Κουλτούρα της ακύρωσης, δικαιοσύνη και νέου τύπου φασισμοί

Ας μιλήσουμε για την cancel culture, λοιπόν. Ο Johnny Depp υπήρξε ένα από τα είδωλα της νιότης μου. Ήταν και συνεχίζει να είναι όμορφος, έχει τύπο και κατάφερε μέσα στα πολλά χρόνια της καριέρας του να παραμένει εναλλακτικός και την ίδια στιγμή ευρείας αποδοχής. Το κοινό μέχρι σχετικά πρόσφατα τον κατέτασσε στους πολύ συμπαθείς σταρ. Κι αν δεν πήρε ποτέ μέχρι τώρα βραβείο Όσκαρ, παρότι ήταν υποψήφιος τρεις φορές, οι κριτικοί ήταν ως επί το πλείστον θετικά διακείμενοι απέναντί του. Προσωπικά, η ερμηνεία του ως Ed Wood στο ομώνυμο φιλμ με στιγμάτισε και, παρότι δεν είμαι fan του gossip, χάζευα τα love stories του στα περιοδικά, παλαιότερα με τη Winona Ryder και τη Vanessa Paradis, πιο πρόσφατα με την Amber Heard.

Αυτά μέχρι το 2016, που η τελευταία τον κατηγόρησε για ακραία βία εναντίον της εντός του γάμου τους, σε σημείο που τρεις φορές φοβήθηκε ότι θα τη σκότωνε. Κι εγώ άρχισα να τον βλέπω με άλλο, όχι τόσο συμπαθητικό μάτι, παρότι ο ίδιος συνεχίζει να δηλώνει αθώος και η Δικαιοσύνη δεν έχει πει ακόμη την τελευταία της λέξη. Δεν είμαι ο μόνος. Απ’ όταν ξεκίνησαν οι δικαστικές διαμάχες –η τελευταία θα εκδικαστεί τον Απρίλιο του 2022–, η Disney ανακοίνωσε ότι ο Johnny Depp θα μείνει εκτός της συνέχειας του franchise Οι πειρατές της Καραϊβικής, η Universal τον 'αποδέσμευσε' από τη συμμετοχή του στις ταινίες του Dark Universe και η Warner Bros. του ζήτησε να παραιτηθεί από το επερχόμενο Fantastic Beasts: The Secrets of Dumbledore.

Κάπως έτσι, ο πιο καλοπληρωμένος ηθοποιός των αρχών της δεκαετίας του 2010 και ο πιο sexy άνδρας του κόσμου για το 2003 και το 2009, σύμφωνα με το περιοδικό People, έγινε persona non grata. Έφαγε άκυρο. Βρέθηκε στα διαγραμμένα. Ο ίδιος κατά τη βράβευσή του για το σύνολο της καριέρας του, στην οποία εναντιώθηκαν πολλές οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών, στο Φεστιβάλ San Sebastián δήλωσε ότι είναι θύμα της 'cancel culture', της 'κουλτούρας της ακύρωσης'.

Ένα φαινόμενο με μαζικές διαστάσεις

Σε τι ακριβώς συνίσταται όμως η πράξη του 'ακυρώνειν', η οποία μπορεί να υπήρχε και παλαιότερα, σε άλλες μορφές, αλλά άρχισε να λαμβάνει μαζικές διαστάσεις μετά τα μέσα της δεκαετίας του 2010; Όλα ξεκίνησαν όταν η Αμερικανοκορεάτισσα ακτιβίστρια του Ίντερνετ με το ψευδώνυμο Suey Park έκανε trending στο Twitter το hashtag #cancelColbert ζητώντας την 'ακύρωση' του κωμικού Stephen Colbert ως αντίδραση σε ένα ρατσιστικό tweet του για τους Ασιάτες.

Με τον τρόπο αυτό η Suey Park έθεσε τα social media στην υπηρεσία της περιφρούρησης του 'δικαίου των αδυνάτων'. Όλα καλά μέχρι εδώ. Μετά την άνθηση του κινήματος #ΜeΤoo, όμως, τα hashtags #cancelΧ –όπου Χ κάποιο διάσημο ή με εξουσία άτομο– έγιναν τόσο πολλά, που, σύμφωνα με κάποιους κοινωνιολόγους και κοινωνικούς παρατηρητές, δημιούργησαν μια 'κουλτούρα ακύρωσης'.

Στην πράξη, όλο και περισσότερα άτομα ή εταιρείες που στο παρελθόν οι περισσότεροι τα είχαμε περί πολλού, αφού κατηγορηθούν για κάποιου είδους μη αποδεκτή συμπεριφορά, οδηγούνται μεθοδικά προς το απόλυτο 'ξεπαρεού' ή το μποϊκοτάρισμα. Στο dictionary.com το σχετικό cancel ορίζεται ως η απόσυρση της υποστήριξης από δημόσια πρόσωπα ή εταιρείες αφού πράξουν ή πουν κάτι το οποίο θεωρείται απαράδεκτο ή προσβλητικό.

Τι μπορεί να είναι αυτό; Από την άσκηση σεξουαλικής βίας εντός του εργασιακού περιβάλλοντος και την υποστήριξη ακροδεξιών κομμάτων μέχρι την αμφισβήτηση της ύπαρξης του κορονοϊού και τα ηλίθια ομοφοβικά αστεία. Το πιο πρόσφατο σχετικό παράδειγμα στη χώρα μας είναι το hashtag #cancel_efood, που μετά το περιώνυμο SMS έφτασε στην πρώτη θέση των trending topics του Twitter.

> Διάβασε ακόμα: Ο Άρης Σερβετάλης και η 'δολοφονία' ενός Ρινόκερου

Μπορούμε όμως να μιλάμε για κουλτούρα; Είναι το φαινόμενο όντως τόσο μαζικό ή πρόκειται για υπερβολές; Ας πάρουμε τη βοήθεια του κοινού. Σύμφωνα με μια αμερικανική έρευνα που διεξήχθη τον Ιούλιο του 2020, το 40% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι συμμετέχουν στην 'cancel culture', με το 8% να δηλώνει ότι το κάνει 'πολύ συχνά'. Όσον αφορά τη στάση τους απέναντί της, το 44% δεν την εγκρίνει, το 32% την εγκρίνει και το 24% δε γνωρίζει ή δεν έχει άποψη.

Κάτι που έχει ενδιαφέρον είναι ότι το 46% όσων πήραν μέρος στην έρευνα πιστεύουν ότι τα πράγματα έχουν ξεφύγει με την 'cancel culture', ενώ το 10% έχει την ακριβώς αντίθετη άποψη. Η συγκεκριμένη έρευνα, πέραν του ότι επιβεβαιώνει την ύπαρξη της 'κουλτούρας της ακύρωσης', χωρίς να σκιαγραφεί κάποια απόλυτη πόλωση, δείχνει ότι υπάρχει κάτι που διακυβεύεται στην ίδια την πράξη της ακύρωσης.

Ο εξπέρ του crisis management Evan Nierman μάλιστα σε πρόσφατο άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Forbes, σημειώνει ότι το φαινόμενο της ακύρωσης ενός ατόμου ή του μποϊκοτάζ απέναντι σε μια εταιρεία αποτελεί μια τοξική μόδα που έχει έρθει για να μείνει. Τοξική ή μήπως απαραίτητη;

Το μωρό και τα μπουγαδόνερα

Το να ακυρώνουμε άτομα ή εταιρείες όταν τα βλέπουμε στις πραγματικές τους διαστάσεις, όταν πια καταλαβαίνουμε ότι δεν άξιζαν ποτέ την αποθέωση, είναι απαραίτητο για να οδηγηθούμε σε καλύτερες, πιο υγιείς, πιο δίκαιες και λιγότερο τοξικές κοινωνίες.

Κάποιες φορές όμως το ρέμα όπου πλένουμε τα λερωμένα μωρουδιακά ρούχα, μαζί με τα μπουγαδόνερα, μπορεί να παρασύρει και το μωρό που έχουμε δίπλα μας. Κι αυτό γιατί η (social)mediaκή –κυρίως– ακύρωση έχει γίνει 'της μόδας' με θύματα άτομα διάσημα ή με εξουσία, που στιγματίζονται χωρίς επιστροφή στη δήλωση και μόνο μιας κατηγορίας εναντίον τους, χωρίς να έχει εξακριβωθεί η ορθότητά της, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην περίπτωση του Johnny Depp.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας τοξικής ακύρωσης, πάντως, το βρίσκουμε στη μυθοπλασία, στην περίπτωση του καθηγητή Bill Dobson, που ενσαρκώνει ο Jay Duplass στη σειρά The Chair (Η Πρόεδρος) του Netflix, γι’ αυτό και αξίζει να την εξετάσουμε εν συντομία: Ενώ ο Dobson βρίσκεται στο αμφιθέατρο ενός επινοημένου πανεπιστημίου και δίνει μια διάλεξη για τον παραλογισμό και τον φασισμό, υποδύεται ότι χαιρετάει ναζιστικά.

Netflix

Για κακή του τύχη, η συγκεκριμένη κίνηση καταγράφεται στα κινητά των φοιτητών του, με αποτέλεσμα η κατάσταση να ξεφύγει τελείως μετά τη συνεχή και out of context αναπαραγωγή της επίμαχης σκηνής. Ο ίδιος, από εκεί που ήταν ο αγαπημένος καθηγητής όσων φοιτούν στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας, πέφτει σε απόλυτη δυσμένεια, ακυρώνεται, γίνεται το θύμα μιας βλακώδους και ακραίας πολιτικής ορθότητας. Οργανώνονται διαδηλώσεις εναντίον του, ενοχοποιείται το χιούμορ του, το φύλο του, το χρώμα του δέρματός του, όλη η προηγούμενη συμπεριφορά του επανεξετάζεται υπό το πρίσμα της κατηγορίας για ναζισμό.

Φυσικά, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που ήταν παρόντες και παρούσες στο περιστατικό δεν μπορεί παρά να γνωρίζουν ότι ο καθηγητής τους δεν είναι ναζιστής. Κι όμως, καθ’ όλη τη διάρκεια της σειράς φαίνεται να έχουν βρει στο πρόσωπό του το απόλυτο εξιλαστήριο θύμα. Η ακαδημαϊκή του καριέρα καταστρέφεται.

Προσωπικά, όσο έβλεπα τη σειρά αναλογιζόμουν το αρχαίο εβραϊκό έθιμο του αποδιοπομπαίου τράγου, κατά το οποίο όλες οι αμαρτίες μιας κοινότητας μεταφέρονταν τελετουργικά σε έναν τράγο, που στη συνέχεια εκδιωκόταν στην έρημο αφήνοντας πίσω του την κοινότητα εκ νέου 'αναμάρτητη'.

Εμείς στη σύγχρονη εποχή, παρασυρόμενοι από τη μόδα και όχι από την ουσία της 'cancel culture', έχουμε φτάσει, λοιπόν, στο σημείο ακόμα και να κατασκευάζουμε εν γνώσει μας ενόχους, να τους δικάζουμε αυτοστιγμεί και να τους ξαποστέλνουμε 'από εκεί που ήρθαν', στιγματίζοντάς τους για μια ζωή; Καλός ο ακτιβισμός, αλλά μήπως να ηρεμήσουμε λιγάκι;

Προς τα πού οδεύουμε

Πώς μπορούμε, λοιπόν, να συμμετέχουμε ενεργά στον clicktivism, που ξεκίνησε με το #MeToo και το #cancelColbert με έναν τρόπο παραγωγικό και όχι τοξικό; Ίσως η λύση να βρίσκεται πολύ απλά στο αναστοχαστικό 'ακυρώνειν' μας. Στο να μην προχωράμε αυτόματα στην ακύρωση κάποιου ατόμου ή μιας εταιρείας, αλλά να πληροφορούμαστε πρώτα το γιατί υπάρχει αυτό το μένος εναντίον τους και να αναλογιζόμαστε τι είναι αυτό που μας ενοχλεί στις πράξεις ή στα λόγια τους.

iStock

Έχει όντως γίνει κάτι εγκληματικό, κάτι απαράδεκτο; Μήπως πρόκειται για λεκτική αστοχία ή χαζομάρα, για κακό χιούμορ ή 'πατάτα' από άγνοια, όπως έγινε πρόσφατα με το βίντεο γνωστής Ελληνίδας ηθοποιού και YouTuber για τους ομοφυλόφιλους άνδρες; Η συγκεκριμένη γυναίκα αμέσως μετά την ανάρτησή του στο κανάλι της κατηγορήθηκε αυτόματα για ομοφοβία, ενώ, όπως πολύ σωστά γράφτηκε σε ελάχιστα 'ψύχραιμα' άρθρα, αν κάποιος δώσει προσοχή σε όσα λέει, αυτό που διαπιστώνει είναι τα μαύρα της μεσάνυχτα περί θεωρίας φύλου και σεξουαλικότητας.

> Διάβασε ακόμα: Cancel culture. Τι είναι και γιατί ψηφίστηκε ως λέξη της χρονιάς

Ο αναστοχασμός, λοιπόν, μας γλιτώνει από την αυτόματη, αντανακλαστική ακύρωση και την ανθρωποφαγία που κομίζει η 'cancel culture', ειδικά σε περιπτώσεις που αυτή προκύπτει ως αντίδραση στην έκφραση μιας άποψης εκτός mainstream πολιτικής ορθότητας, κάτι που ενέχει τον κίνδυνο όχι μόνο του άδικου εξοστρακισμού, αλλά και της φίμωσης της ελευθερίας του λόγου.

Βέβαια, τα πράγματα δεν είναι πάντοτε τόσο ακραία ούτε η ακύρωση τελεσίδικη. Πολλά 'διαγραμμένα' άτομα έπειτα από μια παύση συνεχίζουν μια χαρά την καριέρα τους, ενώ πληγείσες εταιρείες με το σωστό crisis management τη βγάζουν λάδι, κάτι που από τη μία δείχνει, μάλλον δυστυχώς, τη βραχύβια μνήμη μας και από την άλλη τα 'όρια' της αποτελεσματικότητας της ακύρωσης ως clicktivism.

Όσον αφορά τον Johnny Depp, στα τέλη του Οκτωβρίου επέστρεψε με την ταινία Minamata και εμείς δεν έχουμε παρά να ευελπιστούμε στη δίκαιη δίκη του και την τελική λάμψη της αλήθειας, όποια κι αν είναι αυτή. Κάτι τελευταίο: Τι είναι αυτό που διακυβεύεται με την ΄'cancel culture' και κάθε αναφορά σε αυτήν προκαλεί αντιδράσεις;

Τον Σεπτέμβριο η δημοσιογράφος Michelle Goldberg σε άρθρο της που δημοσιεύτηκε στους New York Times και έθιγε το ζήτημα της 'cancel culture' στα αμερικανικά πανεπιστήμια υποστήριξε στο περίπου ότι η 'κουλτούρα της ακύρωσης' εκφράζει μια δομική αλλαγή στις κοινωνικές νόρμες, καθώς, σύμφωνα με την ίδια, οι καιροί αλλάζουν και η νέα γενιά θεωρεί αποδεκτά ή απαράδεκτα, πολιτικώς ορθά ή ανορθόδοξα διαφορετικά πράγματα απ’ ό,τι η παλαιότερη.

Το θέμα, λοιπόν, είναι σε αυτή την αλλαγή παραδείγματος, καθώς οδεύουμε προς post-#ΜeΤoo κοινωνίες, η 'cancel culture' που μας προέκυψε να διορθώσει τα κακώς κείμενα, να εκπαιδεύσει συνειδήσεις, αλλά να μην κάψει τα χλωρά μαζί με τα ξερά, να μη δημιουργήσει νέες ανισότητες, νέες ανελευθερίες, νέες μορφές καταπίεσης ή sui generis φασισμού.

Getty Images

 

 

Ακολούθησε το Esquire στο Facebook, το Twitter και το Instagram.

 

 

 

 

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr