Ο προφητικός λόγος του Μιχάλη Μακρόπουλου

"Όταν με την αφή της μνήμης το χέρι άγγιζε την κρύα πέτρα, τα φαντάσματα τη ζέσταιναν με το νεκρό τους χνώτο" διαβάζουμε στο Μαύρο Νερό (εκδ. Κίχλη) του Μιχάλη Μακρόπουλου, μίας νουβέλας που μιλά -μέσα από τη σχέση ενός πατέρα και του ανάπηρου γιου του -για την ιστορία ενός χωριού της Ηπείρου που αργοπεθαίνει. Πρόκειται, δηλαδή, για μία post-apocalyptic περιπέτεια στα ελληνικά βουνά, με φόντο ένα περιβάλλον που νοσεί βαριά και όπου το κράτος είναι ο πραγματικός villain της ιστορίας. Όχι, ακριβώς, δηλαδή το βιβλίο που έχουμε συνηθίσει από έναν Έλληνα συγγραφέα και ένα κείμενο που έχει συζητηθεί όσο λίγα τον τελευταίο χρόνο.

Ο 55χρονος συγγραφέας και μεταφραστής που έχει στο βιογραφικό του 13 βιβλία για ενηλίκους ζει εδώ και δέκα χρόνια, μακριά από τα πολύβοα αστικά κέντρα και τις τσιμεντοποιημένες πόλεις, στη Λευκάδα . Πρόσφατα, εξέδωσε άλλη μία νουβέλα με ιδιαίτερα επίκαιρο θέμα ενώ βραβεύτηκε για το Μαύρο Νερό που, όχι άδικα, έχει χαρακτηριστεί "προφητικό". Πώς όμως αντιμετωπίζει ο Μιχάλη Μακρόπουλος τα βιβλία, την εκδοτική επιτυχία, τη μεταφραστική διαδικασία και τον παράξενο κόσμο μας που θυμίζει πια επιστημονική φαντασία;

Ένιωσες παράξενα που έγραψες μία τέτοια νουβέλα λίγο πριν την πανδημία της COVID-19; Όχι, δεν ένιωσα παράξενα. Το Μαύρο Νερό ήταν ένα βιβλίο ταιριαστό με την αφορμή που γράφτηκε. Πρώτον, τις δοκιμαστικές γεωτρήσεις που γίνονται στην Ήπειρο και δεύτερον, την τραγωδία στο Μάτι (σ.σ: Αττικής), καθώς και την τρομερή απόσταση που ανοίχτηκε ανάμεσα σε κράτος και πολίτη. Ήμουν πολύ φορτισμένος από τις δύο αυτές συνθήκες όταν το έγραφα – το Μαύρο Νερό δεν είναι ένα προφητικό βιβλίο.

Στο Μάτι, ο κρατικός μηχανισμός προσπάθησε να διώξει από πάνω του την όποια ευθύνη είχε απέναντι στους πολίτες. Στο Μαύρο Νερό, η παρουσία του κράτους είναι ολωσδιόλου εχθρική απέναντι στους βασικούς χαρακτήρες.  Αν, δηλαδή, υπάρχει μία εχθρική οντότητα στη νουβέλα, αυτή είναι το κράτος. Βέβαια, υπάρχει ένας υπερτονισμός διαφορών πραγμάτων καθώς δουλεύω πολύ με τον "μύθο". Έτσι και αλλιώς, όλο το στήσιμο της συγκεκριμένης ιστορίας έχει την αχλή του μύθου· ο "πατέρας" και ο ανάπηρος γιος του ο Χριστόφορος είναι καθαρά μυθικές (ή και βιβλικές) φιγούρες.

Πώς αντιμετωπίζεις το θέμα των υδρογονανθράκων στην Ήπειρο; Η εικόνα των εξορύξεων στην περιοχή μου είναι αποκρουστική. Άλλωστε, αυτό σημαίνει πολλά πράγματα: Αποψίλωση μεγάλων δασικών εκτάσεων, διάνοιξη δρόμων, τεράστιος κίνδυνος για τον υδροφόρο ορίζοντα. Έτσι, όταν έχεις αγαπήσει μία περιοχή είναι λογικό να έχεις την έγνοια -ή τον φόβο- πως θα μεταμορφωθεί σε κάτι δυσάρεστο. Φυσικά, κάποιος μπορεί να πει ότι αυτό που υποστηρίζω είναι "εγωιστικό", αφού και αυτοκίνητο οδηγώ και πλαστικά χρησιμοποιώ. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι δεν μπορώ να κάνω εγώ κάτι για αυτό – δε μου δίνεται κάποια εναλλακτική, έχω ένα αυτοκίνητο από το 2001 που είναι σαράβαλο και καίει βενζίνη. Απλά, αν για κάποιους οι εξορύξεις αποτελούν μία απλά τρύπα στην έρημο, για εμένα δεν είναι έτσι. Η Ήπειρος δεν είναι Νεβάδα.

Μήπως, τότε, ένιωσες παράξενα με τη νουβέλα Θάλασσα (εκδ. Κίχλη), το νέο σου βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε; Ναι, με αυτό ίσως γελάω λιγάκι (γέλια). Πέρσι το καλοκαίρι έγραψα τη συγκεκριμένη νουβέλα όπου η συνθήκη της αναφέρεται σε έναν ίο που εξολοθρεύει το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας. Αν κάποιος, τώρα, θέλει να πιστέψει ότι το έγραψα μέσα στην πανδημία, είναι δικαίωμά του. Η αλήθειά, όμως, είναι ότι δε μοιάζει όλα όσα βιώνουμε τώρα: Ούτε δομικά, ούτε σαν υπόθεση, απλά υπάρχει αυτό το στοιχείο μέσα του.

Το Μαύρο Νερό ήρθε σε μία εποχή λίγο μετά την παγκόσμια επιτυχία της τηλεοπτικής σειράς Chernobyl και λίγο πριν πανδημία της Covid-19. Είναι φανερό πως ο πλανήτης δοκιμάζεται και ότι οι άνθρωποι ανησυχούν για το μέλλον. Δε γνωρίζουμε τι κάνουμε αυτήν τη στιγμή με το "περιβάλλον". Βρισκόμαστε σε μία φάση trail and error (σ.σ: δοκιμή και αποτυχία) και, δυστυχώς, όλο αυτό περιέχει πολύ error. Στο Μαύρο Νερό, η φύση βρίσκεται σε μεγάλη ανάπτυξη, την ίδια όμως στιγμή είναι δηλητηριώδης, ολέθρια, φονική. Γράφοντας το Μαύρο Νέρο είχα μονίμως στο μυαλό μου το Stalker (1979) του Andrej Tarkowsky, όπου η φύση είναι παρόμοια με τη φύση που περιγράφω στη νουβέλα μου. Υπάρχει μία συνάφεια με το Τσέρνομπιλ. Το τοπίο του Stalker, το βιομηχανικό, εγκαταλελειμμένο και μολυσμένο τοπίο στάθηκε ολέθριο για τον σκηνοθέτη αλλά και τους συνεργάτες του. Τελικά, πέθαναν από καρκίνο.

Πρόσφατα βραβεύτηκες στην κατηγορία "Διήγημα" των λογοτεχνικών βραβείων του ηλεκτρονικού περιοδικού "Αναγνώστης" για το Μαύρο Νερό. Πώς ένιωσες; Aπλώς "χαρά" - άλλου είδους όμως από τη χαρά της δημιουργίας, αυτήν που νιώθεις όταν δουλεύεις κάτι και όταν το τελειώνεις. Η δεύτερη χαρά είναι πιο βαθιά, η πρώτη πιο επιφανειακή (αλλά θα ήμουν αγνώμων αν έκανα ότι δήθεν δεν την αισθάνθηκα). 

Σε πιο βαθμό αλλάζει τον άνθρωπο η εμπειρία της πατρότητας και ποια είναι τα όρια της αυτοθυσίας; Όπως σου είπα, η ιστορία μου έχει μυθική χροιά. Ο "πατέρας" είναι όντως μία βιβλική φιγούρα. Για το τι όμως θα κάνει ο καθένας όταν βρεθεί σε μία παρόμοια ή δεινή κατάσταση δεν μπορώ να το απαντήσω. Το τι μπορούμε να κάνουμε στην πράξη, το μαθαίνουμε όταν κληθούμε να το κάνουμε. Δε γνωρίζουμε πραγματικά τον εαυτό μας – μπορεί κάποιος να ξεπεράσει τα όρια του αλλά μπορεί και όχι.

Πιστεύεις ότι έχει υποβαθμιστεί ο ρόλος του συγγραφέα σήμερα; Το πρώτο μου βιβλίο τυπώθηκε το 1995. Είναι απαίσιο, δεν μπορώ καν να το πιάσω στα χέρια μου. Αυτή ήταν η πρώτη ιστορία που εκδόθηκε, αν και είχα γράψει πολλές άλλες πριν από αυτή. Όταν όμως με ρωτούσαν, ακόμα και πριν 10 χρόνια, ποτέ δεν δήλωνα συγγραφέας – σαν να ντρεπόμουν λίγο. Τώρα, νιώθω πιο σίγουρος σε σχέση με αυτό.

Έτσι, όσον αφορά τον ρόλο του συγγραφέα, κι εγώ ο ίδιος είχα μία περίεργη σχέση με τον χαρακτηρισμό. Όσο για το το κατά πόσο είναι σήμερα υποβαθμισμένος; Αυτό έχει να κάνει με το αν οι άνθρωποι διαβάζουν βιβλία ή όχι. Όταν οι αναγνώστες είναι πολλοί, ο ρόλος αυτός αναβαθμίζεται. Δεν χρειάζεται όμως, σε καμία περίπτωση, ένας συγγραφέας να έχει στο μυαλό του ότι θα πρέπει να βρίσκεται σκαρφαλωμένος σε κάποιο βάθρο.

Το Μαύρο Νερό κατάφερε να έχει σημαντικές πωλήσεις. Πέτυχε, λοιπόν, ένα πρώτο στόχο του; Ναι, το Μαύρο Νερό τα κατάφερε αλλά ας υποθέσουμε ότι "έβγαινε" και δεν το διάβαζε κανείς. Εγώ, τότε, τι θα έπρεπε να κάνω; Ή, μάλλον, ας πω τι έκανα και τις προηγούμενες φορές: Θα στεναχωριόμουν, γιατί όταν τα βιβλία εκδίδονται είναι για να διαβάζονται, μετά όμως την αρχική στεναχώρια, είχα τη "θεραπεία" στο τσεπάκι μου: Ξεκινούσα, δηλαδή, να γράψω ένα νέο βιβλίο. Έτσι, ακόμα και αν δεν διαβαζόταν το Μαύρο Νερό, εγώ θα συνέχιζα να γράφω ιστορίες.

Τελικά, τι σημαίνει εκδοτική επιτυχία στην Ελλάδα; Η ελληνική αγορά είναι πάρα πολύ μικρή, είναι ελάχιστη. Επί της ουσίας, λέμε ότι είναι ένα βιβλίο είχε "επιτυχία" όταν πούλησε δύο και τρεις χιλιάδες κομμάτια. Προσωπικά, από τα βιβλία μου δεν βγάζω "τίποτα", η μετάφραση είναι το επάγγελμα μου. Αν, τώρα, με ρωτούσες αν θα ήθελα να είμαι επαγγελματίας συγγραφέας, η απάντηση είναι "ναι, θα ήθελα".

Θα ήθελα κάποιος να μου προτείνει να γράφω ένα βιβλίο το χρόνο, να το εκδίδει κι εγώ να ζω από αυτό. Θα μου άρεσε πάρα πολύ γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι κάποια θα ήταν καλύτερα και ότι κάποια θα ήταν χειρότερα βιβλία. Αν θα με πείραζε; Όχι, δεν θα πείραζε γιατί τότε θα ήμουν επαγγελματίας – και ο επαγγελματίας δεν κάνει πάντα την ίδια δουλειά. Στην πραγματικότητα, το κέρδος που έχω από τα βιβλία είναι ηθικό. Πολύ μεγάλο ηθικό κέρδος.

Πόσο καιρό εργάζεσαι ως επαγγελματίας μεταφραστής; Η πρώτη μου μετάφραση βγήκε το 1998. Πιο πριν έκανα μαθήματα Αγγλικών σε φροντιστήριο – και όχι βιολογίας, παρότι έχω σπουδάσει βιολόγος- αλλά δεν το πίστεψα ποτέ με αποτέλεσμα να είμαι πολύ μέτριο. Η απόφαση να γίνω μεταφραστής πάρθηκε κάπως "περίεργα": Σκέφτηκα, αφού γράφεις και σου αρέσει να διαβάζεις αγγλικά βιβλία γιατί να μην επενδύσεις σε αυτό; Το πάλεψα και, τελικά, τα κατάφερα.

Έχεις μεταφράσει πολλούς σημαντικούς συγγραφείς. Ένας από τους τελευταίους που ήρθες σε επαφή ήταν και ο James Ellroy μέσα από τη Θύελλα (εκδ. Κλειδάριθμος). Πώς σου φάνηκε αυτή η διαδικασία; Ο Ellroy μου έβγαλε την πίστη. Τον μίσησα (γέλια). Αν τον είχα μπροστά μου και είχα και ένα όπλο θα τον σκότωνα. Όταν έπιασα το βιβλίο και είδα τις πρώτες σελίδες στα Αγγλικά έως και δεν καταλάβαινα τι έλεγε. Με έπιασε το κεφάλι μου. Σκέφτηκα κάποια στιγμή "Τι με βρήκε τώρα;". Μέχρι τη μέση του βιβλίου υπέφερα πραγματικά – σταδιακά και στη συνέχεια κάποια πράγματα γίνονταν πιο εύκολα. Μάλιστα, όταν πήρε τη μετάφραση στα χέρια του ο επιμελητής συνειδητοποίησε ότι κάποια "μικρά κομματάκια" έλειπαν. Ήμουν τόσο ζαλισμένος που, όπως αποδείχθηκε, μου ξέφευγαν προτάσεις.

Η απόφαση σου να αποχωρήσεις από την Αθήνα ήταν κάτι ξαφνικό; Ήταν κοινή απόφαση. Προέκυψε μετά από κουβέντα που κάναμε με την Αναστασία και αφού είχαν γεννηθεί τα δύο μας παιδιά, η Αθηνά και ο Χρήστος. Μάλλον, καταλάβαμε ότι δε μας αρέσει τόσο πολύ η πόλη πια. Θέσαμε κάποια κριτήρια για το πού ακριβώς θα πάμε στην επαρχία αλλά σίγουρα μας βόλεψε με κάποιον τρόπο η Λευκάδα. Είμαστε πια πάνω από 10 χρόνια εδώ. Μάλιστα, εγκατασταθήκαμε στο νησί το καλοκαίρι εκείνο που ο Γιώργος Παπανδρέου έκανε τη γνωστή σε όλους ανακοίνωση από το Καστελόριζο.

Όταν, λοιπόν, ήρθα στη Λευκάδα, έφτασα άνεργος. Για δύο μήνες τότε έμεινα χωρίς μετάφραση – χωρίς να γνωρίζω αν οι δύο μήνες θα γίνονταν τρεις ή τέσσερις ή κάτι χειρότερο. Μία πολύ πιεστική κατάσταση με άλλα λόγια. Αντίστοιχα, μετά το δημοψήφισμα του 2015 έχασα δύο μεταφραστικά συμβόλαια μέσα σε μία εβδομάδα. Τότε, φύγαμε άρον άρον από την Αθήνα όπου είχαμε πάει για να δούμε συγγενείς και φίλους, και πήγαμε στο χωριό της Αναστασίας, στο Δελβινάκι Πωγωνίου που απέχει περίπου 70 χλμ. από τα Γιάννενα. Τέσσερις άνθρωποι είχαμε 100 ευρώ όλα και όλα για όλο καλοκαίρι (γέλια). Ήμασταν, δηλαδή, τελείως ξεβιδωμένοι.

Μπορεί να είναι απλοϊκή ερώτηση αλλά θα την κάνω: Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου συγγραφείς; Στην εφηβεία μου, ο αγαπημένος μου συγγραφέας ήταν ο Stephen King που μετά τον μετέφρασα κιόλας. Τώρα πια δεν είναι, τον αγαπώ πολύ, γνωρίζω όμως καλά τα "προβλήματα" που έχει. Μέσα από τα χρόνια, υπήρξαν διάφοροι συγγραφείς που "ήρθαν και κάθισαν".

Θυμάμαι μία εποχή που διάβαζα όλα τα βιβλία του William Golding που έχει γράψει τον Άρχοντα των Μυγών (εκδ. Καστανιώτη)· πέρασα μία περίοδο, κάπου εκεί μετά τα 20 με 25, που ήταν η περίοδος "Ray Bradbury”· μία άλλη "Roald Dahl”· αργότερα διάβασα ένας προς ένα τα βιβλία του J.G. Ballard· πριν τρία χρόνια με έπιασε μία μανία με τον Βρετανό John Berger που ήταν τεχνοκριτικός, ποιητής και πεζογράφος αλλά και ο πρώτος που κέρδισε το Βραβείο Booker.

Το ίδιο μου συμβαίνει και με τους Έλληνες συγγραφείς. Υπήρξε μία περίοδος που διάβαζα το ένα μετά το άλλο τα βιβλία του Γιάννη Σκαρίμπα. Τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη αντίστοιχα τον κατάλαβα και τον διάβασα προσεκτικά από μία ηλικία και μετά. Μάλιστα, πρέπει να πω ότι παλιότερα περνούσα φάσεις όπου για τέσσερις ή και πέντε μήνες σταματούσα τελείως τη λογοτεχνία και διάβαζα μόνο σε δοκίμια – από ιστορία τέχνης μέχρι φιλοσοφία. Με βοηθούσαν πάρα πολύ, ένιωθα ότι μου καθαρίζουν το μυαλό.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr