Ο συγγραφέας που γύρισε από το Τσερνόμπιλ

Στις 26 Απριλίου 1986, ακριβώς στη 01:23:40 τα ξημερώματα, σημειώθηκε το μεγαλύτερο και πιο τρομακτικό πυρηνικό ατύχημα όλων των εποχών. Ο κόσμος δεν θα ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος μετά το Τσερνόμπιλ. Τι συνέβη πραγματικά εκείνο το βράδυ; Η απάντηση δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε σίγουρη, δόθηκε όμως με τον καλύτερο δυνατό (καλλιτεχνικά) τρόπο μέσα από την ομώνυμη mini σειρά του HBO. Για να γίνει πραγματικότητα όμως αυτός ο τηλεοπτικός άθλος χρειάστηκε να γίνει έρευνα. Πάρα πολύ έρευνα.

Ο Βρετανός Andrew Leatherbarrow είναι ο συγγραφέας πίσω από το 01:23:40 (εκδ. Οξύ) κι ένας άνθρωπος που, μετά το ταξίδι του στα καταραμένα εδάφη της Ουκρανίας, πέρασε πέντε ολόκληρα χρόνια ερευνώντας τι ακριβώς είχε συμβεί. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας καταγράφηκε στο εν λόγω βιβλίο, ένα κείμενο που τυπώθηκε με τη μορφή της αυτοέκδοσης και τον έκανε διάσημο διεθνώς, με συνεπές αποτέλεσμα το HBO να ζητήσει την πολύτιμη βοήθειά του πάνω στη σειρά. Πώς είναι να αντικρίζεις την καμινάδα του Τσερνόμπιλ; Να περπατάς στα χνάρια απλών ανθρώπων που θυσιάστηκαν για να σώσουν την ανθρωπότητα; Να σκαλίζεις τελικά κάθε πιθανή και απίθανη λεπτομέρεια του τραγικού ατυχήματος;

Επικοινωνήσαμε ηλεκτρονικά με τον Andrew Leatherbarrow για να μας λύσει όλες τις απορίες μας, Εκείνος δεν μάσησε τα λόγια του αλλά απάντησε, με ραδιενεργή ειλικρίνεια, σε όλες τις ερωτήσεις μας.

Πότε και πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου για το πυρηνικό ατύχημα; Η καταστροφή του Τσερνόμπιλ έχει κατά καιρούς κινήσει το ενδιαφέρον του κοινού σε διάφορες περιπτώσεις, όπως έγινε και πολύ πρόσφατα με αφορμή τη σειρά του HBO. Στη δικιά μου περίπτωση τώρα, μία διάσημη σειρά φωτογραφιών από την Ουκρανή Elena Filatova (σ.σ: ταξίδεψε στην περιοχή με μηχανή ανάμεσα στο 2003 και 2005) ήταν η πρώτη φορά που το θέμα μου κίνησε την περιέργεια. Η ιδέα μίας εγκαταλελειμμένης εξαιτίας της ραδιενέργειας πόλης μου φαινόταν συναρπαστική. Έψαχνα σαν τρελός στη Wikipedia για περισσότερες πληροφορίες.

Όσο για το ρωσικό video game S.T.A.L.K.E.R που διαδραματίζεται στην απαγορευμένη ζώνη; Θυμάμαι ότι το 2007 πήγα πρωί πρωί για να το αγοράσω, την πρώτη κιόλας μέρα της κυκλοφορίας του. Κάτι, δηλαδή, που δεν έχω κάνει ποτέ ξανά για άλλο παιχνίδι. Αποζημιώθηκα όμως από την απίστευτη ατμόσφαιρα και την πιστή αναπαράσταση της απαγορευμένης ζώνης. Μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα, ξεκίνησα να διαβάζω ξανά σχετικά με το Τσερνόμπιλ. Όταν, τελικά, έκανα το ταξίδι μου εκεί, όλα ήταν ακριβώς όπως με είχε κάνει το video game να τα φανταστώ.

Μπορείς να περιγράψεις τα συναισθήματά σου όταν συνάντησες για πρώτη φορά τη σαρκοφάγο που σκεπάζει τον αντιδραστήρα; Σε εκείνες τις εκτάσεις της Ουκρανίας τα πάντα είναι τελείως επίπεδα - απέραντοι βαλτότοποι που διακόπτονται που και που από "μπαλώματα" γεμάτα δέντρα και χωράφια. Ήταν μέσα Οκτώβρη· τα πάντα ήταν κρύα και βρεγμένα, το τοπίο ψυχορραγούσε καθώς πλησίαζε ο χειμώνας. Τρομερή απομόνωση. Έφτασα στην περιοχή με ένα παλιό, πανέμορφο Σοβιετικό τρένο. Μπορούσες να διακρίνεις από μακριά την καμινάδα και τη σαρκοφάγο να τρυπούν τον ορίζοντα.

---

Είχα μείνει άφωνος κοιτάζοντας αυτό το μονολιθικό, δηλητηριώδες, τεράστιο κομμάτι από σκουριασμένο μέταλλο.

---

Ήταν με διαφορά τα πιο ψηλά κτίρια της περιοχής, προς όποια κατεύθυνση κι αν κοιτούσες, για εκατοντάδες χιλιόμετρα. Μου είναι δύσκολο να περιγράψω τα συναισθήματά μου, ίσως θυμίζουν τις αντιδράσεις όσων γοητεύονται από την Αρχαία Αίγυπτο και επισκέπτονται για πρώτη φορά τις Πυραμίδες. Είχα μείνει άφωνος κοιτάζοντας αυτό το μονολιθικό, δηλητηριώδες, τεράστιο κομμάτι από σκουριασμένο μέταλλο.

Πριν κάποια χρόνια ταξίδεψες στο Πρίπιατ. Ένιωσες ποτέ ότι, ακόμη και σήμερα, οι κάτοικοι ζουν σε μία ζωντανή κόλαση; Κατά κάποιον τρόπο, ναι. Δεν γνώριζα ακόμα τόσα πολλά σχετικά με το Τσερνόμπιλ και δεν είχα αντιληφθεί ότι ακόμα δουλεύουν εκατοντάδες υπάλληλοι και εργάτες στα εργοστάσια. Επί της ουσίας, ολόκληρη η περιοχή είναι ένα μέρος όπου δεν θα έπρεπε να ζουν άνθρωποι. Από την άλλη πάλι, όλη αυτή η απομόνωση έχει δημιουργήσει μία απαράμιλλη φυσική ομορφιά, όπου η άγρια φύση οργιάζει. Πολλοί άνθρωποι ζούσαν για ολόκληρες γενιές εκεί, πριν το ατύχημα, έτσι δεν μπορούσαν να πάρουν την απόφαση να φύγουν από τα σπίτια τους. Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος της ραδιενέργειας έχει φύγει, οπότε υπό αυτήν την έννοια, υπάρχουν και χειρότερα μέρη στον πλανήτη. 

H Svetlana Alexievich κέρδισε το 2015 το Νόμπελ Λογοτεχνίας, μεταξύ άλλων, και για το βιβλίο της με τίτλο Τσερνόμπιλ (εκδ. Πατάκη). Είχες διαβάσει το κείμενο αυτό πριν ξεκινήσεις το δικό σου και, τελικά, σε φόβιζαν οι πιθανές συγκρίσεις; Το διάβασα, όσο έγραφα το δικό μου, όχι όμως πιο πριν καθώς περιέχει ελάχιστες πληροφορίες για το ίδιο το ατύχημα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό κείμενο για την κατανόηση του τι ακριβώς συνέβη στις ζωές των απλών ανθρώπων. Τελικά, όμως, ως μία συλλογή μονολόγων σχετικά με την επόμενη μέρα του ατυχήματος διαφέρει πάρα πολύ από κάθε άλλο κείμενο για το Τσερνόμπιλ.

Πώς είναι να συμβουλεύεις το HBO για την ίσως πιο επιτυχημένη σειρά του 2019; Η συμμετοχή μου στο project ξεκίνησε αφού πρώτα ο βασικός ερευνητής της ομάδας, Craig Mazin, επικοινώνησε μαζί μου για να του δώσω κάποιες απαντήσεις σε συγκεκριμένες απορίες που είχε. Αργότερα, κι αφού τον βοήθησα, με κάλεσε να πάω στα γυρίσματα στη Λιθουανία.

Αρχικά νόμιζα ότι μου έκανε πλάκα αλλά, τελικά, το ταξίδι εξελίχθηκε σε μία υπέροχη εμπειρία: Είδα από κοντά το αχανές εργοστάσιο καθώς και το studio-προσομοίωση του δωματίου ελέγχου, όπου και γυρίστηκε το μεγαλύτερο μέρος της σειράς, κι έκανα παρέα με τους ερευνητές, με τον σκηνοθέτη και τους παραγωγούς συζητώντας για ώρες ολόκληρες σχετικά με το ατύχημα. Ήταν, με λίγα λόγια, φανταστικά.

Το έργο σου κυκλοφόρησε ως αυτοέκδοση στα Αγγλικά. Πιστεύεις ότι εκεί βρίσκεται το μέλλον των βιβλίων γενικότερα; Αυτό συνέβη επειδή έγραψα το βιβλίο ως χόμπι και δεν ήθελα κανείς να μου υπαγορεύσει πώς θα ήταν - ναι, γνωρίζω, ότι δεν αποτελεί ένα κλασικό non-fiction ανάγνωσμα αλλά αυτό έγινε επίτηδες. Μάλιστα, επειδή είναι αυτοέκδοση μπορώ να το διορθώνω όποτε και όπως θέλω. Σίγουρα, όμως, η αγορά ακόμα βρίσκεται στα χέρια των παραδοσιακών εκδοτών και αυτός είναι, τελικά, ο μοναδικός τρόπος για να φτάσεις σε ένα ευρύτερο κοινό.

Πόσο καιρό έκανες να καταλήξεις στον τίτλο του; Πάρα πολύ καιρό! Ήθελα κάτι ασυνήθιστο αλλά όχι τραβηγμένο, έτσι μία μέρα κατάλαβα ότι η πιο κρίσιμη στιγμή ήταν εκείνη κατά την οποία πατήθηκε το κουμπί έκτακτης ανάγκης, οπότε αποφάσισα ότι η συγκεκριμένη ώρα (σ.σ: 01:23:40) ήταν ο καταλληλότερος τίτλος. Θεωρώ ατού το γεγονός ότι κανείς δεν καταλαβαίνει ακριβώς περί τίνος πρόκειται μέχρι να διαβάσει τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.

Σήμερα, όλο και περισσότεροι αναγνώστες στρέφονται προς τις μαρτυρίες αντί για τη μυθοπλασία. Ποια είναι η άποψή σου για αυτό; Είναι αλήθεια; Παλιότερα διάβαζα αποκλειστικά μυθοπλασίες και κυρίως επιστημονική φαντασία, τώρα πια όμως διαβάσω σχεδόν αποκλειστικά non fiction. Νιώθω σαν να χάνω τον χρόνο μου όταν δεν μαθαίνω κάτι καινούργιο. Δεν γνωρίζω ακριβώς το γιατί, συνεχώς όμως θέλω να ανακαλύπτω περισσότερα για τον κόσμο μας. Μου κάνει εντύπωση που οι μαρτυρίες έχουν γίνει πια trend. Ίσως, τελικά, οι αναγνώστες να βρίσκουν πιο ενδιαφέρουσα την πραγματικότητα από την φαντασία.

Η κλιματική αλλαγή καλπάζει και ο πλανήτης εκπέμπει SOS. Είναι η πυρηνική ενέργεια η μεγαλύτερη απειλή ή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη σωτηρία της ανθρωπότητας; Τίποτα από τα δύο. Δεν αποτελεί πια την απόλυτη απειλή και σίγουρα προκαλεί μικρότερη ζημιά στο περιβάλλον από ότι τα εργοστάσια λιγνίτη ή άλλες μορφές βιομηχανίας. Οι άνθρωποι τρέμουν τις πυρηνικές καταστροφές τύπου Τσερνόμπιλ, αν όμως κάποιος διαβάσει προσεκτικά τις στατιστικές θα δει ότι υπάρχει ένα εντυπωσιακά χαμηλό ποσοστό ατυχημάτων. Αν η πυρηνική σχάση δεν ήταν τόσο ακριβή, ίσως αποτελούσε ιδανική λύση -όταν, φυσικά, χρησιμοποιείται κάτω από δρακόντεια μέτρα ασφαλείας- μαζί με την αιολική και την ηλιακή ενέργεια. Ίσως η πυρηνική σύντηξη να μπορούσε να μας σώσει στο μέλλον, βρισκόμαστε όμως πολύ μακριά από αυτήν ακόμα.

Επόμενα σχέδια; Τα εργοστασιακά ατυχήματα (ιδιαίτερα τα πυρηνικά) με εντυπωσιάζουν, έτσι έχω περάσει τα τελευταία χρόνια δουλεύοντας πάνω σε ένα βιβλίο για την ιστορία της πυρηνικής ενέργειας στην Ιαπωνία, δίνοντας βάρος σε όλα τα ατυχήματα που έγιναν εκεί μέχρι και την καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011.

Μία καταστροφή πολύ πιο μεγάλη από όσο νομίζει το ευρύ κοινό. Αυτήν την στιγμή γράφω το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, το οποίο βγαίνει δύο φορές μεγαλύτερο από το 01:23:40.

---

φωτογραφίες © Andrew Leatherbarrow

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr