Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά για τον Khaled Khalifa

Η Συρία φλέγεται εδώ και περίπου 10 χρόνια. Ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους, έχει δημιουργήσει εκατομμύρια πρόσφυγες ενώ οι θηριωδίες βρίσκονται στην καθημερινή ατζέντα. Και όμως, ο Khaled Khalifa δεν σκέφτηκε ούτε μία στιγμή να εγκαταλείψει την πατρίδα του· η εξορία θα ήταν για εκείνον μία μοίρα χειρότερη από το θάνατο. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, μάλιστα, κοιτάζει κατάματα τον μεγαλύτερο ανθρώπινο φόβο και βγαίνει νικητής: Το Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά (εκδ. Καστανιώτη) αποτελεί μια ωδή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Καθόλου τυχαία δε βρέθηκε στους φιναλίστ για το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου των ΗΠΑ στην κατηγορία της μεταφρασμένης λογοτεχνίας.

Τρία αδέρφια αναγκάζονται να διασχίσουν με βανάκι τη Συρία από τη μία άκρη στην άλλη. Στον δρόμο θα συναντήσουν μπλόκα και απάνθρωπους στρατιωτικούς, επαναστάτες και μεγαλόψυχους χωρικούς, κατεστραμμένα χωριά και άντρα φονταμενταλιστών, οι πιο δύσκολες όμως συναντήσεις θα γίνουν με τον ίδιο τους τον εαυτό και το παρελθόν που τους στοιχειώνει. Γιατί ταξιδεύουν εν μέσω πολέμου; Για να θάψουν το κορμί του άψυχου πατέρα τους στο χωριό που γεννήθηκε και αγάπησε.

Ο Khalifa αντιμετωπίζει την ιστορία του με βαθιά γνώση της ανθρώπινης ψυχής, με καυστική πολιτική και κοινωνική ματιά, αλλά και με πικρό χιούμορ που λειτουργεί σαν βάλσαμο. Ο επίμονος Σύριος συγγραφέας που κάποτε έκανε 13 χρόνια για να τελειώσει ένα κείμενό του ανοίγει τα χαρτιά του στο Esquire, την ίδια στιγμή που μας ανοίγει τα μάτια σε μία άλλη πραγματικότητα· εκεί όπου η ζωή είναι πραγματικά ζόρικη δουλειά. 

Η συνέντευξη

Πώς εμπνευστήκατε το τελευταίο σας μυθιστόρημα "Ο Θάνατος είναι ζόρικη δουλειά"; Ο πόλεμος που περιέζωσε εμάς τους Σύριους για δέκα χρόνια, μετέτρεψε τον θάνατο σε μία καθημερινότητα, αλλά η βασική αφορμή για να γράψω αυτό το μυθιστόρημα ήταν μια καρδιακή προσβολή, όταν βρέθηκα στην εντατική, να αναλογίζομαι για άλλη μια φορά πώς είναι να ζει κανείς δίπλα στον θάνατο. Μα αυτή τη φορά το ερώτημα που έφερε ο στοχασμός ήταν τρομαχτικό: "Τι θα συμβεί στο πτώμα μου αν πεθάνω τώρα;"

Όλο το μυθιστόρημα με κάθε λεπτομέρειά του, ήρθε στο μυαλό μου μέσα σε λιγότερο από πέντε λεπτά. Έπρεπε να το γράψω αυτό το έργο για να τακτοποιήσω τους προσωπικούς μου λογαριασμούς με τον θάνατο και να απελευθερωθώ από το βάρος της παρουσίας του μέσα στην καθημερινή μου ζωή, μιας παρουσίας τόσο έντονης που από το 2012 ως το 2018 μας έκανε να αναρωτιόμαστε κάθε μέρα "ο θάνατός μας αναβλήθηκε για σήμερα;" ή "ποιος πέθανε σήμερα από τους φίλους μας;".

Τρία αδέρφια οδηγούν εν μέσω πολέμου το πτώμα του πατέρα τους στο χωριό όπου γεννήθηκε για να το θάψουν. Πώς ακριβώς καταφέρατε να χωρέσετε γερές δόσεις χιούμορ σε μία τέτοια ιστορία; Δεν ξέρω, όμως πάντοτε σε κάτι τέτοιες στιγμές με πιάνει να θέλω να γελάσω. Πολλές φορές παρακολουθούσα τους ανθρώπους στις κηδείες κι έβλεπα ότι ήθελαν να γελάσουν, αλλά συγκρατούνταν, ειδικά τις στιγμές εκείνες που οι ζωντανοί αρχίζουν να επαινούν τον νεκρό, κάτι που συνηθίζεται στις χώρες της Ανατολής. Μια φορά, ήμασταν στη συλλυπητήρια τελετή ενός ανθρώπου που ήταν γνωστός σε όλους ως κλεφτοκοτάς και του απέδιδαν αρετές που δεν διέθετε. Κόντεψαν όλοι να ξεσπάσουν σε γέλια όταν ο σεΐχης είπε πως ο μακαρίτης ήταν γνωστός για την ειλικρίνεια και το ήθος του. Το χιούμορ πάντα γεννιέται μέσα σε σκοτεινές στιγμές.

"Το χειρότερο στον πόλεμο είναι πως το παράλογο γίνεται κοινότοπο κι η τραγωδία καθημερινότητα" σκέφτεται ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου. Υπάρχει κάποια διέξοδος από αυτήν την τόσο δύσκολη πραγματικότητα; Δεν ξέρω, αλλά καμία μέρα στον πόλεμο δεν μοιάζει με την άλλη, παρά την πεποίθησή μας ότι ο θάνατος είναι ένας, όπως λέει και η παροιμία: πολλά τα αιτία μα ο θάνατος ένας. Υπάρχουν στιγμές που δεν μπορούν να επαναληφθούν ακόμα κι αν νομίζουμε πως επαναλαμβάνονται. Όμως είναι τόσα πολλά τα άσχημα πράγματα στον πόλεμο, που αποδυναμώνουν τον στοχασμό πάνω στο νόημα της ζωής, του θανάτου, του έρωτα και της φιλίας, διότι όλα αυτά αποκτούν διαφορετική σημασία από εκείνη που έχουν υπό κανονικές συνθήκες. Για αυτό και οι τραγωδίες μετατρέπονται σε καθημερινά γεγονότα.

Δεν έχετε εγκαταλείψει τη Συρία παρά τον πόλεμο. Σκεφτήκατε να το κάνετε κάποια στιγμή; Δεν το σκέφτηκα κι εύχομαι να μην αναγκαστώ να το σκεφτώ μέσα στα επόμενα χρόνια. Ο πόλεμος είναι πολύ σκληρός όμως η εξορία για μένα είναι σκληρότερη. Εδώ, σε αυτόν τον τόπο, με αφορούν τα πάντα.

"Ο Μπούλμπουλ δεν τολμούσε να παραδεχτεί πως η ζωή του ήταν ένα σύνολο ασήμαντων πράξεων που αναπόφευκτα θα είχαν ένα τέλος". Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι οφείλουν να κάνουν σκληρές παραδοχές ή είναι περισσότερο ασφαλείς όταν κρύβονται στα ψέματα που κατασκευάζουν για τον εαυτό τους; Πιστεύω ότι όσοι μπορούν να αντιμετωπίσουν τον εαυτό τους και να κάνουν σκληρές παραδοχές είναι τυχεροί, είναι γενναίοι. Μα οι δειλοί κάποιες φορές σε κάνουν να νιώθεις πόσο ασήμαντη είναι αυτή η γενναιότητα. Τι σημαίνει να παραδέχεσαι μια αλήθεια που θα έπρεπε όλοι να γνωρίζουν; Στ’ αλήθεια δεν ξέρω μα πάντα συγχωρώ όσους αναζητούν την προσωπική τους ασφάλεια. Είδα ανθρώπους που δεν άντεξαν να αντιμετωπίσουν τον εαυτό τους και επιζήτησαν τον θάνατό τους, όταν η ζωή έχασε το ψεύτικο περιτύλιγμά της.  

Κάποτε κάνατε 13 χρόνια για να ολοκληρώσετε το βιβλίο σας In Praise of Hatred (σ.σ: Εγκώμιο στο μίσος). Πόσο κοπιαστικό είναι για εσάς το γράψιμο; Επίσης, πού ακριβώς γράφετε τα βιβλία σας; Ναι, είναι κουραστικό αλλά μαζί και απολαυστικό. Ως τώρα τίποτα δεν με έχει συναρπάσει όσο η συγγραφή. Και τη μέρα που τυπώνεται κάποιο βιβλίο μου συχνά είμαι λυπημένος, αναρωτιέμαι "τι θα κάνω στο υπόλοιπο της ζωής μου;", ειδικά όταν δεν είμαι σίγουρος ότι θα γράψω ένα καινούργιο βιβλίο. Γράφω σε καφενεία κι αυτό το έκανα για 30 χρόνια, μα σήμερα προσπαθώ να φτιάξω τον δικό μου χώρο εργασίας. Όμως δεν ξέρω αν θα μπορέσω να αφήσω τα καφενεία. Βέβαια, τα πάντα έχουν αλλάξει στη χώρα μετά τον πόλεμο και τα καφενεία δεν με προσελκύουν πια για πολλούς λόγους, ο σημαντικότερος είναι πως οι περισσότεροι φίλοι με τους οποίους μοιραζόμασταν αυτά τα μέρη έχουν πλέον φύγει.

Getty Images

Λέγεται ότι ο Ιωσήφ Στάλιν είχε πει: "Ένας θάνατος είναι μία τραγωδία, εκατομμύρια θάνατοι δεν είναι παρά μία στατιστική". Μήπως και δυστυχώς ισχύει αυτή η φράση για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο Δυτικός Κόσμος τον πόλεμο στη Συρία; Νομίζω πως όλος ο κόσμος, και όχι μόνο ο Δυτικός, αντιμετώπισε τη Συρία με μια μικροψυχία, μια χυδαία αδιαφορία που όμοιά της δεν υπήρξε στην ανθρώπινη ιστορία, και μια μέρα θα μετανιώσουμε για αυτό. Ο κόσμος παρέμεινε θεατής ενός αδιάλειπτου και πρωτοφανούς μακελειού ενώ απλώς μπορούσε να το σταματήσει.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας για το καθεστώς Άσαντ στη Συρία; Έχω γράψει πολύ για αυτήν την άνευ προηγουμένου δικτατορία. Όσο παραμένει αυτό το καθεστώς δεν υπάρχει ελπίδα ζωής με αξιοπρέπεια για τη Συρία.

Ο πολύ μορφωμένος πατέρας νιώθει περισσότερη περηφάνια για την κτηνώδη δύναμη του μεγάλου του γιου αντί για τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του μικρότερου. Υπάρχει κάποια εξήγηση σε αυτό; Δεν ξέρω, ίσως έχουν οι αναγνώστες ή οι κριτικοί κάτι να πουν για αυτό.

Ποια είναι τα συγγραφικά σας σχέδια; Δουλεύω πολύ και συνεχώς. Μετά το "Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά", ακολούθησε ένα ογκώδες μυθιστόρημα, το "Κανείς δεν προσευχήθηκε για αυτούς", που μιλάει για την πόλη μου, το Χαλέπι, από το 1860 ως το 1950. Μου πήρε 11 χρόνια για να το ολοκληρώσω, διέκοψα τη συγγραφή του για να γράψω το "Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά" κι επέστρεψα σε αυτό μετά. Τώρα δουλεύω πάνω σε ένα καινούργιο μυθιστόρημα και στη συνέχεια σχεδιάζω ένα πολύ μεγάλο έργο. Γράφω συνέχεια, διαβάζω και ζωγραφίζω.

Πιστεύετε ότι υπάρχουν πιθανότητες στο άμεσο μέλλον να υπάρξει μία πραγματική "Αραβική Άνοιξη"; Δεν υπάρχει άλλη ελπίδα για αυτό το έθνος από τη νίκη της Αραβικής Άνοιξης. Κι αυτό το τρένο που ο κόσμος εμποδίζει, μια μέρα θα εκραγεί πάνω σε όλους και θα συνεχίσει την πορεία του ως την τελευταία στάση. Μα αυτό δεν θα συμβεί πριν από δύο δεκαετίες. Η ζωή στις αραβικές πόλεις δεν μπορεί να συνεχίσει όπως είναι σήμερα. Η αλλαγή είναι αναγκαία.

---

* Tη μετάφραση της συνέντευξης από τα αραβικά επιμελήθηκε η Αγγελική Σιγούρου

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr