Η δημιουργία μιας οικονομικής πανδημίας

Στο βιβλίο "Rules of a Contagion" ο επιδημιολόγος Adam Kucharski επανεξετάζει τους παραλληλισμούς μεταξύ της οικονομικής κρίσης του 2020 και του 2008, για να εξηγήσει πόσο γρήγορα ο πανικός γίνεται viral - και πώς να τον σταματήσουμε.

Ένα σαββατιάτικο πρωινό τον Μάρτιο του 2003, μια ομάδα ειδικών συγκεντρώθηκε στα κεντρικά γραφεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για να συζητήσουν μια νεοεμφανιζόμενη μόλυνση στην Ασία. Περιστατικά της μόλυνσης είχαν καταγραφεί ήδη στο Χονγκ Κονγκ, στην Κίνα και στο Βιετνάμ, αλλά και ένα ακόμη στη Φρανκφούρτη εκείνο το πρωί. Ο ΠΟΥ ήταν έτοιμος να ανακοινώσει την απειλή για τον κόσμο, αλλά πρώτα χρειαζόταν ένα όνομα. Ήθελαν κάτι εύκολο που να το θυμάται ο κόσμος, αλλά χωρίς να αφήνει κάποιο στίγμα για τις χώρες όπου είχαν εμφανιστεί τα κρούσματα. Τελικά, κατέληξαν στην ονομασία Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο, ή αλλιώς εν συντομία SARS από την αγγλική φράση Severe Acute Respiratory Syndrome.

Η επιδημία του SARS είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 8.000 περιστατικά και εκατοντάδες θανάτους, σε όλες τις ηπείρους. Αν και τέθηκε υπό έλεγχο τον Ιούνιο του 2003, η επιδημία κόστισε περίπου 40 δισ. δολ. παγκοσμίως. Και αυτό δεν ήταν το άμεσο κόστος από την αντιμετώπιση της ασθένειας. Ήταν η οικονομική επίπτωση από τους κλειστούς χώρους εργασίας, τα άδεια ξενοδοχεία και το εμπόριο που είχε διακοπεί.

Σύμφωνα με τον Andy Haldane, τώρα επικεφαλής οικονομολόγο στην Τράπεζα της Αγγλίας, οι ευρύτερες επιπτώσεις της επιδημίας του SARS συγκρίνονται με την πτώση που προκάλεσε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. "Οι ομοιότητες είναι ολοφάνερες", είχε αναφέρει σε μια ομιλία του το 2009. "Συμβαίνει ένα εξωτερικό γεγονός. Ο φόβος μεταδίδεται στο σύστημα, το οποίο με τη σειρά του καθηλώνεται. Η επακόλουθη ζημιά είναι ευρεία και βαθιά".

Ο Haldane ανέφερε ότι οι άνθρωποι συνήθως ανταποκρίνονται με έναν από τους δύο τρόπους σε μια πανδημία: φεύγουν ή κρύβονται. Στην περίπτωση της πανδημίας, το "φεύγουμε" σημαίνει ότι προσπαθούμε να εγκαταλείψουμε μια μολυσμένη περιοχή με την ελπίδα να αποφύγουμε τη μετάδοση. Εξαιτίας όμως των περιορισμών στις μετακινήσεις, αυτή δεν ήταν επιλογή κατά τη διάρκεια της εξάπλωσης του SARS. Αν επιτρεπόταν σε μολυσμένους ανθρώπους να ταξιδεύουν, θα εξαπλωνόταν η ασθένεια σε ακόμη περισσότερες περιοχές.

Η αντίδραση του "φεύγουμε" μπορεί να συμβεί και στην οικονομία. Αντιμέτωποι με τη συντριβή, οι επενδυτές ίσως περικόψουν τις απώλειές τους και πουλήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία, οδηγώντας τις τιμές στα ύψη. Εναλλακτικά, οι άνθρωποι μπορούν να "κρυφτούν" σε μια πανδημία, αποφεύγοντας καταστάσεις που δυνητικά θα τους εκθέσουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Στην οικονομία, οι τράπεζες μπορούν να "κρυφτούν" με το να σταματήσουν να δανείζουν χρήματα. Ωστόσο, ο Haldane έδειξε μια σημαντική διαφορά μεταξύ της συμπεριφοράς "κρυβόμαστε" σε περιπτώσεις πανδημίας και οικονομικής κρίσης. Η επιλογή του "κρυβόμαστε" γενικά θα βοηθήσει στην ανάσχεση της μετάδοσης μιας ασθένειας, ακόμα και αν υπάρξει κάποιο κόστος στην πορεία. Αντιθέτως, όταν οι τράπεζες συσσωρεύουν τα χρήματα, είναι πολύ πιθανόν να επιδεινωθεί η πιστωτική κρίση - όπως έγινε δηλαδή το 2008.

Η κρίση του 2008 δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Haldane μίλησε για τη μετάδοση στα χρηματοπιστωτικά συστήματα. "Θυμάμαι το 2004-5 να γράφω μια αναφορά πως έχουμε εισέλθει σε μια εποχή 'υπερ-συστημικής κρίσης' σαν αποτέλεσμα αυτών των μολύνσεων". Η άποψή του ήταν πως το οικονομικό σύστημα μπορεί να φανεί ισχυρό σε κάποιες καταστάσεις, αλλά και εξαιρετικά εύθραυστο σε άλλες. Η ιδέα υποστηριζόταν από την οικολογία: η δομή ενός δικτύου μπορεί να το κάνει ανθεκτικό σε μικρά σοκ, αλλά υπό μεγάλη πίεση ίσως καταρρεύσει. Αναλογιστείτε μια ομάδα εργασίας. Εάν οι περισσότεροι άνθρωποι δουλεύουν καλά, τα πιο αδύναμα μέλη μπορούν να γλιτώσουν με τα λάθη τους. Ωστόσο, εάν το μεγαλύτερο τμήμα της ομάδας δεν είναι πετυχημένο, οι ίδιες διασυνδέσεις θα οδηγήσουν στην καταστροφή τα ισχυρότερα μέλη. 

Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι άνθρωποι στο τραπεζικό σύστημα άρχισαν να σκέφτονται με όρους πανδημίας. Σύμφωνα με τον Haldane, ήταν ο μόνος τρόπος για να εξηγήσουμε τι συνέβη. "Δεν μπορούσες να πεις μια ιστορία για ποιον λόγο η Lehman γονάτισε το χρηματοπιστωτικό σύστημα χωρίς να πεις μια ιστορία πανδημίας και μετάδοσης".

Εάν πρέπει να κάνουμε μια λίστα με τα χαρακτηριστικά του συστήματος που ενισχύουν τη μετάδοση, θα δούμε ότι τα περισσότερα από αυτά χαρακτήριζαν το τραπεζικό σύστημα πριν το 2008. Πρώτα, ας εξετάσουμε τις διασυνδέσεις των τραπεζών. Αντί οι διασυνδέσεις να διασκορπίζονται ομοιόμορφα, μια χούφτα εταιρειών κυριάρχησαν στο δίκτυο, δημιουργώντας τεράστιες δυνατότητες για υπερδιάδοση. Το 2006, ερευνητές βρήκαν πως στις μεταφορές 1,3 τρισ. δολ. της FED Νέας Υόρκης σε μια τυπική ημέρα εμπλέκονταν μόνο 66 τραπεζικά ιδρύματα.  

Η ποικιλία των διασυνδέσεων όμως δεν ήταν το μόνο πρόβλημα. Ήταν επίσης το πώς αυτές οι μεγάλες τράπεζες ενσωματώνονταν στο υπόλοιπο σύστημα. Το 1989, η επιδημιολόγος Sunetra Gupta έκανε μια μελέτη που έδειξε ότι η δυναμική των μολύνσεων εξαρτάται από το εάν ένα δίκτυο έχει όμοια ή ανόμοια μέλη. Σε ένα δίκτυο με όμοια μέλη, τα υψηλά ιστάμενα διασυνδέονται με άλλα υψηλά ιστάμενα μέλη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια επιδημία να εξαπλώνεται γρήγορα μεταξύ αυτών των μελών, αλλά να καθυστερεί να εξαπλωθεί προς τα κατώτερα μέλη. Αντιθέτως, σε ένα δίκτυο με ανόμοια μέλη τα άτομα υψηλού ρίσκου συνδέονται με άτομα χαμηλού ρίσκου, με αποτέλεσμα η μόλυνση να εξαπλώνεται με βραδύτερο ρυθμό, αλλά οδηγεί σε πιο εκτεταμένη εξάπλωση.

Το τραπεζικό δίκτυο, φυσικά, αποδείχθηκε ανόμοιο δίκτυο. Μια μεγάλη τράπεζα, όπως η Lehman Brothers, μπορούσε να μεταδώσει τη μόλυνση σε όλο το σύστημα καθώς είχε διασυνδέσεις με πάνω από ένα εκατομμύριο άλλα ιδρύματα. "Ηταν μπλεγμένη σε αυτό το πλέγμα διασυνδέσεων και κανείς δεν είχε ιδέα σε ποιον χρωστούσε", είπε ο Haldane. Ουσιαστικά, το τραπεζικό σύστημα είχε γίνει ένας μικρότερος κόσμος στις δεκαετίες του 1990 και 2000. Έως το 2008, κάθε χώρα ήταν ένα βήμα μακριά από την κρίση που βίωνε μια άλλη χώρα.

Όταν μια τράπεζα δανείζει χρήματα σε μια άλλη, δημιουργείται μια διασύνδεση μεταξύ τους. Εάν ο δανειολήπτης καταρρεύσει, ο δανειστής θα χάσει τα χρήματά του.  Αλλά υπάρχουν και μεγαλύτερα προβλήματα από αυτό. Ο μαθηματικός Nim Arinaminpathy σημειώνει πως τα δίκτυα δανείων ήταν ένα από τα προβλήματα της κρίσης του 2008. "Είναι σαν τον ιό HIV", λέει. "Μπορεί να μεταδοθεί με πολλούς τρόπους". Στην οικονομία, η μετάδοση μπορεί να συμβεί επίσης με πολλούς τρόπους.  

Επίσης, όταν πολλές τράπεζες επενδύουν στο ίδιο περιουσιακό στοιχείο, δημιουργείται μια πιθανή οδός μετάδοσης μεταξύ τους. Εάν μια κρίση χτυπήσει και μια τράπεζα αρχίσει να πωλεί τα περιουσιακά της στοιχεία, θα επηρεάσει όλες τις άλλες εταιρείες που κατέχουν αυτές τις επενδύσεις. Όσο περισσότερο οι μεγαλύτερες τράπεζες διαφοροποιούν τις επενδύσεις τους, τόσο περισσότερες ευκαιρίες παρουσιάζονται για κοινή μετάδοση.

Από: capital.gr

---

φωτογραφία Getty Images

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr