Ο παρεξηγημένος κύριος Lars von Trier

"Σκανδαλώδης", "σωβινιστής", "σαδιστής", είναι μερικά από τα επίθετα που χρεώνουν κατά καιρούς κάποιοι στον Lars von Trier. Ίσως να μην έχουν τελείως άδικο, δεδομένου του ότι κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Δανός σκηνοθέτης συχνά μέσα από το έργο του παραπλάνησε τεχνηέντως το κοινό, το οδήγησε εσκεμμένα προς λάθος κατεύθυνση, δημιούργησε συγκεκριμένες προσδοκίες, ενώ εξαρχής η πρόθεσή του ήταν εντελώς διαφορετική από το προφανές. "Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα", λένε και εφόσον o 65χρονος πια Trier -γεννήθηκε σαν σήμερα στις 30 Απριλίου του 1956- δεν επιθυμούσε να εξαπατήσει τους θεατές αλλά να κάνει πιο εμφατική τη διαφοροποίησή του αναφορικά με την τέχνη του, ποιος μπορεί να του κρατήσει κακία;

Βλέποντας το τρέιλερ του "Nymphomaniac" για παράδειγμα, η πλειοψηφία περίμενε μία πορνογραφική ταινία, ενώ πριν από τη διανομή της στους κινηματογράφους, αναπτύχθηκε μία φήμη ότι περιείχε αυθεντικές σκηνές σεξ μεταξύ των ηθοποιών οι οποίοι παρεμπιπτόντως στις διαφημιστικές αφίσες, βίωναν οργασμό. Στην πραγματικότητα, τίποτα από όλα αυτά δε συνέβη αποτέλεσμα, ούτε πορνογραφία ούτε σκάνδαλο - κατέληξε σε μια ταινία διάρκειας 4 ωρών (χωρίστηκε σε δύο μέρη από τους διανομείς) που αντιμετώπισε το σκληρό πορνό προσεγγίζοντας περισσότερο φιλοσοφικά το ποταμίσιο ψάρεμα παρά το ίδιο το σεξ.

Στο μεταξύ, στην επιστροφή του από τις Κάννες το 2011 συνέβη κάτι περίεργο. Ο Von Trier απομακρύνθηκε από το φεστιβάλ μετά από μια διεστραμμένη και κυρίως κακοσχεδιασμένη δήλωση για τον Χίτλερ. "Καταλαβαίνω τον Χίτλερ. Μπορώ να τον φανταστώ να κάθεται στο καταφύγιο στο τέλος της ζωής του. Δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καλός άνθρωπος, αλλά μάλλον συμπάσχω μαζί του", είπε σε μία συνέντευξη τύπου. Την ίδια ημέρα ζήτησε συγγνώμη για το κακόγουστο αυτό αστείο, αλλά θεωρήθηκε ανεπιθύμητος από τους διοργανωτές. Έκτοτε, πολλά περισσότερα έχουν γραφτεί για αυτό το σκάνδαλο, παρά για την ταινία Melancholia, που ουσιαστικά αντανακλά το δικό του αγώνα του με την κατάθλιψη.

Από όλα τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτουν οι εξής -ρητορικές ίσως- ερωτήσεις: Πόσο καλό (ή κακό) άραγε κάνει μία τόσο εκκεντρική συμπεριφορά στη "μετάφραση" του έργου του; H κακή δημοσιότητα εξυπηρετεί όντως το ρόλο της; Επίσης, πόσο αμφιλεγόμενος είναι από μόνος του ο κινηματογράφος του von Trier και έως ποιο σημείο οι θεατές μπορούν να τον αντέξουν και φυσικά να τον κατανοήσουν;

Κινηματογράφος απαλλαγμένος από δεύτερες σκέψεις

Από την αρχή, ο von Trier προσπάθησε να ακολουθήσει το δικό του δρόμο. Το 1984, το ντεμπούτο του The Element of Crime ήταν μία ιστορία για μια σειρά δολοφονιών ανθρώπων που έπεσαν θύματα πωλητών λαχείων. Η ταινία πέρασε στο διαγωνιστικό των Καννών, και οι κριτικοί στο πρόσωπο του von Trier είδαν το μέλλον του κινηματογράφου. Οι κριτικές μετά την πρεμιέρα έδειξαν ότι η δουλειά του αντιμετωπιζόταν ως ένα διευρευνητικό και εξελιγμένο στυλιστικά είδος κινηματογράφου, που ανέλαβε να οριοθετήσει την καλλιτεχνική δημιουργία.

Ο Von Trier εκμεταλλεύθηκε αυτήν την ευκαιρία, φτιάχνοντας δύο ακόμη ταινίες, οι οποίες μαζί με το The Element of Crime δημιούργησαν μια τριλογία. Το δεύτερο μέρος του τρίπτυχου ήταν το Epidemic, το τρίτο - το Europa που βραβεύθηκε από την κριτική επιτροπή των Καννών. Το κινηματογραφικό του "πρόσχημα" εδώ ήταν η κατάσταση της μεταπολεμικής Γερμανίας, μιας χώρας που, για εκείνον, υπέδειξε τη μοίρα της Γηραιάς Ηπείρου. Αυτή η ταινία ήγειρε εντυπώσεις παντού, σε κάθε γεωγραφικό πλάτος - ορισμένοι μάλισα κριτικοί τη συνέκριναν με κάποιες εκφράσεις του γερμανικού εξπρεσιονισμού, το στυλ του Fassbinder, και του Hans Jürgen Syberger. Άλλοι τόνισαν τη συγγένεια που διέκριναν με τον πρώιμο Hitchcock. Σε ένα πράγμα, όλοι συμφώνησαν: Αυτό ήταν το μέλλον του κινηματογράφου.

Μετά το Europa, έκανε τη μίνι τηλεοπτική σειρά Kingdom, που διαδραματιζόταν σε νευροχειρουργικό θάλαμο ενός νοσοκομείου της Κοπεγχάγης, αλλά το μεγάλο "πραξικόπημά" του ήρθε ένα χρόνο αργότερα. Το 1995 ο von Trier ανακοίνωσε μαζί με τους Thomas Vinterberg και Søren Kragh-Jacobsen το μανιφέστο του "Dogma" Film Group, το οποίο αργότερα αντιμετωπίστηκε ως η πιο ενδιαφέρουσα πράξη αμφισβήτησης στον κινηματογράφο μετά το περίφημο Γαλλικό Νέο Κύμα. Το μανιφέστο απαιτούσε ούτε λίγο ούτε πολύ την παρέκκλιση από τη στείρα διαδικαστική σκηνοθεσία και την ανέμπνευστη οργάνωση και την επιστροφή στην ουσία της κινηματογραφικής τέχνης.

Όταν η ευρωπαϊκή αγορά αργοπέθαινε εξαιτίας του φαντασμαγορικού Χόλιγουντ και των ειδικών εφέ, οι Δανοί επέλεξαν την απλότητα - ταινίες που γυρίστηκαν χωρίς τρίποδα, ανακλαστήρες ή ιδιαίτερες προσπάθειες να συνθέσουν μια εικόνα. Το πείραμα είχε διάρκεια και το αποτέλεσμά του ήταν ένας τραχύς, και ακατέργαστος κινηματογράφος χωρίς δεύτερες και τρίτες σκέψεις. Σε αυτά τα πρότυπα φτιάχτηκε το The Idiots, ωστόσο επισκιάστηκε από τις προηγούμενες παραγωγές του.

Το Breaking the Waves και το μοτίβο της βασανισμένης γυναίκας

Το Breaking the Waves, η νικήτρια ταινία στο Grand Prix του Φεστιβάλ των Καννών το 1996 ήταν ο δικός του θρίαμβος, το σπουδαιότερό του επίτευγμα. Παρότι ο ίδιος ο von Trier τόνιζε στις συνεντεύξεις του ότι είχε φτιάξει ένα θρησκευτικό φιλμ με ευθείες αναφορές στο έργο του Carl Theodor Dreyer, η κινηματογραφική κοινότητα έκανε λόγο για ένα δράμα που εστίαζε στην περιγραφή μιας γυναικείας φιγούρας.

Η δράση λαμβάνει χώρα σε ένα παράκτιο χωριό της Σκωτίας όπου ένα ντόπιο, βαθιά θρησκευόμενο κορίτσι συναντά έναν άνδρα που εργάζεται σε μία πλατφόρμα εξόρυξης πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα. Αγαπιούνται, παντρεύονται αλλά ένα τραγικό ατύχημα φέρνει τα πάνω κάτω στο ζευγάρι- ο πρωταγωνιστής μία μέρα επέστρεψε από τη δουλειά του σε φορείο, ημιπαράλυτος. Ανίκανος να επιτρέψει στον εαυτό του να σκεφτεί ότι η ζωή του κοριτσιού θα καταστρεφόταν εξαιτίας της κατάστασης, την απαλλάσσει από τον όρκο της πίστης και της προτείνει να έρθει σε επαφή με άλλους άντρες και μάλιστα τον ενημερώνει για τις εν λόγω εμπειρίες. Η κοπέλα εκπληρώνει την επιθυμία του. Κατακρίνεται από την κοινωνία, αλλά προτιμά να θυσιαστεί με την πεποίθηση ότι έτσι ωφελεί το σύντροφό της. Δυστυχώς, εκείνος στο τέλος καταφέρνει να αναρρώσει όταν εκείνη πεθαίνει.

Από τότε και στο εξής, αυτός ο τύπος χαρακτήρα, η γυναίκα θύμα που για κάποιο λόγο περνάει από διάφορα βάσανα, συναντάται σε κάθε ταινία του von Trier. Στο Dancer in the Dark, που βραβεύθηκε με Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, η τυφλή Selma εργάζεται σκληρά σε εργοστάσιο για να συγκεντρώσει χρήματα για την εγχείριση του γιου της, ο οποίος κινδυνεύει επίσης να χάσει την όρασή του. Στο τέλος, εκείνη καταδικάζεται σε θάνατο από την κοινωνία. Αντίστοιχα, στο "Dogville", η Grace Mulligan, κυνηγημένη από γκάνγκστερς, καταλήγει σε μια πόλη αποκομμένη από τον κόσμο, η οποία γίνεται κόλαση γι 'αυτήν. Και οι δύο ταινίες χαρακτηρίστηκαν από κοινό και κριτικούς ως κινηματογραφικό φαινόμενο δίχως προηγούμενο. 

>Διάβασε ακόμη: Γιώργος Λαμπρινός, ένας μοναχικός μπασίστας στον κόσμο του οσκαρικού μοντάζ

Το βιβλίο που κρίνεται από το εξώφυλλο

Έξι χρόνια μετά και συγκεκριμένα το 2009, η πρεμιέρα του Antichrist στις Κάννες συνοδεύτηκε από μία αύρα "σκανδάλου". Κατηγορήθηκε για επίδειξη τερατώδους σκληρότητας και μισογυνισμού, και ως εκ τούτου η προβολή της απαγορεύτηκε στη Γαλλία. Όμως κάποιοι το υπερασπίστηκαν - έγραψαν ότι ήταν ένα έργο που ανάγκασε τους ανθρώπους να κάνουν μια πνευματική προσπάθεια, να απολαύσουν το συμβολισμό του και να το αναλύσουν υπό το πρίσμα της φροϋδικής ψυχανάλυσης και μίας σχεδόν διεστραμμένης εκδοχής της ιστορίας του Αδάμ και της Εύας. Εν ολίγοις, η επιφανειακή ερμηνεία του έργου του είτε ως αποτρόπαιο είτε ως εντυπωσιακό, αφενός του "χάρισε" μία κίτρινη κάρτα στις Κάννες αφετέρου τον έχρισε και επισήμως ως λάτρη των προκλήσεων για την πρόκληση και μόνο. Η δε δήλωσή του για τον Χίτλερ, ήταν το κερασάκι στην τούρτα. 

To Melancholia του 2011, εξέθεσε τη δική του σκοτεινή πλευρά, τη μάχη που έδινε με την κατάθλιψη, ενώ δε δίστασε να δείξει στο κοινό πως για εκείνον η εν λόγω ταινία λειτούργησε θεραπευτικά. Είχε ανάγκη να ξεπεράσει την αίσθηση που είχε καθημερινά ότι βάλτωνε ολοένα και περισσότερο, παράγοντας έργο. Μετά από το Nymphomaniac, το The House That Jack Built με την Uma Thurman του επέτρεψε να επιστρέψει στις Κάννες για να προκαλέσει ένα ακόμη σκάνδαλο: Εκατοντάδες δημοσιογράφοι έφυγαν από την πρεμιέρα μπροστά στη θέα του απόλυτου σαδισμού του πρωταγωνιστή και κατά συρροή δολοφόνου Jack.

Ενδεχομένως να αποχωρούσαμε κι εμείς από την αίθουσα. Εντούτοις, η απόρριψη των εικόνων αυτών δε σημαίνει αδυναμία να διακρίνουμε την ύπαρξη μίας μεθόδου στην κινηματογραφική τρέλα του von Trier. Μέσα από την τελευταία του ταινία, εκθέτει τον πολιτισμό μας, ο οποίος εδώ και καιρό επιτρέπει εικόνες σκληρές, εικόνες βίαιης πορνογραφίας και θέτει ένα εύλογο ερώτημα: Τι επιρροή έχει ασκήσει η κατάντια του σύγχρονου κόσμου στην ψυχοσύνθεση του Jack ώστε να εξελιχθεί σε ένα ανθρωπόμορφο τέρας;  Παράλληλα, πρόκειται για τη δική του οπτική όσον αφορά στη "γέννηση" του κακού, αλλά και την απάντηση στις προσδοκίες που γνωρίζει ότι έχει ο ίδιος δημιουργήσει. Έχοντας αποδεχθεί την ταμπέλα του βλάσφημου, ποιος είναι αυτός που θα απογοητεύσει το κοινό του με κάτι λιγότερο από αυτό; Όσο αναζητούμε το σκάνδαλο στη δουλειά του, αυτό θα μας δίνει. Με απόλυτη επίγνωση των όποιων επιπτώσεων.

 

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr