ως ντουέτο το Tougher Than the Rest και το Brilliant Disguise.

Διαβάζοντας το βιβλίο του, αντιλαμβάνεσαι τη σοφία και την ευαισθησία που έφερε στη ζωή του η σχέση τους. Είναι η Scialfa, που, όταν τα παιδιά είναι μικρά, πάει στον Bruce, το πλάσμα της νύχτας, και του λέει: "Θα το χάσεις". Τι πράγμα; ρωτάει εκείνος. "Τα παιδιά, το πρωί, είναι η καλύτερη ώρα, είναι τότε που σε χρειάζονται πιο πολύ". Προχωράμε την κασέτα λίγο μπροστά: ο Bruce μεταμορφώνεται σε έναν μπαμπά που σηκώνεται νωρίς για να φτιάξει πρωινό στα παιδιά του. "Ακόμα κι αν η καριέρα μου στη μουσική τελείωνε απότομα, θα μπορούσα και πάλι να πιάσω δουλειά σε οποιοδήποτε diner της Αμερικής. Το να ταΐζεις τα παιδιά σου είναι μια πράξη τεράστιας οικειότητας και επιβραβεύτηκα γι’ αυτό: ο ήχος από τα πιρούνια που χτυπούν τα πιάτα στο τραπέζι, το ψωμί που πετάγεται από την τοστιέρα".

Και εγένετο: Ο Bruce δεν ήταν πια ο γιος της στέρησης, αλλά ο πατέρας της αφθονίας ανακαταλαμβάνοντας την κουζίνα για τη δική του οικογένεια: μεταμορφώνοντάς την από ένα φρούριο γεμάτο σιωπή και σκοτάδι σε μια ηλιόλουστη χώρα, πλημμυρισμένη από τον ήχο της ζωής.

Κάθεται δίπλα μου κι όσο μιλά για την οικογένειά του, μοιάζει να ακτινοβολεί με χαρά. Ένας πατέρας περήφανος για τα παιδιά του, ευγνώμων. Τον ρωτάω τι είδους συζητήσεις κάνει εκείνος και η οικογένειά του γύρω από το τραπέζι της κουζίνας, τι σημαίνει να είσαι άντρας στην κοινωνία του σήμερα.

"Τα παιδιά μου... είμαστε τυχεροί. Είναι πολίτες με συνείδηση".
Τι συμβουλές όμως θα έδινε σε κάποιον που μεγαλώνει γιους σήμερα;

"Να είναι παρών. Να είναι εκεί. Αν έχω κάποια συμβουλή να δώσω, αυτή είναι. Εννοώ να είσαι παρών με κάθε τρόπο: με το μυαλό, με τη ψυχή, με το σώμα. Και δε χρειάζεται να κάνεις κάτι [γέλια]. Εννοώ ότι παίρνεις τόσο μεγάλη επιβράβευση και μόνο που εμφανίζεσαι, που δε χρειάζεται να κάνεις κάτι άλλο. Απλά και μόνο με την παρουσία σου τους καθοδηγείς. Τα παιδιά μου βρίσκονται στη φάση που περνούν στην πραγματική ενηλικίωση. Όμως, παρατηρώ ότι ακόμη η παρουσία μου κουβαλά ένα ειδικό βάρος – αυτά στη σπάνια περίπτωση που κάποιος επιμένει να μου κάνει μια τέτοια ερώτηση [γέλια]".

Του ζητάω να ορίσει τις αρετές που κάνουν έναν άντρα "καλό και αγαθό" σήμερα.

"Είμαι πατέρας δύο τέτοιων αντρών. Και θα έλεγα ότι οι αρετές τους είναι πως είναι ευαίσθητοι. Έχουν σεβασμό για τους γύρω τους. Δεν είναι κολλημένοι με το παλιό πρότυπο του ’50 για το τι είναι ένας άντρας, με το οποίο έπρεπε εγώ να αναμετρηθώ. Κατ’ επέκταση, η στάση τους απέναντι στις γυναίκες και τον κόσμο είναι απελευθερωμένη από εκείνα τα αρχέτυπα κι αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να είναι ελεύθεροι και να έχουν πιο βαθιές και περισσότερο ουσιαστικές σχέσεις. Γνωρίζουν αρκετά καλά τον εαυτό τους, κάτι που στη δική μου περίπτωση δεν ίσχυε όταν είχα την ηλικία τους. Γνωρίζουν –και μπορούν να δείξουν– την αγάπη. Όπως επίσης γνωρίζουν τον τρόπο να τη δεχτούν. Ξέρουν τι να κάνουν με τα προβλήματά τους. Νομίζω ότι ξέρουν να δουλεύουν με τον εαυτό τους με βάση μια διαδικασία, κάτι που σίγουρα δεν μπορούσα να κάνω εγώ όταν ήμουν 25. Αυτές είναι οι αρετές που με κάνουν περήφανο για τα αγόρια μου. Είναι αρκετά διαφορετικές από εκείνες που είχαν προτεραιότητα στη γενιά μου".

Και τι γίνεται με την κόρη του, μια κοπέλα που πρέπει να βρει τα πατήματά της σε έναν κόσμο όπου ο μισογυνισμός περνά μια δεύτερη εφηβεία – "Εσύ και η Patti της μιλάτε γι’ αυτό;"

"Έχει μάθει αρκετά, παρ’ όλες τις λίγες σοβαρές σχέσεις που είχε μέχρι στιγμής. Τι παρατηρώ; Είναι σαν οι γυναίκες σήμερα να μαθαίνουν πολύ πιο γρήγορα. Ήρθε στον κόσμο με μια εργαλειοθήκη –και πρέπει να δώσω τα εύσημα στην Patti γι’ αυτό– που της επέτρεψε να περπατήσει στον κόσμο με πλήρη συναίσθηση. Συνεπώς, υπάρχουν διάφορες "μαλακίες” τις οποίες δεν ανέχεται με τίποτα. Η κόρη μου είναι πολύ σκληρή. Δεν αστειεύεται. Θα τη χαρακτήριζα ρωμαλέα στο κορμί και πολύ σκληρή στην ψυχή. Ήρθε στη ζωή μέσω της Patti. Η Patti ήταν τρομερά ανεξάρτητη. Έτσι κι η κόρη μας έχει μια εκκωφαντική ανεξαρτησία που την έχει βοηθήσει στη ζωή της".

Μια "εκκωφαντική ανεξαρτησία".

"Ναι" [γέλια].

Υπάρχει πολύς θόρυβος αυτή τη στιγμή γύρω από τι είναι τελικά ένας άντρας.

"Τα παιδιά μου δε νιώθουν μπερδεμένα σε σχέση με αυτό".

"Εάν έπρεπε απαραίτητα να πεις "Αυτές είναι οι αρετές που πρέπει να εμφυσήσετε στο γιο σας”, ποιες θα διάλεγες;"

"Το αστείο είναι... αν είσαι παρών από τότε που είναι μωρά κι αν συμπεριφέρεσαι στον εαυτό σου σχετικά καλά, τα παιδιά ως δια μαγείας "τσιμπάνε” αρκετές καλές συνήθειες. Κι αυτό είναι κάτι που γίνεται σιωπηρά. Από το τι κάνεις σπίτι και από το πώς συμπεριφέρεσαι στη σύντροφό σου και από όσα βλέπουν. Εγώ σε καμία περίπτωση δεν ήμουν τέλειος. Όμως, αν καταφέρεις να τους δώσεις ένα λογικό πρότυπο, πολλά από όσα αναφέρω γίνονται από μόνα τους".

Γιατί, ρωτάω, τόσο πολλοί άντρες, είτε είναι 65 είτε είναι 25, αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους.

Ο Spingsteen διστάζει για μια στιγμή. "Θα πήγαινα πάλι πίσω στο DNA. Αν μεγαλώσεις σε ένα σπίτι όπου οι άνθρωποι αρνούνται να πάρουν την ευθύνη των ζωών τους, οι πιθανότητες λένε πως κι εσύ θα κάνεις το ίδιο. Θα βλέπεις τον εαυτό σου ως επαγγελματία θύμα. Κι όταν αυτό κλειδώσει μέσα σου, χρειάζεται τρομερή γνώση του εαυτού σου και πολλή δουλειά για να το βγάλεις από πάνω σου. Είμαι σοκαρισμένος από τον αριθμό των ανθρώπων που γνωρίζω και εμπίπτουν σ’ αυτή την κατηγορία. Και δεν έχει να κάνει με το αν είσαι επιτυχημένος ή όχι. Είναι απλά οι αποσκευές που κουβαλάς. Έτσι, είναι σημαντικό να το επικοινωνήσεις στα παιδιά σου: Οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη του ποιοι είναι και τι κάνουν. Πρέπει οι ζωές τους να τους ανήκουν".

---

Αν μεγαλώσεις σε ένα σπίτι όπου οι άνθρωποι αρνούνται να πάρουν την ευθύνη των ζωών τους, οι πιθανότητες λένε πως κι εσύ θα κάνεις το ίδιο.

---

Υπάρχει, τον ρωτάω, κάποιος κώδικας που ακολουθεί στη ζωή του;

"Ποτέ μου δεν προσπάθησα να τον κάνω πολύ συγκεκριμένο, για να είμαι ειλικρινής. Οι αρετές της μητέρας μου ήταν εκείνες που προσπάθησα να περάσω στον εαυτό μου. Οπότε, τι έχω να πω; Καλοσύνη, ένας είδος ευγένειας που πηγάζει από εσωτερική δύναμη. To να σκέφτεσαι τους γύρω σου, κάτι που είναι πολύ δύσκολο για ένα νάρκισσο σαν κι εμένα να το καταφέρνει σε καθημερινή βάση. Έπρεπε να ξεπεράσω το κόλλημα με τον εαυτό μου, ένα χαρακτηριστικό που συνήθως έχουν οι καλλιτέχνες. Αν έπρεπε τελικά να πω κάτι, θα έλεγα: Είμαι σταθερός, είμαι ειλικρινής και δεν είμαι ψεύτικος".

Σταθερός, ειλικρινής και αληθινός. Εάν αυτό είναι το motto του στη ζωή, αντιπροσωπεύει και όσα πρεσβεύει εκείνος για τους fans του. Αυτές είναι αξίες που έχουν κάνει το κοινό να δεθεί τόσο πολύ με τον Springsteen. Γι’ αυτό έχουν την αίσθηση ότι τους ξέρει. Ότι μπορεί να δώσει φωνή στις λαχτάρες τους, όπως και να βγάλει τον καλύτερό τους εαυτό. Παράλληλα όμως προσπάθησε, ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό της καριέρας του, να γράψει τραγούδια που μιλούν για τα κοινωνικά και ταξικά ζητήματα. Πάντοτε έτρεφε τεράστιο σεβασμό για τραγουδιστές της folk όπως ο Woody Guthrie και ο Pete Seeger και όταν το 1995 έβγαλε το δίσκο Τhe Ghost of Tom Joad, άρχισε να προσπαθεί να γράψει τραγούδια που βρίσκονται κάπου ανάμεσα στο The River και το This Land Is Your Land. Ένα μέρος όπου, όπως λέει, "η πολιτική και η προσωπική ζωή συναντιούνται έτσι ώστε να ρίξουν καθαρό νερό στο λασπωμένο ποταμό της ιστορίας".

Λέω στον Springsteen: "Στο βιβλίο σου γράφεις αυτό για την Αμερική: "Τρόμος –η αίσθηση ότι μπορεί τα πράγματα να μη δουλέψουν τελικά, ότι η ηθική υπεροχή έχει χαθεί σαν χαλί κάτω από τα πόδια μας, ότι το όνειρο που έχουμε για τον εαυτό μας με κάποιον τρόπο έχει μολυνθεί και ότι το μέλλον θα είναι για πάντα αβέβαιο– επικρατούσε στον αέρα”. Το περίεργο είναι ότι δεν είσαι εσύ που γράφεις για την Αμερική του σήμερα. Είναι δικά σου γραπτά όπου μιλάς για την επαρχία του 1978, 40 χρόνια πριν, την εποχή που έγραφες το Darkness on the Edge of Town. Κι όμως, αυτές οι λέξεις μοιάζουν σαν να γράφτηκαν για τη χώρα που έχουμε σήμερα. Πιστεύεις ότι η Αμερική είναι χειρότερη ή καλύτερη;"

"Δε νομίζω ότι είναι καλύτερη".

"Δηλαδή πιστεύεις ότι είναι χειρότερη;" τον ρωτάω.

"Κοίτα, φαντάζομαι ότι τα 40 χρόνια που έχουν περάσει την έχουν κάνει χειρότερη. Και έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι νιώθουν πολιορκημένοι, μερικές φορές για λόγους οι οποίοι δε με βρίσκουν σύμφωνο και είναι ατυχείς. Όπως συνηθίζω να λέω, είτε είναι το πρόσωπο της χώρας που αλλάζει είτε είναι κάτι άλλο... πιστεύω ότι δικαίως οι άνθρωποι νιώθουν πολιορκημένοι. Ο τρόπος ζωής τους κινδυνεύει – κινδυνεύει σε υπαρξιακό επίπεδο. Και ίσως αυτό εξηγεί την εκλογή Trump ή ίσως δεν την εξηγεί, όμως... αυτό υπήρξε πάντα κομμάτι της αμερικανικής ιστορίας. Συνεχίζει να είναι κομμάτι της μέχρι σήμερα. Τον καιρό εκείνο που έγραφα αυτά τα τραγούδια υποθέτω ότι περιέγραφαν σε μεγάλο βαθμό το τι έβλεπα γύρω μου".

Υπάρχει μια στιγμή στην παράσταση, λίγο πριν τραγουδήσει το The Ghost of Tom Joad, που είναι εμπνευσμένη από την κινηματογραφική μεταφορά του John Ford στα Σταφύλια της Οργής του John Steinbeck, η οποία αντανακλά με όμορφο τρόπο το πόσο ιερή είναι η δημοκρατία για εκείνον. Ο Springsteen κάνει λόγο για το πώς "οι εποχές που ζούμε είναι εποχές που βλέπουμε ανθρώπους να διαδηλώνουν, παράλληλα όμως βλέπουμε στα υψηλότερα αξιώματα της πατρίδας μας ανθρώπους που θέλουν να συνομιλήσουν με τους χειρότερους δαίμονές μας, ανθρώπους που θέλουν να καλέσουν τα πιο άσχημα και πιο διαβλητικά φαντάσματα του αμερικανικού παρελθόντος. Και θέλουν να καταστρέψουν την ιδέα των Ηνωμένων Πολιτειών μια για πάντα. Αυτός είναι ο σκοπός τους".

"Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι;" τον ρωτάω.

"Κοίτα" λέει, "αναφέρομαι στον πρόεδρό μας. Αυτός είναι το νούμερο ένα. Δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την ενότητα της πατρίδας μας, ειλικρινά, μάλιστα φαίνεται να τον ενδιαφέρει να κάνει ακριβώς το ανάποδο, κάτι που κάνει δηλαδή σε καθημερινή βάση. Κατά την άποψή μου, αυτό είναι ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Είναι ένα απαίσιο μήνυμα με αποδέκτη ολόκληρο τον πλανήτη, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από έναν άνθρωπο σε αυτή τη θέση. Ένα άσχημο, απαίσιο μήνυμα. Είναι σαν να προσπαθεί να χαλάσει την εικόνα σε ένα μεγάλο μερίδιο του αμερικανικού λαού. Πραγματικά αυτό είναι κάτι το... ασυγχώρητο. Και μετά υπάρχει η άνοδος της alt-right (σ.σ. εναλλακτικής ακροδεξιάς) και τα γεγονότα του Σάρλοτσβιλ, όλα εκείνα που έρχονται ξανά στην επιφάνεια, καταλαβαίνεις; Πράγματα για τα οποία ο πρόεδρός μας δείχνει περισσότερο από πρόθυμος, μάλλον χαρούμενος, που συμβαίνουν, ενώ με τον τρόπο του παίζει βασικό ρόλο σε όλο αυτό το σκηνικό. Μιλάμε για ανθρώπους που αρνούνται επί της ουσίας την ιδέα μιας ενωμένης Αμερικής και μιας Αμερικής για όλους. Βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο. Έχουν βγει προς την επιφάνεια πράγματα που είναι τοξικά. Και δείχνουν να έχουν πάτημα... πολύ ισχυρό πάτημα, στη ζωή πολλών ανθρώπων σήμερα. Είναι τρομακτικές στιγμές για κάθε Αμερικανό πολίτη με συνείδηση. Έτσι πιστεύω".

"Κι αν μπορούσες", του λέω, "να ζητήσεις μονάχα ένα πράγμα από τους πολίτες αυτής της χώρα σήμερα, ποιο θα ήταν αυτό;"

Ακολουθεί μια μακριά σιωπή, ο Springsteen γυρίζει προς τον καθρέφτη και κατεβάζει και τις δύο του μπότες κάτω από τον καναπέ. Θυμίζει έναν άντρα που στέκεται με τα γόνατα λυγισμένα δίπλα σε μια υπαίθρια φωτιά κοιτάζοντας τις φλόγες. "Πολύς κόσμος δείχνει να φοβάται τις αλλαγές που έρχονται. Υπάρχει πάρα πολύς φόβος. Οι άνθρωποι που έχτισαν αυτή τη χώρα ήταν πολύ καλοί στο να αντιμετωπίζουν τους φόβους τους και τους φόβους της χώρας. Υπάρχει κι εκείνο το παλιό κλισέ που λέει ότι χρειάζονται ιδιοφυΐες για να φτιάξουν ένα σύστημα μόνο και μόνο για να βρεθεί ένας ηλίθιος να το καταστρέψει. Αυτή τη στιγμή τεστάρουμε αυτή τη θεωρία στο μέγιστο βαθμό. Παρ’ όλ’ αυτά, πιστεύω ότι θα επιβιώσουμε από τον Donald Trump. Από την άλλη, δεν είμαι σίγουρος ότι βλέπω στον ορίζοντα κάποια φιγούρα που μπορεί να ενώσει τη χώρα. Αυτό με προβληματίζει. Το να είμαστε χωρισμένοι στα δύο είναι κάτι που είναι πολύ επικίνδυνο. Τώρα, για να επιστρέψω στην ερώτησή σου, ποια θα ήταν η ευχή μου; [διστάζει] Είναι λίγο μελό, όμως: Ας βλέπουν οι άνθρωποι τους εαυτούς τους πρώτα απ’ όλα ως Αμερικανούς πολίτες, έτσι ώστε να τηρηθούν οι ιδρυτικές αρχές αυτής της χώρας, είτε πρόκειται για την ισότητα είτε πρόκειται για την κοινωνική δικαιοσύνη. Ας δώσουμε ο ένας στον άλλο μια ευκαιρία".

Κατά τη διάρκεια της παράστασης ο Springsteen πολλές φορές κάνει πλάκα. Είναι γεννημένος ηθοποιός, με την ικανότητα να πετά ατάκες την κατάλληλη στιγμή. Είναι επίσης πολύ καλός στο να χτίζει την ένταση μιας ιστορίας. Ή, αν πρέπει, να τη μειώνει, όπως κάνει σε κάποια φάση όπου κατεβάζει ταχύτητα για μια σειρά από αιχμηρά αστεία: "Θα σας απαλλάξω τώρα από τη σκοπιά που φυλάτε για να μην αυτοκτονήσω". Καθώς όμως προετοιμάζομαι για την τελευταία μας συνάντηση, πιάνω τον εαυτό μου να αναρωτιέται μήπως απλά κρύβεται, σκέφτομαι για το δεύτερο κλονισμό που έπαθε λίγο καιρό πριν γίνει 60. Ήταν ένα σκοτάδι που κράτησε τρία με τέσσερα χρόνια. "Ήταν", γράφει, "μια επίθεση αυτού που λένε "ταραγμένη κατάθλιψη”. Εκείνη την περίοδο ένιωθα τόσο εξωφρενικά άσχημα με τον εαυτό μου, που απλά ΔΕΝ ήθελα να υπάρχω. Είναι ένα επικίνδυνο συναίσθημα που φέρνει πολλές ανεπιθύμητες σκέψεις... Το μόνο που περίμενα ήταν το τέλος".

Αυτά είναι τα γραπτά ενός άντρα που προσπαθεί απελπισμένα να ξεφύγει από τον πόνο. Έτσι, όταν τον συναντάω, του κάνω την ερώτηση: "Έχεις προσπαθήσει ποτέ να δώσεις τέλος στη ζωή σου;"

"Όχι, όχι, όχι."

"Έχεις όμως σκεφτεί ποτέ την αυτοκτονία;"

"Κάποτε ένιωθα τόσο άσχημα, που έφτασα στο σημείο να πω ότι δεν αντέχω να ζω έτσι. Ήταν κάπως σαν...". Κάνει μια μικρή παύση πριν συνεχίσει: "Σαν να μπήκα σε ένα κουτί απ’ όπου δεν μπορούσα να βρω την έξοδο και μέσα στο οποίο με κατέκλυζαν συναισθήματα που δεν μπορούσα να τα αντέξω".

"Αυτό συνέβη την περίοδο που έπαθες το δεύτερο ψυχολογικό κλονισμό;"

"Όχι. Αυτό συνέβη την περίοδο της "ταραγμένης κατάθλιψης”. Γράφω γι’ αυτή στο βιβλίο, όταν τα συναισθήματα έγιναν τόσο υπερβολικά άσχημα, που δεν μπορούσα καν να σταθώ στα πόδια μου, όπου δεν μπορούσα να βρω ούτε μια σπιθαμή γαλήνης". Καθώς μου τα λέει αυτά, φέρνει τα χέρια του στο πρόσωπο, λες και είναι παρωπίδες σαν κι αυτές που βάζουν στα άλογα, σαν ο ίδιος να προσπαθεί να βρει μερικά εκατοστά ασφάλειας. Ύστερα λέει έχοντας ακόμα τα χέρια του στην ίδια στάση: "Δεν είχα καμία εσωτερική ηρεμία. Κι έλεγα: "Ποπό, πραγματικά δεν ξέρω, δεν ξέρω πόσο καιρό ακόμη μπορώ...”. Ήταν μια φάση που θύμιζε μανία και ήμουν σε τόσο κακή συναισθηματική, ψυχική και σωματική κατάσταση, που το μόνο που έλεγα ήταν: "Ποπό, ρε φίλε, δεν ξέρω...”. Ίσως τότε σκέφτηκα κατά κάποιον τρόπο... ξέρεις τι".

Η φωνή του Spingsteen σβήνει σιγά σιγά κι αφήνει τα χέρια του να πέσουν. Για μια στιγμή κανείς από τους δυο μας δε λέει τίποτα. Σπάω τη σιωπή και τον ρωτάω: "Πιστεύεις ότι θα έπρεπε να είχες μπει στο νοσοκομείο;"

"Κανείς δεν έλεγε ότι πρέπει να μπω..." μου απαντά χαρίζοντάς μου ένα στραβό χαμόγελο. "Είχα έναν δύο πολύ καλούς γιατρούς. Όμως, δυστυχώς ήταν Αύγουστος. Ο μήνας δηλαδή που παίρνουν τις άδειές τους". Ο Springsteen αφήνει ένα σύντομο κουρασμένο γέλιο να του ξεφύγει. "Το μόνο που θυμάμαι είναι να νιώθω πραγματικά χάλια και να καλώ για βοήθεια. Δε θυμάμαι καν πόσο κράτησε αυτό. Μία δύο εβδομάδες; Ένα μήνα; Περισσότερο; Ήταν όμως μια πολύ κακή περίοδος για μένα, κάτι που ήρθε... για άλλη μία φορά – μέσω του DNA. Ήρθε μέσα από τις ίδιες ρίζες που ήρθα κι εγώ, ιδιαίτερα από την πλευρά του πατέρα μου, συνειδητοποιώντας ότι κι εγώ είχα στοιχεία μέσα μου που μπορούσαν να με στείλουν σε πάρα πολύ άσχημα εσωτερικά ταξίδια".

"Όταν ακούς για κάποιον σαν τον Anthony Bourdain που αυτοκτόνησε, μπορείς να καταλάβεις πώς έφτασε μέχρι εκεί;"

"Κοίτα, είχα έναν πολύ κολλητό φίλο που αυτοκτόνησε. Τον είχα σαν τρίτο γιο. Ήμουν ο μέντοράς του. Κι αρρώστησε πολύ βαριά. Έτσι, τελικά παραμένει μυστήριο το τι συνέβη εκείνες τις τελευταίες στιγμές. Κάποιος άλλος μπορεί να μην το είχε κάνει ή και μπορεί να έκανε το ίδιο. Τελικά δεν ξέρω κανέναν που μπορεί με σιγουριά να εξηγήσει εκείνες τις στιγμές που οδηγούν κάποιον να κάνει κάτι τέτοιο. Αν, λοιπόν, μπορώ να καταλάβω το πώς κάποιος φτάνει μέχρι εκεί; Ναι. Νομίζω ότι έχω νιώσει αρκετή απελπισία – ο πόνος είναι τόσο μεγάλος, η σύγχυση ακόμα μεγαλύτερη κι αυτός είναι ένας τρόπος για να σταματήσουν. Όμως, στην πραγματικότητα δεν έχω πραγματική επίγνωση για τι πράγμα μιλάμε ακριβώς. Ούτε ξέρω κάποιον που να έχει".

"Πιστεύεις ότι επιτέλους βρήκες τον πραγματικό σου εαυτό;"

Το μόνο πράγμα που είναι σίγουρο στη ζωή είναι το εξής: Όταν πιστεύεις ότι το έχεις, τότε είναι που το έχεις χάσει!

"Ποτέ δεν το καταφέρνεις αυτό. Κανείς ποτέ δεν το έχει καταφέρει. Γίνεσαι περισσότερο ο εαυτός σου όσο περνά ο καιρός... Στην καμπύλη της ζωής σου υπάρχουν πολλές στιγμές που είναι ορόσημα και προσθέτουν πόντους στο πόσο αυθεντικός είσαι αλλά και στο πώς παρουσιάζεις τον εαυτό σου προς τα έξω. Ακόμα όμως πιάνω τον εαυτό μου να παλεύει με προφανή πράγματα που θα έπρεπε να τα είχε αφήσει πίσω εδώ και πολύ καιρό. Ξέρεις, όταν φτάνω σ’ εκείνα τα σημεία όπου δε νιώθω ότι τα πηγαίνω καλά, χάνω επαφή με το ποιος είμαι... Το μόνο πράγμα που είναι σίγουρο στη ζωή είναι το εξής: Όταν πιστεύεις ότι το έχεις, τότε είναι που το έχεις χάσει!".

Του λέω ότι θέλω να κάνουμε ένα διάλειμμα, γιατί μπορεί κάποιοι άνθρωποι να ρωτήσουν: "Για ποιο πράγμα μιλάς; Είσαι ο Bruce Springsteen! Πώς είναι δυνατόν να μην ξέρεις ποιος είσαι;".

"Οχ". Ο Springsteen γελά και δείχνει για μια στιγμή να ντρέπεται λίγο. Ρίχνει το κεφάλι του στο στέρνο κι ύστερα χαμογελά και κοιτά πάλι ψηλά. "Ο "γαμημένος” ο Bruce Springsteen είναι ένα δημιούργημα. Έτσι παραμένει κάπως ρευστός – αν και τόσα χρόνια μετά φαντάζεσαι ότι θα έχει στεριώσει. Όπως παραμένει κάποιες φορές ασταθής [γέλια]. Το ίδιο συμβαίνει και σε προσωπικό επίπεδο – ψάχνομαι ακριβώς όπως κάνει και όλος ο υπόλοιπος κόσμος. Μέρη του εαυτού σου μπορούν να εμφανιστούν κι εσύ να σκεφτείς: "Όπα, ποιος είναι αυτός ο τύπος τώρα;” Στο τέλος της μέρας η ταυτότητα είναι ένα κατασκεύασμα που οικοδομούμε για να νιώθουμε πιο άνετα με τον εαυτό μας και να βρίσκουμε κάποια ειρήνη και ισορροπία στον κόσμο. Η ύπαρξη όμως δεν είναι ένα κατασκεύασμα. Το να υπάρχεις περιέχει μια μεγάλη ποικιλία πραγμάτων που παραμένουν αδάμαστα μέσα μας. Πέφτεις πάνω τους στη μέση της νύχτας και τρομάζεις".

Τον ρωτάω αν πέρασε όλη του τη ζωή προσπαθώντας να αγαπήσει εκείνο το αγόρι που ο πατέρας του το είχε αρνηθεί.

"Υπήρξαν μεγάλες στιγμές για μένα κατά τη διάρκεια της ψυχανάλυσης. Είδα τον εαυτό μου ως παιδί, βίωσα την αθωότητά μου και συνειδητοποίησα ότι –ω Θεέ!– ήμουν τόσο εύθραυστος. Ήταν τόσο εύκολο να με "σπάσει” και να με απορρίψει κάποιος. Ο πατέρας μου με έμαθε να μισώ εκείνο το παιδί που ήμουν. Έτσι, μου πήρε αρκετό χρόνο να επιστρέψω πίσω και να συμφιλιωθώ με τον εαυτό μου σε παιδική ηλικία. Ένα μεγάλο μέρος της πορείας μου στη μουσική ήταν ακριβώς αυτό: μια προσπάθεια να βρεθώ σε ένα μέρος όπου μπορούσα μόνος μου να σταθώ στα πόδια μου [γέλια]. Απλά ανέπτυσσα έναν "εαυτό” που μου επέτρεπε να ζήσω με τον πραγματικό εαυτό του με τέτοιον τρόπο ώστε να μη μου επιτρέπω την αυτολύπηση. Είναι κομμάτι του DNA μου. Είμαι πολύ καλύτερα τώρα, όμως είναι ένας αγώνας που συνεχίζεται. Το κατάλαβα αργά, στη δεκαετία των 40. Δεν ξέρω πώς να περιγράψω [αυτή τη συνειδητοποίηση] εκτός από το ότι πιστεύεις ότι βλέπεις ολόκληρο τον εαυτό σου και τότε είναι σαν να εμφανίζεται ένα δάχτυλο που σου δείχνει έναν τοίχο και ξαφνικά ένα τούβλο πέφτει και ξανακοιτάζεις [τον τοίχο] και λες: "Ω Θεέ μου, υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος εκεί έξω που δεν τον έχω δει”. Και μεγάλο μέρος αυτού είναι σαν να ζεις –δεν ξέρω πώς να το περιγράψω– μέσα σε ένα μοχθηρό σύμπαν και υπάρχει απλά μια μικρή αχτίδα φωτός που σου επιτρέπει να δεις πιο βαθιά στις εμπειρίες και την ύπαρξή σου [παύση]. Εννοώ, τι κάνεις στην ψυχανάλυση; Προσπαθείς να πάρεις όλες εκείνες τις παρανοήσεις και την αυτολύπηση και να τα μετατρέψεις σε αγάπη – κάτι υπέροχο που συμβαίνει όταν προσπαθείς να κάνεις μουσική για τα τραχιά, σκληρά, άσχημα πράγματα. Προσπαθείς να τα κάνεις αγάπη. Έτσι, μαζί με την προσπάθεια ήρθε και η συνειδητοποίηση, μέσα από πολλή σπουδή και ανάλυση, του πόσο σκληρός είχα υπάρξει απέναντι στον εαυτό μου και συνέχισα να είμαι μέχρι μεγάλη ηλικία".

Του λέω ότι σκέφτομαι τους στίχους από το The Promised Land και για το πώς για χρόνια πίστευα ότι ήταν γραμμένη για κάποια ερωτική απογοήτευση: "Μερικές φορές νιώθω τόσο αδύναμος που θέλω να εκραγώ, να πάρω ένα μαχαίρι και να κόψω αυτό τον πόνο από την καρδιά μου […]".

"Έχει να κάνει με την υπαρξιακή αδυναμία και την προσπάθεια που κάνεις να αντεπεξέλθεις".

Και ο στίχος "τα ψέματα που σε αφήνουν χαμένο και με ραγισμένη καρδιά";

"Όλος ο κόσμος κουβαλά αυτά τα πράγματα μαζί του. Είναι ένας στίχος που πάντα βρίσκει το στόχο του. Ακόμα με καρφώνει στην καρδιά κάθε βράδυ που τον τραγουδώ"

Του λέω: "Με κάνεις να πιστεύω ότι το The Ties That Bind δεν είναι ένα ερωτικό τραγούδι, αλλά ένα τραγούδι για το οικογενειακό DNA, από το οποίο δεν μπορείς να ξεφύγεις".

"Οι δεσμοί στην οικογένειά σου", απαντά, "αλλά και οι δεσμοί που δεν μπορείς να σπάσεις με την κοινότητα και τους συμπολίτες του. Δεν μπορεί να ξεγράψεις αυτά τα πράγματα. Αν το κάνεις στο τέλος της μέρας θα έχεις σαπίσει μέσα σου. Αν θες να δεις κάποιον που το έχει κάνει και έχει πάθει ό,τι λέω, ρίξε μια ματιά στον Donald Trump. Εκείνος τα έχει εγκαταλείψει όλα αυτά τα πράγματα και του έχει στοιχίσει. Είναι βαθιά χαλασμένος μέχρι τον πυρήνα του εαυτού του".

"Επειδή εγκατέλειψε αυτούς τους δεσμούς;"

"Ακριβώς. Γι’ αυτό και είναι επικίνδυνος".

"Οποιοσδήποτε σε αυτή τη θέση που δεν αγκαλιάζει αυτούς τους δεσμούς είναι ένας επικίνδυνος και πολύ θλιβερός άντρας".

Κι ύστερα του λέω ότι σκέφτομαι το Born to Run, το οποίο περιέχει τέσσερις λέξεις σε ένα στίχο που είναι σαν να αποτελούν μια περίληψη του εαυτού του: θλίψη, αγάπη, τρέλα και ψυχή. "Μαζί, Wendy, μπορούμε να ζήσουμε μέσα από τη θλίψη/Θα σε αγαπώ με όλη την τρέλα της ψυχής μου".

"Αυτά είναι τα δικά μου λόγια. "Born to Run”. Αυτός είναι ο επιτάφιός μου, σε περίπτωση που θέλεις να μάθεις ποιος θα είναι. Να τος. Μάλιστα, ήδη αυτό είναι – χρησιμοποιώ αυτό το τραγούδι για να κλείσω κάθε βράδυ την παράσταση σαν να μπορεί να τη συνοψίσει. Η ιδέα είναι ότι περιέχει όλα όσα προηγήθηκαν. Και πιστεύω ότι το κάνει".

---

"Born to Run”. Αυτός είναι ο επιτάφιός μου, σε περίπτωση που θέλεις να μάθεις ποιος θα είναι.

---

Θλίψη, αγάπη, τρέλα, ψυχή. Του λέω: "Αυτά είναι τα τέσσερα στοιχεία σου".

"Ο τελευταίος στίχος του πιο σπουδαίου μου τραγουδιού. Έτσι πρέπει να τελειώνει κάθε νύχτα". Ο Spingsteen κάνει μια παύση. "Ήμουν 24 όταν το έγραψα. Ποoο! Κι όμως, αντέχει ακόμα. Όμως εγώ... αυτό ήταν που στόχευα και τότε – αυτός ήταν ο στόχος μου".

Λέω στον Springsteen ότι πριν φύγω έχω μια τελευταία ερώτηση για εκείνον. Στο βιβλίο γράφει για το πώς, όταν ήταν 19, εκείνος και τα φιλαράκια του γέμισαν ένα φορτηγό με όλα τα υπάρχοντά τους και αποχαιρέτησαν τη γειτονιά όπου μεγάλωσαν, το Φρίχολντ του Νιου Τζέρσεϊ. Κι όμως, μερικά χρόνια αργότερα μαθαίνουμε ότι ο Springsteen την εποχή που έβγαινε με μια κοπέλα που είχε μια μικρή κόρη είχε χαρίσει στο κοριτσάκι το ξύλινο αλογάκι που τόσο αγαπούσε όταν ήταν μικρό παιδί.

"Α, ναι", λέει ο Springsteen με μια έκφραση ευτυχίας στο βλέμμα του, "το ξύλινο αλογάκι μου".

"Ακριβώς" του λέω. "Υπάρχει όμως μια εικόνα που δεν μπορώ να την πιάσω. Είσαι ένας 19χρονος "επαναστάτης” που παρατά τη γειτονιά του μαζί με τα φιλαράκια του. Αράζεις στο πίσω μέρος της καρότσας ενός φορτηγού με μια κιθάρα και έναν ταξιδιωτικό σάκο στα πόδια σου. Και θέλεις να μου πεις ότι έχεις πάρει μαζί σου ένα ξύλινο αλογάκι;"

Ο Springsteen με κοιτάζει λες κι είμαι τρελός. "Κοίτα, ήταν το τελευταίο πράγμα που μου είχε μείνει από την παιδική μου ηλικία".

Στη συνέχεια μου λέει ότι τα χρόνια που ακολούθησαν, αφότου έδωσε το ξύλινο αλογάκι στην κόρη της φίλης του, έψαξε κάποια στιγμή να τις βρει για να τους ζητήσει να του το επιστρέψουν. Για κακή του τύχη όμως η πρώην του το είχε δώσει. Κάνει μια παύση. Τον ρωτάω αν κουβαλά τίποτα άλλο από την παιδική του ηλικία και μου λέει πως όταν μεγάλωνε υπήρχε ένα καρουζέλ στο πάρκο Asbury που καβαλούσε όταν ήταν μικρός. "Είχε ένα χέρι και στην άκρη του υπήρχε ένα χρυσό δαχτυλίδι. Αν κατάφερνες να το πιάσεις, τότε κέρδιζες μια δωρεάν κούρσα. Τρελαινόμουν γιατί ποτέ δεν μπορούσα να τα πιάσω αυτά τα δαχτυλίδια. Είχα κάνει πάνω από χίλιες φορές βόλτα με το καρουζέλ. Όμως ένα βράδυ, όταν ετοιμαζόμουν να βγάλω τον πρώτο μου δίσκο –μια νύχτα που θυμάμαι πολύ καλά–, ανέβηκα στο καρουζέλ και κατάφερα επιτέλους να πιάσω ένα χρυσό δαχτυλίδι".

"Πού είναι τώρα;" τον ρωτώ.

"Το έχω στο γραφείο μου, εκεί που γράφω, στο σπίτι. Και τα υπόλοιπα είναι ιστορία".

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr