Στρατή Πασχάλη, τι κρύβεται πίσω από τις θεατρικές επιτυχίες και την ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς;

Έχει υπηρετήσει την ποίηση και το θέατρο για αρκετές δεκαετίες. Η πορεία του Στρατή Πασχάλη ξεκινά από την Μυτιλήνη, περνά μεταξύ άλλων μέσα από δέκα ποιητικές συλλογές και ένα μυθιστόρημα, τις διασκευές εξαιρετικά επιτυχημένων θεατρικών παραστάσεων και φτάνει μέχρι το παράσημο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών, που του απονεμήθηκε από την Γαλλική κυβέρνηση (ανάμεσα σε αρκετές ακόμη διακρίσεις).

Ο Στρατής Πασχάλης μας μίλησε για τα projects που τον απασχολούν τη φετινή χρονιά, για την Ποίηση σε Μικρόψυχους Καιρούς (όπως τιτλοφορείται και το πιο πρόσφατο βιβλίο του) καθώς και για την διαχρονική γοητεία του ταξιδιού.

Οι 4 παραστάσεις του για τη φετινή χρονιά

Ο Γιούγκερμαν (στο θέατρο Πορεία, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου από 28/11), το MasterClass (στο Μικρό Χορν, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου από 09/11), η Παναγία των Παρισίων (στο Παλλάς, σε σκηνοθεσία Σοφίας Σπυράτου από 03/11) και ο Τρελαντώνης (στο θέατρο Βέμπο, σε σκηνοθεσία Σοφίας Σπυράτου από 10/11) είναι εκείνα τα θεατρικά έργα με την διασκευή/ μετάφραση των οποίων έχει ασχοληθεί ο Στρατής Πασχάλης τη σεζόν που διανύουμε.

Ο Γιούγκερμαν έχει διασκευαστεί με πολύ διαφορετικό τρόπο σε σχέση με την Μεγάλη Χίμαιρα

"Ο Γιούγκερμαν είναι ένα project που ξεκίνησε μετά την επιτυχία της Μεγάλης Χίμαιρας, την πρόταση του κ. Τάρλοου και την επιθυμία να ολοκληρωθεί ο κύκλος της τριλογίας του Καραγάτση, με θέμα τους ξένους που ζουν στην Ελλάδα. Ο Λιάπκιν βέβαια δεν έχει γίνει ακόμη ωστόσο, αλλά θεωρούμε ότι καλύπτεται. Η αλήθεια είναι ότι έχω διασκευάσει τον Γιούγκερμαν με πολύ διαφορετικό τρόπο από την Χίμαιρα –εκεί χρησιμοποιούσαμε και κινηματογράφο- εδώ όμως είναι καθαρά θεατρική διασκευή. Πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο μυθιστόρημα και είναι δύσκολο να περιοριστεί σε μια παράσταση, όμως ήταν δελεαστικό και θεωρώ πως μετά από πολύ σκληρή δουλειά έχει γίνει ενδιαφέρον".

Ταυτόχρονα, προτάθηκε στον Στρατή Πασχάλη η μετάφραση του MasterClass, ενός έργου του Terrence McNally (είχε παρουσιαστεί και παλαιότερα με την Κάτια Δανδουλάκη, σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη). "Αυτή τη φορά, μετά την πρόταση του παραγωγού Μιχάλη Αδάμ, θα υπάρχει η Μαρία Ναυπλιώτου –την οποία εκτιμώ πολύ ως ηθοποιό- σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου, ο οποίος είναι ένας σκηνοθέτης της νεότερης γενιάς. Ήταν μεγάλη πρόκληση να ασχοληθώ με ένα έργο που αφορά ένα τόσο συγκλονιστικό πρόσωπο όπως η Μαρία Κάλλας αλλά μέσα από μια πιο σύγχρονη οπτική, από κάθε πλευρά – από αυτή του λόγου, από αυτή της ερμηνείας και από αυτή της σκηνοθεσίας. Δεν ήταν εύκολο, έχει πολλές παγίδες και πολλές δυσκολίες το κείμενο αλλά το έκανα έχοντας μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτό".

Τα άλλα δύο έργα είναι Η Παναγία των Παρισίων και ο Τρελαντώνης. Το πρώτο, σε σκηνοθεσία Σοφίας Σπυράτου (με τους Δημήτρη Πιατά και Νάντια Κοντογεώργη), είναι μια παράσταση για παιδιά που όμως απευθύνεται σε όλη την οικογένεια. Σε αυτή διασώζεται το πνεύμα του κλασικού μυθιστορήματος αλλά παράλληλα περνά στα παιδιά με μια ελαφρότητα στο σωστό επίπεδο. Η επανάληψη του Τρελαντώνη (είχε ανέβει στο Ακροπόλ πριν λίγα χρόνια) γίνεται με άλλη διανομή -με τους Σταύρο Σβήγκο και Αντιγόνη Ψυχράμη στους κεντρικούς ρόλους- πάλι μέσα στο πνεύμα σύγχρονης αναπαράστασης, με μουσική και τραγούδια. "Είναι μια πολύ ωραία παράσταση, κάπως νοσταλγική αλλά με σχετικά μοντέρνα ματιά" συμπληρώνει ο κ. Πασχάλης για την τελευταία.

Η επιτυχία της Χίμαιρας δεν είναι κάτι που φοβίζει τον κ. Πασχάλη καθώς όπως τονίζει ο ίδιος δεν είναι κάτι που έκανε σε συνάρτηση με αυτό. "Πιστεύω ότι το κοινό θα ενδιαφερθεί να δει πώς αντιμετωπίσαμε τον Γιούγκερμαν. Νομίζω ότι θα διαμορφώσει και αυτή η παράσταση το δικό της κοινό. Θέτονται άλλα δεδομένα σε σχέση με την Χίμαιρα, θα χαράξει τη δική της πορεία. Μπορώ να πω ότι στην Χίμαιρα ήμουν πιο ανασφαλής. Περίμενα το να μιλήσει στο κοινό αλλά όχι να εισπράξει αυτή την ανταπόκριση και να σημειώσει τέτοια επιτυχία. Τώρα αισθάνομαι πιο σίγουρος, δουλέψαμε όλοι πολύ σοβαρά και με μεγάλη επιμέλεια. Βέβαια, το θέατρο είναι η τέχνη της αβεβαιότητας, οπότε δεν ξέρεις ποτέ τι θα συμβεί".

Η ποίηση, ο Ελύτης και ο Arthur Rimbaud

Το γεγονός που σηματοδοτεί ο κ. Πασχάλης ως αφετηρία της ενασχόλησής του με την ποίηση ήταν η επιθυμία να φτιάξει ένα βιβλίο και μάλιστα από την ηλικία των 13 ετών. "Μου άρεσαν πολύ τα βιβλία ως αντικείμενο και το γεγονός της δημιουργίας αυτών από ανθρώπους. Ένα αντικείμενο από χαρτί που όμως μέσα του περικλείει τη ζωή". Εδώ είναι το σημείο που θα αναρωτηθεί κάποιος: Γιατί ποίηση και όχι πεζογραφία; "Η ποίηση είναι πολύ πιο εύκολη. Στην πεζογραφία καμιά φορά ξεκινάς και δεν ξέρεις που θα σε βγάλει, με αποτέλεσμα να καταλήγεις σε αδιέξοδο. Η μικρή φόρμα της ποίησης όμως ήταν, μέσα στην παιδική μου αφέλεια, ένα πιο απλό μέσο. Και έτσι ξεκίνησα να γράφω. Βέβαια είχε προηγηθεί η συνάντησή μου με την ποίηση του Διονυσίου Σολωμού η οποία με είχε σαγηνεύσει αφάνταστα, ειδικά το απόσπασμα του Πειρασμού στους Ελεύθερους Πολιορκημένους με μάγεψε, δεν με άφηνε να ξεκολλήσω. Και ακολούθησαν ο Καβάφης, ο Ελύτης, όλος αυτός ο κόσμος. Νομίζω, ήταν μέσα στην φύση μου και το ένα έφερε το άλλο".

Θεωρώ τις Εκλάμψεις του Arthur Rimbaud ένα από τα σημαντικότερα βιβλία ποίησης των τελευταίων αιώνων

Έτσι βρέθηκε στον κόσμο της ποίησης πάρα πολύ νωρίς. Κι έπειτα ήρθε η συνάντησή του με τον Οδυσσέα Ελύτη, η πιο μεγάλη ενθάρρυνση αλλά και ένα άνοιγμα σε ένα σπουδαίο κόσμο. Οι προαναφερθέντες ποιητές επηρέασαν τον κ. Πασχάλη, σε σημείο που η ποίησή του κινείται κάπου ανάμεσα στον λυρισμό του κάθε ενός εξ’ αυτών. Η ποίηση του Arthur Rimbaud έπαιξε επίσης τον ρόλο της. "Θεωρώ τις Εκλάμψεις ένα από τα σημαντικότερα βιβλία ποίησης που γράφτηκαν τους τελευταίους δύο αιώνες. Είναι ένα κείμενο που μπόρεσε κανείς να ερμηνεύσει απολύτως και έχει την ελαφρότητα μιας παιδικής ζωγραφιάς. Κάτι που το κάνει μοναδικό, σε συνδυασμό με την γαλλική γλώσσα που δίνει αισθαντικότητα και απλότητα. Βέβαια, η μετάφραση σε τέτοιου είδους έργα δεν μπορεί να αποδώσει στο 100% την μαγεία τους".

Ο κ. Πασχάλης είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει και να ανταλλάξει απόψεις με αρκετές προσωπικότητες τις οποίες εκτίμησε αλλά και πήρε πράγματα από αυτές. Όπως ο Νίκος Καρούζος, μια προσωπικότητα εκρηκτική με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ή ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης ο οποίος ήταν ένας ιδιόρρυθμος πεζογράφος που όμως είχε πολλά να πει. "Υπήρξαν στοιχεία επιρροής τόσο από τη δουλειά τους, όσο και από τη σκέψη τους".

Ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς

Αυτός είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Στρατή Πασχάλη, που εκδόθηκε το 2017 από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Έχει μεταφορικό όσο και κυριολεκτικό υπόβαθρο και έχει παρθεί από τον Friedrich Hölderlin ("Και προς τι κανείς να γράφει σε μικρόψυχους καιρούς" από το ποίημα Άρτος και Οίνος).

Η σύγχρονη εποχή βρίσκεται πολύ μακριά από το πνεύμα της ποίησης

Υπάρχει ωστόσο απάντηση. "Όλοι οι καιροί είναι μικρόψυχοι για έναν ποιητή κατά κάποιον τρόπο. Η σύγχρονη εποχή βρίσκεται πολύ μακριά το πνεύμα της ποίησης. Όταν όμως όταν λέμε ποίηση αναφερόμαστε στην πνοή της και όχι στους στίχους. Δυστυχώς το πνεύμα της ποίησης σήμερα είναι ισχνό και αυτό είναι φανερό. Λίγοι διαβάζουν ποίηση, ειδικά σε σχέση με το παρελθόν, και αυτή δεν είναι παρεμβατική. Κάτι βέβαια που έχει συμβεί και στο παρελθόν –στο τέλος του 19ου αι.- αλλά στον 20ό αιώνα η ποίηση είχε πολύ μεγάλη απήχηση, ειδικά σε κάποιες χώρες. Και ναι, η Ελλάδα ήταν μια από αυτές".

Ο κ. Πασχάλης, δουλεύοντας πάνω σε διάφορα κείμενά του προσπαθεί να τα συνθέσει σε μία ενότητα που να έχει μια γοητεία για τον αναγνώστη. "Το αν αφορά η ποίηση σήμερα είναι το βασικό ζήτημα που εξετάζω. Και αν αφορά, γιατί συμβαίνει αυτό. Επεδίωξα επίσης να δώσω έναν ορισμό από τη δική μου πλευρά τι είναι τελικά ποίηση. Κάτι που με απασχόλησε αρκετά χρόνια πριν κυκλοφορήσει αυτό το βιβλίο. Είμαι περήφανος γι’ αυτό, το αγαπώ πολύ όσο και τα ποιητικά μου βιβλία, παρότι έχει περισσότερο δοκιμιακό χαρακτήρα. Και χαίρομαι ιδιαιτέρως που και διαβάζεται και ενδιαφέρει. Είναι κατά κάποιο τρόπο ένα βιβλίο- σταθμός για μένα γιατί νιώθω ότι καταθέτω ένα απόσταγμα εμπειρίας, εσωτερικής, στοχαστικής και δημιουργικής. Κι αυτό με απελευθερώνει".

Το βιβλίο του κ. Πασχάλη έχει απήχηση στο κοινό. Η ίδια η ποίηση όμως τι απήχηση μπορεί να έχει σε ένα σύγχρονο κοινό και ειδικά στα κοινωνικά αλλά και γεωγραφικά πλαίσια της Ελλάδας του σήμερα; Υπάρχει αναγκαιότητα και χώρος γι’ αυτήν; Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα του βιβλίου το βασικό θέμα που πρέπει να τεθεί είναι εάν η ποίηση συμβαίνει ή δε συμβαίνει. "Εγώ πιστεύω ότι συμβαίνει. Αν μείνει ένα διάστημα στο περιθώριο δε σημαίνει απαραίτητα πως θα συμβεί. Δεν χρειάζεται να είναι πάντοτε πρωταγωνίστρια για να υπάρχει. Πολλές φορές μπερδεύουμε την ιστορία με την επικαιρότητα. Αυτό συμβαίνει και με την ποίηση, παρότι πολλοί πίστευαν ότι θα σβήσει. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Τώρα αν η ελληνική πραγματικότητα την έχει ανάγκη είναι θέμα δικό της. Γενικότερα υπάρχουν αρκετά ζητήματα που θα πρέπει να εξετάσει κάποιος πριν καταλήξει κάπου σχετικά με το τι συμβαίνει στη σχέση ποίησης και σύγχρονου περιβάλλοντος".

Η ποίηση λοιπόν αρκεί να συμβαίνει, το περιθώριο δεν είναι αναγκαστικά αυτό που την περιορίζει και η επόμενη ημέρα μπορεί πάντοτε να είναι διαφορετική. Και οι τρεις αυτές παράμετροι είναι ελπιδοφόρες σύμφωνα με τον κ. Πασχάλη.

Η Μυτιλήνη και τα ταξίδια

Οι ρίζες του Στρατή Πασχάλη βρίσκονται στο νησί της Λέσβου, όπου έζησε από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού μέχρι το τέλος του λυκείου (παρότι γεννήθηκε στην Αθήνα). Έχει παίξει ρόλο στην πορεία του το νησί, κάτι που ο ίδιος επιβεβαιώνει.

Η Μυτιλήνη διέθετε μια πάρα πολύ σημαντική καλλιτεχνική κουλτούρα, σημαντικότερη ίσως και από της Αθήνας εκείνη την εποχή

"Δεν είναι τυχαίο ότι η Μυτιλήνη έχει γεννήσει ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών όπως ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Θεόφιλος, ο Στρατής Μυριβήλης. Όταν εγώ ζούσα εκεί, υπήρχε ένας περίγυρος που κέντριζε το ενδιαφέρον των πνευματικών αναζητήσεων, πέρα από το γεγονός ότι μιλάμε και για ένα πανέμορφο νησί, με ωραία φύση και όμορφη αρχιτεκτονική, τόσο αστική όσο και παραδοσιακή. Είχε όμως και κουλτούρα, υπήρχαν τοπικά περιοδικά όπως τα Αιολικά Γράμματα του Κώστα Βαλέτα που σου έδιναν τη δυνατότητα να παρακολουθείς και να είσαι σε επαφή με την πνευματική παραγωγή της εποχής εκείνης. Εκεί μέσα παρήλαυναν ο Ελύτης, ο Tériade (κατά κόσμον Στρατής Ελευθεριάδης), ο Ορέστης Κανέλλης και άλλοι λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Υπήρχε μια σημαντική τοπική κοινότητα -χωρίς απαραίτητα να ζει εκεί, αλλά επισκέπτονταν το νησί τακτικά- που συντηρούσε μια ζηλευτή καλλιτεχνική ζωή. Υπήρχε επίσης μια πολύ σημαντική δημοτική βιβλιοθήκη με σπουδαία βιβλία και κείμενα. Γενικά το επίπεδο πολιτισμού ήταν τρομερά υψηλό. Σε σημείο που όταν αργότερα ήρθα στην Αθήνα (σ.σ. από το 1976 μέχρι σήμερα ζει στην πρωτεύουσα), σχεδόν απογοητεύτηκα, μου φάνηκε πολύ πιο μικροαστική, με βάση τα ερεθίσματα που ήδη είχα. Η Μυτιλήνη με φόρτισε επίσης με πολλές εικόνες. Καλαισθησίας και αισθαντικότητας μοναδικής".

Το Παρίσι χαρακτηρίζεται σαν ένα όνειρο από τον Στρατή Πασχάλη, που του καλλιέργησε ο καθηγητής των Γαλλικών του. Βρέθηκε εκεί για πρώτη στις αρχές των 80s και πάντοτε τον γοητεύει. "Είμαι πάντα περαστικός από εκεί, δεν έχω ζήσει στο Παρίσι, αλλά τον θεωρώ έναν διαρκή τόπο αναφοράς. Δεν ανήκει μόνο στους Γάλλους και όπως έλεγε και μια φίλη μου είναι η πραγμάτωση των ονείρων των ανθρώπων όλου του κόσμου. Έχουν ζήσει διάσημοι Αμερικάνοι συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως και Ισπανοί ή Βρετανοί/ Ιρλανδοί. Μόνο να σκεφτεί κανείς τον Pablo Picasso, Salvador Dali ή τον Luis Buñuel, καταλαβαίνει. Όλο το σύμπαν της νεωτερικότητας πέρασε από το Παρίσι. Ο Ελύτης χαρακτηριστικά έλεγε ότι όποιος δεν πέρασε από το Παρίσι είναι ουσιαστικά αγράμματος. Είναι πραγματικά μια πόλη φορτισμένη, ακόμη και σήμερα που έχει την ομοιομορφία της παγκοσμιοποίησης. Τα ερεθίσματα, οι μνήμες και η ομορφιά ωστόσο αγγίζουν κάθε άνθρωπο εκεί. Είναι ένα διαρκές σημείο αναφοράς για όλους. Και για εμένα". Βρίσκει επίσης πάρα πολύ ενδιαφέρον το Βερολίνο καθώς εκεί έχει αποτυπωθεί όλη η ιστορία του 20ου αιώνα, ενώ η Στοκχόλμη έχει κάτι το μεταφυσικό για τον κ. Πασχάλη. "Η Κωνσταντινούπολη έχει κάτι το μαγικό, με έναν τρόπο μυστηριακό. Είναι φοβερά φορτισμένη από την αύρα του Βυζαντίου ακόμη. Ένα ακόμη ταξίδι που με συγκλόνισε ήταν αυτό στην πόλη Τιπαζά, για την οποία είχε γράψει και ο Albert Camus. Με εντυπωσίασε το γεγονός ότι ένα κείμενο αποτύπωνε με τόσο μεγάλη ακρίβεια ένα τοπίο. Ένιωθα πως περπατούσα μέσα στα γραπτά του Camus".

Κλείνοντας, μια επιθυμία, ίσως και προτροπή, από τον κ. Πασχάλη: "Θα ήθελα να υπάρξουν νέοι που θα μαγευτούν με τον ίδιο τρόπο όπως εγώ όταν πρωτοδιάβασα τον Σολωμό, τον Rimbaud, τον Καβάφη και τον Ελύτη".

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr