H ταινία που έχτισε τον μύθο του James Dean έγινε 70 χρόνων

Επτά δεκαετίες (!) πέρασαν από όταν ο "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" του Nicholas Ray προβλήθηκε για πρώτη φορά, σημαδεύοντας για πάντα την ιστορία του σινεμά. "Μην προσέχεις τι λέω όταν είμαι με τους φίλους μου. Κανείς... κανένας από εμάς δεν είναι ειλικρινής". Ατάκες σαν αυτή και στιγμές που χαράχτηκαν στη συλλογική μνήμη μάς χάρισε εκείνο το φιλμ με πρωταγωνιστή τον James Dean, που επανακαθόρισε ολόκληρο τον τρόπο με τον οποίο ο κινηματογράφος προσέγγιζε τη νεότητα, εξαφανίζοντας τη διδακτική και εξωπραγματική ματιά που μέχρι τότε κυριαρχούσε.

Η αφετηρία όλων ήταν ένας ψυχίατρος: ο Robert Lindner. Το έργο του Rebel Without a Cause: Analysis of a Criminal Psychopath, που κυκλοφόρησε το 1944, πραγματευόταν δολοφονίες, τρέλα και ψυχοπάθεια. Η Warner Bros. απέκτησε τα δικαιώματα προσδοκώντας να το μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη, παρόλα αυτά χρειάστηκε πολύς χρόνος και απίθανη προσπάθεια μέχρι οι Stewart Stern και Irving Shulman να φτάσουν στο τελικό σενάριο. Η πρεμιέρα προβλεπόταν για τα τέλη της δεκαετίας του '40, με τον ίδιο τον Marlon Brando να έχει κάνει τους πάντες να συμφωνήσουν για τον πρωταγωνιστικό ρόλο, παρ' όλα αυτά, ένα πρώιμο και εντυπωσιακό ταλέντο, αυτό του James Dean επικράτησε, τελευταία στιγμή.

Ο Nicholas Ray αφιέρωσε αρκετούς μήνες ταξιδεύοντας στη χώρα και παίρνοντας συνεντεύξεις από δικαστές, αστυνομικούς και κοινωνικούς λειτουργούς, αλλά παράλληλα και από νεανικές συμμορίες και πολυάριθμα παιδιά, για να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη ανθρωπολογική και κοινωνική αποτύπωση του νεανικού κόσμου. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ένα αριστούργημα, ένα σημείο καμπής, το πρώτο πραγματικά σπουδαίο coming-of-age φιλμ.

Η κυκλοφορία του "Επαναστάτη Χωρίς Αιτία" συνέπεσε με μια εξαιρετικά ιδιόμορφη περίοδο, καθώς η Αμερική βρισκόταν σε φάση μεταμόρφωσης. Αφενός, υπήρχε μια χώρα που γνώριζε εξαιρετική οικονομική ανάκαμψη, έχοντας βγει νικήτρια από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η χώρα της ελευθερίας, του Χόλιγουντ, η νέα υπερδύναμη που επικρατούσε σε κάθε πεδίο, ένα μοντέλο για τη Δύση έναντι του σοβιετικού κόσμου. Ταυτόχρονα όμως, κάτι διαμορφωνόταν μέσα από τη μεσαία τάξη και γύρω από αυτήν· υπήρχε ολόκληρη μια γενιά ανήσυχη, που δεν ήθελε να ακούσει για εκείνον τον κόσμο που κληρονόμησε από τους πατέρες της, που επιθυμούσε να βρει κάτι διαφορετικό από το καταναλωτικό αμερικανικό όνειρο.

Michael Ochs Archives/Getty Images

Η ομάδα παραγωγής ήθελε να φτιάξει ένα φιλμ που θα επικεντρωνόταν στα παρατημένα παιδιά των δρόμων, αλλά ο Nicholas Ray κατάλαβε ότι η ταινία "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" έπρεπε να είναι μια ταινία για την "κανονική" Αμερική, για τη μεσαία τάξη που τότε συνιστούσε τη ραχοκοκαλιά της χώρας, την ισχυρή της δύναμη. Σε αυτή την κάστα ανήκε ο Jim Stark (James Dean), ένα αγόρι 17 ετών που πρόσφατα είχει μετακομίσει στο Los Angeles μαζί με τους γονείς του Frank (Jim Backus) και Carol Stark (Ann Doran). Τα πράγματα δεν κυλούν ομαλά για εκείνον· έχει προσαχθεί στην αστυνομία για μέθη, αλλά στο αστυνομικό τμήμα συναντά δύο συνομιλήκους του: τη Judy (Natalie Wood), που είχε προσαχθεί αφού πυροδότησε έναν καβγά ανάμεσα σε κάποια παιδιά, και τον Plato (Sal Mineo), που σκότωσε σκύλους. Γίνεται άμεσα κατανοητό στην αστυνομία ότι τα τρία αυτά άτομα φέρουν απίστευτο θυμό και πόνο μέσα τους και δεν έχουν ουσιαστική επικοινωνία με τους γονείς τους.

Ο "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" είναι το φιλμ που για πρώτη φορά εκφράστηκε με αυθεντικό, συγκεκριμένο και σε βάθος τρόπο για το σύμπαν της νεότητας, ξεπερνώντας την ελαφριά, επιφανειακή ή μερική διάσταση που κυριαρχούσε έως εκείνη τη στιγμή. Όλοι οι κεντρικοί χαρακτήρες διαθέτουν μια φρικτή σχέση με τους γονείς τους, μέσω της οποίας ο Nicholas Ray μας αποκαλύπτει το πραγματικό χάσμα που χώριζε τη γενιά του Μεσοπολέμου (όσοι γεννήθηκαν στην αρχή του αιώνα) από τη Σιωπηλή Γενιά, που προηγήθηκε των Boomers, και απαρτιζόταν από όσους αρνούνταν την ηθική τυποποίηση που πρότεινε η χώρα, περιλαμβάνοντας και τον Μακαρθισμό. Αυτοί θα ήταν εκείνοι που θα οδηγούσαν τον αγώνα για τα πολιτικά δικαιώματα, ετοιμάζοντας το έδαφος για το '68.

Warner Brothers/Getty Image

Οι "ενήλικες" αποκλείονται, κι έτσι οι διάλογοι, η εξέλιξη των χαρακτήρων, οι συγκρούσεις και οι εξομολογήσεις ακολουθούν τη ρεαλιστική και ενστικτώδη γλώσσα των πρωταγωνιστών. Μόνο μεταξύ τους βρίσκουν γαλήνη, και παρότι έχουν ολόκληρη τη ζωή μπροστά τους, μέσα τους αισθάνονται ήδη γερασμένοι, ήδη ηττημένοι. Και αυτή η ήττα μετατρέπεται σε κάτι οικουμενικό.

Ο James Dean είχε προλάβει να μετατραπεί σε ένα πρόσωπο που προκαλούσε ενδιαφέρον λόγω του αριστουργήματος του Elia Kazan, "Ανατολικά της Εδέμ", που τον τοποθέτησε ως φέρελπι του αμερικανικού σινεμά. Παρόλα αυτά, στην προκειμένη περίπτωση, ήταν η ενσάρκωση του Jim Stark που θα τον καθιστούσε το σύμβολο μιας γενιάς, αλλά ακόμη περισσότερο το αρχέτυπο του κινηματογραφικού επαναστάτη. Μοναχικός, οξυδερκής, ταραγμένος, διαφορετικός από τη νόρμα, μισούσε και λάτρευε ταυτόχρονα τον κόσμο και την οικογένειά του, από την οποία δεν λάμβανε την κατανόηση που ονειρευόταν. 

Υπάρχει μια ευδιάκριτη γραμμή που διαχωρίζει τον κινηματογράφο εκείνων των ετών, τη γενιά που θα συμβόλιζε ο James Dean, από τις προγενέστερες. Το μαρτύριο, η εσωτερική σύγχυση, το δράμα, όλα επικοινωνούνται μέσα από το βλέμμα, τη γλώσσα του σώματος, τον τρόπο που λέμε και δεν λέμε κάτι, και έμελλε να μεταμορφώσουν την έννοια της υποκριτικής από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα. Και σε αυτό, ο "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" θα θέσει ένα δικό του προηγούμενο, με την ικανότητά του να μας μιλήσει για τη συστολή εκείνων των ετών. Ο Nicholas Ray βίωσε απίστευτο θρίαμβο χάρη σε αυτήν την ταινία, που εισχώρησε στις καρδιές του κοινού με το τραγικό της τέλος, το θάνατο του Plato, και τον Jim που επιτέλους ανοίγεται στους γονείς του. Ακολούθησαν υποψηφιότητες για Oscar για τους Mineo και Wood, που, όπως ο Dean, έγιναν νεανικά τοτέμ της εποχής εκείνης.

Sunset Boulevard/Corbis via Getty Image

Και οι τρεις βρέθηκαν στα γυρίσματα του "Giant", της τελευταίας ταινίας του James Dean στη μεγάλη οθόνη, πριν το τραγικό του δυστύχημα. Η ταινία "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" μεταβλήθηκε επίσης σε cult, καταραμένη, δεδομένου ότι οι Wood και Mineo έχασαν κι αυτοί πρόωρα τη ζωή τους. Στο μεταξύ, ως ολική ανατροπή του macho και επιτυχημένου μύθου της αμερικανικής κοινωνίας αλλά και εκλεπτυσμένη ψυχολογική ανάλυση της μοναξιάς εκείνης της ηλικίας, μετά από 70 χρόνια η ταινία του Nicholas Ray εξακολουθεί να ασκεί στα πλήθη εκπληκτική γοητεία.

Τέσσερα μόλις χρόνια αργότερα από τη Γαλλία, με "Τα 400 Χτυπήματα", ο François Truffaut δημιούργησε την αντίθετη πλευρά του νομίσματος της κινηματογραφικής ενηλικίωσης, σίγουρα όχι λιγότερο σημαντική ή εμβριθή. Ο "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" θα γινόταν αμερικανικός μύθος, ακριβώς όπως και ο James Dean, τρομερή ειρωνεία αν σκεφτούμε πόσο πολύ προσπάθησε ο Nicholas Ray να καταρρίψει αυτό το ενδεχόμενο.

Τις επερχόμενες δεκαετίες, σκηνοθέτες της κλάσης των George Lucas, Francis Ford Coppola, Michael Cimino και Kevin Reynolds άντλησαν από τον "Επαναστάτη" σε τεράστιο βαθμό στοιχεία από τη δομή, τη σημασιολογία και την επιθυμία να μας διηγηθούν με τη σειρά τους ιστορίες νεαρών στοχεύοντας στην αποτύπωση την ανικανότητα μιας γενιάς να βρει τη θέση της στον κόσμο. Ακόμη και τώρα, με σειρές όπως το Euphoria ή το Adolescence, κάτι από την ταινία "Επαναστάτης Χωρίς Αιτία" επανέρχεται για να μας θυμίσει ότι το να είσαι νέος είναι κάποιες φορές απίστευτα σκληρό, και η τραγωδία των ενηλίκων είναι ότι λησμονούν ότι το έχουν βιώσει και οι ίδιοι.

Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr