Η μάχη και ο θάνατος του ανθρώπου που τα έβαλε με τον El Chapo

Ο El Chapo, ο πιο διαβόητος έμπορος ναρκωτικών του Μεξικού, βρίσκεται φυλακισμένος στο κελί μίας αμερικανικής φυλακής περιμένοντας τη δίκη του. Για χρόνια, ο Javier Valdez κάλυπτε το ρεπορτάζ σχετικά με τα καρτέλ ρισκάροντας τη ζωή του σε ένα είδος δημοσιογραφίας που είναι το πιο επικίνδυνο αν εξαιρέσει κανείς τις εμπόλεμες ζώνες. Στο τέλος το πλήρωσε ακριβά.

Ο Ioan Grillo θυμάται τη ζωή και τον τραγικό θάνατο του φίλου του.

Στις 19 Ιανουαρίου 2017, σχεδόν 24 ώρες πριν ο Donald Trump ορκιστεί νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ, ένα αεροπλάνο προσγειώθηκε στο Λονγκ Άιλαντ μεταφέροντας ένα πολύτιμο φορτίο: τον Joaquín "El Chapo" Guzmán, τον αρχηγό του περιβόητου Σιναλόα καρτέλ. Έχοντας δραπετεύσει δύο φορές από τη φυλακή στο Μεξικό, είχε συλληφθεί ξανά και είχε απελαθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αντιμετώπιζε 17 κατηγορίες, ανάμεσά τους εκείνη για διακίνηση κοκαΐνης, ηρωίνης, μαριχουάνας και κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης. Αν, όπως υποστηρίζουν οι εισαγγελείς, αποδειχτεί ότι οι "επιχειρήσεις" του είχαν αξία 14 εκατ. δολαρίων, θα είναι ο μεγαλύτερος έμπορος παράνομων ουσιών που η Δίωξη Ναρκωτικών θα έχει στείλει στην αμερικανική δικαιοσύνη. Η δίκη του θα πραγματοποιηθεί σε λίγο καιρό στο Μπρούκλιν.

Η σύλληψη του El Chapo που τον οδήγησε στις ομοσπονδιακές φυλακές των ΗΠΑ.

Πίσω στην περιοχή του Guzmán, τη Σιναλόα στο βορειοδυτικό Μεξικό, οι αντίπαλες φράξιες μάχονταν για να πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο της αυτοκρατορίας που έχτισε. Ομάδες sicarios ή αλλιώς πληρωμένων εκτελεστών πυροβολούσαν η μία εναντίον της άλλης χρησιμοποιώντας AK-47 και AR-15 στο κέντρο του Κουλιακάν, πρωτεύουσας της περιοχής, σκορπώντας τον τρόμο στους περαστικούς. Μια ομάδα τοπικών ρεπόρτερ, εργαζόμενων στο εβδομαδιαίο περιοδικό Ríodoce, έκλειναν τα αφτιά και τα μάτια τους στις σφαίρες για να καλύψουν το μακελειό.

Οι βετεράνοι δημοσιογράφοι Javier Valdez και Ismael Bohórquez ίδρυσαν το Ríodoce το 2003. Το πνεύμα του περιοδικού είχε τεθεί από τον πρώτο, ο οποίος κατέγραφε με πολύ ζωντανή και πυρετώδη πένα τις εμπειρίες του από το δρόμο χρησιμοποιώντας λαμπρές μεταφορές. Τα αγαπημένα του θέματα ήταν τα άγνωστα πρόσωπα του πολέμου των καρτέλ: μέλη από ορχήστρες με χάλκινα πνευστά που έπαιζαν μπαλάντες σε άντρες που φορούσαν μπότες από δέρμα κροκοδείλου και γυναίκες με αληθινά διαμάντια στα νύχια, παιδιά των δρόμων που ονειρεύονταν να γίνουν εκτελεστές, μητέρες που έκλαιγαν τους δολοφονημένους γιους τους.

Την εποχή της σύλληψης του El Chapo τα περισσότερα μέσα της Σιναλόα παρουσίασαν μόνο τα βασικά: πόσοι άνθρωποι είχαν σκοτωθεί στην ανταλλαγή των πυροβολισμών, πόσες σφαίρες είχαν πέσει, ποιος είχε συλληφθεί. Το Ríodoce όμως προσπαθούσε να εξηγήσει τη διαμάχη που χώρισε το καρτέλ στα δύο: Δύο από τους γιους του Guzmán, γνωστοί ως "Chapitos", ήταν αρχηγοί της μιας φράξιας, ενώ ο Dámaso López, ένας σωφρονιστικός υπάλληλος που είχε βοηθήσει τον Guzmán να δραπετεύει την πρώτη φορά, το 2001, και έκτοτε ήταν το δεξί του χέρι, της άλλης.

Καθώς η μάχη μαινόταν το Φεβρουάριο, ένας άντρας τηλεφώνησε στα γραφεία του Ríodoce και ζήτησε να μιλήσει με τον Valdez. Αρνούμενος να αποκαλύψει το όνομά του, υποστήριζε ότι είχε πολύ σημαντικές πληροφορίες. Το να απαντήσεις σε μια τέτοια κλήση στη Σιναλόα, καταφύγιο δεκάδων άλλων ναρκέμπορων εκτός από τον El Chapo, ήταν ριψοκίνδυνο. Ο Valdez όμως, που σπανίως ίδρωνε το αφτί του, συμφώνησε να γίνει η συνάντηση.

Φορώντας ένα καπέλο στυλ Παναμά που δεν αποχωριζόταν ποτέ και χοντρά γυαλιά, o Valdez συνάντησε τον άντρα σε ένα κοντινό πάρκινγκ. Εκείνος, ένας λοχαγός του López, του έδωσε ένα τηλέφωνο που ήταν συνδεδεμένο με τον αρχηγό του. Ο López έλεγε ότι δεν έχει προδώσει τον El Chapo, τον οποίο "θαυμάζει και αγαπά", όπως αργότερα θα έγραφε ο Valdez. Όμως μιλούσε με σκληρά λόγια για τους Chapitos: "Έχουν αρρωστήσει, έχουν χάσει το μυαλό τους από την εξουσία".

Ο Valdez ήταν αντιμέτωπος με μια δύσκολη κατάσταση. Για πάνω από δύο δεκαετίες κάλυπτε το ρεπορτάζ των καρτέλ φτάνοντας πολύ βαθιά στον επικίνδυνο υπόκοσμο της Σιναλόα. Οι έμποροι ναρκωτικών μιλούν στους δημοσιογράφους για πολλούς και διάφορους λόγους: για να κομπάσουν, να εξομολογηθούν τις αμαρτίες τους ή να αποκαλύψουν πληροφορίες για αντίπαλο στρατόπεδο. Συνήθως οι πηγές του Valdez βρίσκονταν χαμηλά στην ιεραρχία κι εκείνος προστάτευε την ανωνυμία τους. Το να δημοσιεύσεις όμως τα λόγια ενός αρχηγού εκτόξευε το βαθμό επικινδυνότητας και έβαζε το Ríodoce στη μέση της μάχης. Τελικά, ο Valdez αποφάσισε να δημοσιεύσει το άρθρο. Έκρινε ότι οι πληροφορίες ήταν τόσο σημαντικές για το κοινό, που άξιζε να πάρει το ρίσκο.

Προτού κυκλοφορήσει το τεύχος, όμως, έλαβε ένα άλλο τηλεφώνημα, αυτή τη φορά από έναν εκπρόσωπο των Chapitos. Ο Valdez πρότεινε να βρεθούν στο αγαπημένο του στέκι, μια καντίνα που λέγεται El Guayabo, κοντά στα γραφεία του περιοδικού. Στη συνάντηση ο απεσταλμένος των γιων του Guzmán είπε ότι η συνέντευξη με τον López, τον οποίο θεωρούσαν προδότη, δεν μπορούσε να δημοσιευτεί. Ο Valdez απάντησε ότι ήταν ήδη πολύ αργά. Χιλιάδες αντίτυπα του τεύχους είχαν τυπωθεί και είχαν πάρει το δρόμο για τα newsstands. Αυτό ήταν αλήθεια, αλλά έτσι κι αλλιώς ο Valdez δε συνήθιζε να αφήνει τα καρτέλ ή οποιονδήποτε άλλο να αποφασίζει για το πώς θα έτρεχε το περιοδικό του.

Την επόμενη μέρα, καθώς τα φορτηγάκια διανομής Τύπου έκαναν τη δουλειά τους, οι άντρες των Chapitos τα ακολουθούσαν αγοράζοντας κάθε αντίτυπο. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο site του Ríodoce, αλλά ελάχιστα αντίτυπα έφτασαν στα χέρια του κοινού.

Ο Valdez είχε δεχτεί και παλιότερα απειλές, τώρα όμως το ρίσκο ήταν πολύ πιο συγκεκριμένο. Ήρθε σε επαφή με την Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων, μία μη κυβερνητική οργάνωση που παλεύει σε διεθνές επίπεδο για την ελευθερία του Τύπου, προκειμένου να συζητήσει την πιθανότητα μεταφοράς εκείνου και της οικογένειάς του σε ασφαλή προορισμό.

Τελικά αποφάσισε να μην το κάνει. Η μετακόμιση θα ήταν σαν εξορία για τη γυναίκα του Griselda Triana, επίσης δημοσιογράφο, και το 19χρονο γιο τους Fransisco, που ζούσε μαζί τους (η 24χρονη κόρη τους Tania, που είχε παντρευτεί πριν από λίγους μήνες, ζούσε κι εκείνη κοντά). Καθώς περνούσαν οι εβδομάδες, η απειλή φαινόταν να απομακρύνεται. Σε ένα βίντεο από τα 50ά του γενέθλια τον Απρίλιο ο Valdez εμφανιζόταν πολύ χαρούμενος να παίζει ντραμς. Η μπλούζα του έγραφε: "Η ζωή ξεκινά στα 50".

Το πρωί της 15ης Μαΐου ο Valdez και ο Bohórquez συναντήθηκαν στα γραφεία του Ríodoce. Μίλησαν για ιδέες που είχαν για άρθρα, αριθμούς πωλήσεων, πλάνα συνταξιοδότησης. Αργότερα ο Valdez έφυγε για να πάει να αγοράσει ένα κοτόπουλο που θα το ετοίμαζε η γυναίκα του για το μεσημεριανό και ο Bohórquez πήγε στην τράπεζα. Καθώς ο Bohórquez επέστρεφε, είδε πλήθος κόσμου μαζεμένο γύρω από ένα σώμα στο δρόμο. Αρχικά νόμισε ότι ήταν κάποιο θύμα από ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Ύστερα, όπως μου είπε, "είδα το καπέλο και τα παπούτσια και σκέφτηκα: "Ω γαμώτο… είναι ο Javier!”".

Την επομένη της δολοφονίας του Valdez ο τίτλος του εξωφύλλου της El Heraldo de Mexico ήταν: "Ούτε ένας ακόμα".

Αυτό που θυμάμαι περισσότερο από τον Valdez είναι η φωνή του, η καθαρή ζεστή χροιά που ανέδυε η τοπική προφορά του, είτε μιλούσε αργκό είτε αναφερόταν σε ανθρώπους των οποίων τη ζωή είχε δει να καταστρέφεται.

Τον συνάντησα το 2008, την πρώτη χρονιά που η βία των καρτέλ στο Μεξικό είχε εκτοξευτεί σε καταστροφικό επίπεδο. Η μάχη ήταν ιδιαίτερα βάναυση στο Κουλιακάν, όπου οι άντρες του El Chapo μάχονταν ενάντια σε εκείνους του Arturo "the Beard" Beltran Leyva, ενός πρώην φίλου και νυν εχθρού, με ανταλλαγές πυροβολισμών που έβαζαν σε κίνδυνο τον άμαχο πληθυσμό. Πριν απογειωθώ από την Πόλη του Μεξικού, όπου ζω από το 2001, ένας συνάδελφος μου είπε πως, αν ήθελα πραγματικά να καταλάβω την κατάσταση στη Σιναλόα, θα έπρεπε να μιλήσω με τον Valdez.

Μου είπε να τον συναντήσω στο El Guayabo. Όταν έφτασα, καθόταν σε ένα τραπέζι στο βάθος έχοντας ένα μπουκάλι ουίσκι μπροστά του. Μου μίλησε για ώρες και για τα πάντα, από τους πολέμους των καρτέλ μέχρι τις ταξικές πολιτικές που επηρεάζουν το Μεξικό αλλά και την πατρίδα μου τη Βρετανία. Επιστρέφοντας στο ξενοδοχείο όπου διέμενα, τραγουδούσαμε και οι δύο μεθυσμένοι Amy Winehouse.

Συνάντησα τον Valdez μερικές φορές ακόμη τα επόμενα χρόνια, συχνά σε συνάξεις των λίγων δημοσιογράφων που κάλυπταν το ρεπορτάζ των καρτέλ στη Νότια Αμερική. Το 2009 σε ένα σεμινάριο για τη δημοσιογραφία και το εμπόριο ναρκωτικών στην πόλη του Μεξικού είπε ότι ο γιος του Fransisco, 10 ετών τότε, τον είχε ρωτήσει αν φοβάται. "Φοβάμαι" είχε πει στο γιο του και συμπλήρωσε: "Νιώθω όμως ότι αυτό που κάνω έχει αξία". Δεν είναι ότι απλά αποδεχόταν τους κινδύνους και ανεχόταν το φόβο, ένιωθε ότι δεν είχε άλλη επιλογή. Όπως είχε πει και σε μια συνέντευξή του το 2011, "θάνατος για μένα θα ήταν να σταματήσω να γράφω".

Το Μεξικό είναι μία από τις πιο επικίνδυνες χώρες του κόσμου για τους δημοσιογράφους. Από το 2000 περισσότεροι από 100 έχουν σκοτωθεί εντός των συνόρων και δεκάδες άλλοι έχουν εξαφανιστεί. Εκτός από τις εμπόλεμες ζώνες –Συρία, Αφγανιστάν, Ιράκ–, είναι η πιο θανατηφόρα περιοχή για το επάγγελμα. Αυτοί οι θάνατοι είναι τραγικοί όχι μόνο εξαιτίας των ζωών που χάνονται, αλλά και γιατί αναγκάζουν τους υπόλοιπους να σιωπούν και να αυτολογοκρίνονται. Μερικές περιοχές της χώρας αποτελούν πια μαύρη τρύπα για την ειδησεογραφία.

Η βία ενάντια στα μέσα ενημέρωσης είναι κομμάτι μιας ευρύτερης εθνικής κρίσης. Το Μεξικό μπορεί επισήμως να μη βρίσκεται σε πόλεμο, είναι όμως μπλεγμένο εδώ και χρόνια σε ένα είδος ένοπλης σύρραξης, όπου τα καρτέλ αντιμάχονται το ένα το άλλο για τον έλεγχο των δρομολογίων των ναρκωτικών προς τις ΗΠΑ. Η στρατηγική της χώρας, μέρος της οποίας ήταν και η στοχοποίηση του El Chapo, έχει ενισχύσει τη βία, αφού οι φράξιες μάχονται για τα λάφυρα που αφήνουν πίσω τους τέτοιου είδους συλλήψεις. Στο μεταξύ, η αστυνομία πυροβολεί αδιακρίτως και σκοτώνει οποιονδήποτε θεωρεί ύποπτο για σχέσεις με τα καρτέλ. Το 2017 ο αριθμός των δολοφονιών έσπασε τα κοντέρ φτάνοντας αισίως τις 29.000 – η πλέον πολύνεκρη χρονιά για το Μεξικό εδώ και δύο δεκαετίες. Το δικαστικό σύστημα δεν μπορεί να αντέξει την πίεση – σύμφωνα με μια έρευνα, σχεδόν το 80% των δολοφονιών παραμένουν ανεξιχνίαστες.

Το 2012 ελήφθησαν κάποια μέτρα για την προστασία των δημοσιογράφων: αλεξίσφαιρα γιλέκα και ειδικοί συναγερμοί. Κανένα από τα δύο δεν απέδωσε, αφού ο αριθμός των δολοφονιών δε μειώθηκε – τον τελευταίο ενάμιση χρόνο οι δημοσιογράφοι δολοφονούνται με ρυθμό περίπου ένας το μήνα.

Στη διαφθορά σε κρατικό επίπεδο οφείλεται σίγουρα εν μέρει το ότι δε γίνονται οι απαραίτητες κινήσεις από τους εισαγγελείς για να υπάρξουν διώξεις γι’ αυτές τις δολοφονίες. Η μεγάλη πλειονότητα των νεκρών δημοσιογράφων εργάζονταν σε μέσα τοπικής εμβέλειας. Όμως ο θάνατος του Valdez, ο οποίος έγινε γνωστός σε ολόκληρη τη χώρα, πήρε διεθνείς διαστάσεις. Η δολοφονία καταδικάστηκε από την Πρεσβεία των ΗΠΑ στο Μεξικό, τα Ηνωμένα Έθνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαμαρτυρίες ξέσπασαν σε ολόκληρο το Μεξικό, συμπεριλαμβανομένης μιας αγρύπνιας έξω από το υπουργείο Εσωτερικών. Ο πρόεδρος Enrique Peña Nieto μίλησε σχετικά από το Προεδρικό Μέγαρο. "Ως πολίτης, συμμερίζομαι την επιθυμία του κοινού για δικαιοσύνη" είπε. "Ως πρόεδρος του κράτους, μπορώ να δηλώσω ότι θα δράσουμε με σταθερότητα και αποφασιστικότητα για να συλλάβουμε τους υπαίτιους". Στη συνέχεια κάλεσε το κοινό να κρατάησει ενός λεπτού σιγή. Κάποιοι παρευρισκόμενοι δημοσιογράφοι φώναξαν. Δεν ήθελαν σιωπή, ήθελαν δικαιοσύνη.

Ο Valdez κρατώντας ένα αντίγραφο του όγδοου και τελευταίου βιβλίου του Narcoperiodismo.

Στο όγδοο και τελευταίο του βιβλίο, το Narcoperiodismo, που εκδόθηκε το 2016, ο Valdez γράφει: "Δεν είναι μόνο οι ναρκέμποροι που "εξαφανίζουν” και δολοφονούν φωτογράφους, συντάκτες και δημοσιογράφους. Στη δουλειά συμμετέχουν και πολιτικοί, αστυνομικοί, εισαγγελείς, κυβερνητικά στελέχη και στελέχη του στρατού που συνεργάζονται με το οργανωμένο έγκλημα. Το μεγαλύτερο λάθος: το να ζεις στο Μεξικό και να είσαι δημοσιογράφος".

Όταν ο Valdez ξεκίνησε να ασχολείται με το συγκεκριμένο ρεπορτάζ, το 1990, υπήρχαν πολύ λιγότερες δολοφονίες σχετιζόμενες με τα καρτέλ απ’ ό,τι σήμερα. Στο Μεξικό επί της ουσίας ένα κόμμα κυβέρνησε το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Οι ηγέτες του έκαναν τα στραβά μάτια στην αστυνομία, που από τη μία συνεργαζόταν με τα καρτέλ και από την άλλη προσπαθούσε να τα ελέγξει και να περιορίσει τη δράση τους. Το 2000, όταν και ανέλαβε η αντιπολίτευση, ξεκίνησε μια νέα εποχή. Αντί όμως η διαφθορά να μειωθεί, μεγιστοποιήθηκε. Οι δυνάμεις ασφαλείας με διαφορετικά συμφέροντα ενεπλάκησαν σε ένοπλες συγκρούσεις, ενώ οι αρχηγοί των καρτέλ επάνδρωσαν προσωπικούς στρατούς με sicarios από τις φτωχογειτονιές σε μια πάλη για εξουσία που συνεχίζεται έως σήμερα.

Σ’ αυτό το περιβάλλον ένας πυρήνας από μαχόμενους δημοσιογράφους, συμπεριλαμβανομένων των Valdez και Bohórquez, άρχισε να καλύπτει τη βία, τη διαφθορά και τα αποτελέσματά τους με πολύ πιο επιθετικό τρόπο απ’ ό,τι πριν. Οι δύο άντρες ίδρυσαν το Ríodoce για να παρουσιάζουν ειδήσεις από τη Σιναλόα που πίστευαν ότι αποκρύπτονταν.

Ήταν οι ιδανικοί συνεργάτες. Και οι δύο ήταν αριστεροί με κοινωνικές ευαισθησίες, από την περιοχή. Ο Bohórquez είχε δουλέψει στα ναυπηγεία και υπήρξε πολύ μαχητικός συνδικαλιστής πριν ξεκινήσει να δημοσιογραφεί. Ο Valdez είχε γεννηθεί το 1967 σε μια εργατική συνοικία του Κουλιακάν. Στο κολέγιο σπούδασε κοινωνιολογία, ντυνόταν σαν χίπης –μακριά μαλλιά, σαλβάρια και χαϊμαλιά– και έγινε ένας ακτιβιστής της αριστεράς. Όταν στα 18 του ήταν υποψήφιος στο συνέδριο ενός επαναστατικού κόμματος, το σλόγκαν του ήταν "Cholos sí, chotas no" ("Ναι στους γείτονες, όχι στην αστυνομία"). Ξεκίνησε να γράφει στο κολέγιο επηρεασμένος από την εργατική του καταγωγή και δε σταμάτησε ποτέ. "Τα βρίσκαμε πάντα" μου είπε ο Bohórquez. "Είχαμε παρόμοιες ιδέες".

Ενώ ο Bohórquez αγαπούσε τη σκληρή ερευνητική δημοσιογραφία, ο Valdez προτιμούσε το ρεπορτάζ που έφτιαχνε προφίλ χαρακτήρων ρίχνοντας κλεφτές ματιές προς τη λογοτεχνία. Αρχικά είχαν συμφωνήσει να καλύπτουν πολιτική ειδησεογραφία και τους κοινωνικούς αγώνες. Γρήγορα όμως έγινε σαφές ότι το οργανωμένο έγκλημα ήταν το κεντρικό θέμα στο Μεξικό και το Ríodoce βρισκόταν στον κατάλληλο χρόνο και τόπο για να παρακολουθήσει την άνοδο του πιο ισχυρού καρτέλ της χώρας.

Οι ρίζες του εμπορίου ναρκωτικών στην περιοχή πηγαίνουν πολύ πίσω, στα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που Κινέζοι μετανάστες άρχισαν να καλλιεργούν όπιο στην οροσειρά Σιέρα Μάδρε. Όταν οι ΗΠΑ ψήφισαν το νομοσχέδιο Harrison Narcotics Tax Act το 1914 για να ρυθμίσουν τις πωλήσεις του οπίου, το περίπου 1.000 χιλιομέτρων δρομολόγιο ναρκωτικών από τη Σιναλόα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες γεννήθηκε κλείνοντας σήμερα περισσότερα από 100 χρόνια, κατά τα οποία εξυπηρετεί τις όποιες ανάγκες του αμερικανικού κοινού σε παραισθησιογόνες ουσίες. Ο El Chapo ηγήθηκε του καρτέλ στις πρώτες του προσπάθειες, στη χρυσή του εποχή, όταν ξεφορτώθηκε τους Κολομβιανούς ανταγωνιστές του για να γίνει εκείνο η πιο πλούσια οργάνωση γκάνγκστερ του πλανήτη.

Σουβενίρ που πωλούνται έξω από το παρεκκλήσι του αγίου Jesus Malverde απεικονίζουν τον ομώνυμο ληστή του 18ου αιώνα, που "καθιαγιάστηκε" ως ο "προστάτης των ναρκέμπορων".

Όταν το Ríodoce έβγαζε πρωτοσέλιδα ξεσκεπάζοντας τους αρχιγκάνγκστερ, τα τεύχη ξεπουλούσαν γρήγορα. "Υπήρχε η δημοσιογραφική πεποίθηση ότι αυτά τα τεύχη είναι σημαντικά" είπε o Bohórquez. "Πρέπει όμως να είμαι ειλικρινής: το γαμημένο το θέμα πουλούσε".

Στη δημοφιλή εβδομαδιαία στήλη του Malayerba –"Κακό Βοτάνι", αργκό για τη μαριχουάνα– ο Valdez παρουσίαζε προφίλ ανθρώπων που βρίσκονταν στις παρυφές του υπoκόσμου των ναρκωτικών της Σιναλόα. Σε ένα του άρθρο με τίτλο Soy Narca έγραψε το χρονικό της ανόδου και της πτώσης μιας σερβιτόρας που είχε γίνει έμπορος κοκαΐνης. "Είμαι μια narca" του είχε πει γεμάτη έπαρση. Τον πήγε σε ένα πάρκινγκ και άνοιξε το πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου της: σακούλες γεμάτες άσπρη σκόνη, στοιχισμένες από αριστερά προς τα δεξιά, κιλό το κιλό, και μερικές μικρότερες για προσωπική χρήση. Όταν όμως δεν κατάφερε να πληρώσει το "φόρο" στο καρτέλ, την απήγαγαν και την έβαλαν στο ίδιο πορτμπαγκάζ για να την οδηγήσουν στο θάνατο. "Soy narca, soy narca" έγραφε ο Valdez. "Ήταν η ηχώ που ακουγόταν από το πορτμπαγκάζ".

Το 2009 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο που έγινε επιτυχία με τίτλο Miss Narco, το οποίο περιείχε προφίλ γυναικών που είχαν μπλέξει με το καρτέλ – φιλενάδες από διαγωνισμούς ομορφιάς, βαποράκια, κορίτσια που ξέπλεναν χρήμα. "Το δέρμα των δυτικών Σιέρα Μάδρε έχει αίμα στους πόρους του" έγραφε ο Valdez. "Γεμάτο μνήμες από χωριά που τα έκαψαν ολοσχερώς, οικογένειες που τρέχουν τρομοκρατημένες, άντρες που τους λήστεψαν, τους ακρωτηρίασαν και τους σκότωσαν, γυναίκες όλων των ηλικιών που έπεσαν θύματα σεξουαλικής βίας και εκμετάλλευσης".

Μερικές ώρες πριν το Miss Narco βρεθεί στο τυπογραφείο ένας άγνωστος άντρας επιτέθηκε στα γραφεία του Ríodoce με εκρηκτικά. Ο Valdez έγραψε με το γνωστό του χιούμορ ένα e-mail στους επιμελητές του βιβλίου: "Αγαπητοί φίλοι και επιμελητές, ίσως δεν το ακούσατε γιατί βρίσκεστε μόνιμα σε κατάσταση πανικού, με τα κεφάλια σας χωμένα σε κείμενα και οθόνες... έριξαν μια χειροβομβίδα στο ισόγειο... Είμαι σώος και αβλαβής, όπως και όλοι οι συνεργάτες μου, χωρίς τραύματα, γρατσουνιές κα... σπυράκια. Ζω, πίνω, γράφω, μάχομαι και ονειρεύομαι".

Το Miss Narco έγινε μπεστ σέλερ στο Μεξικό. Την ίδια στιγμή το Ríodoce γνώριζε διεθνή αναγνώριση κερδίζοντας το 2011 βραβείο από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια για τα ρεπορτάζ του στη Νότια Αμερική. Νέοι δημοσιογράφοι συνέρρεαν στα γραφεία του γοητευμένοι από τη στράτευση στη μαχόμενη δημοσιογραφία και την πιθανότητα να μάθουν από τους δύο συνιδρυτές του. "Ο Javier είχε ένα σπάνιο ταλέντο" λέει η Miriam Ramirez, μια ρεπόρτερ που ξεκίνησε να δουλεύει στο περιοδικό το 2013. "Ένιωθες σαν να είσαι κομμάτι της ιστορίας που έγραφε. Ήταν ένα πρότυπο, ένα παράδειγμα προς μίμηση".

Καθώς ο πόλεμος των ναρκωτικών γινόταν όλο και χειρότερος κάθε χρόνο, το γράψιμο του Valdez γινόταν όλο και πιο σκοτεινό. Στο βιβλίο που εξέδωσε το 2012 με τίτλο Levantones περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες μερικές από τις χιλιάδες εξαφανίσεις ανθρώπων στα χέρια του καρτέλ καθώς και τις ανεπούλωτες πληγές που άφηνε το φαινόμενο στη ζωή των αγαπημένων τους προσώπων. Ήταν το πρώτο βιβλίο που μεταφράστηκε στα αγγλικά.

Μια έρευνα ξεκίνησε αμέσως μετά το θάνατό του από την αστυνομία της Σιναλόα και την ειδική εισαγγελική αρχή για την προστασία του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης (FEADLE) με επικεφαλής τον Ricardo Sánchez. O 37χρονος εργαζόταν σε διεθνές πόστο πριν επιστρέψει στην πατρίδα του για να αναλάβει τη συγκεκριμένη θέση, λίγες μόνο ημέρες πριν δολοφονηθεί ο Valdez. Μου είπε ότι ήθελε να αλλάξει την αίσθηση που επικρατούσε ότι η υπηρεσία του ήταν αναποτελεσματική και να κυνηγήσει επίμονα τους δολοφόνους.

Η εμπιστοσύνη στην ικανότητα του Μεξικού να προστατέψει τους δημοσιογράφους κλονίστηκε τον Ιούνιο, ένα μήνα σχεδόν μετά τη δολοφονία του Valdez, όταν οι The New York Times δημοσίευσαν ένα αποκλειστικό άρθρο που αποκάλυπτε ότι τα κινητά τηλέφωνα κορυφαίων Μεξικανών ρεπόρτερ παρακολουθούνταν. Παρότι δεν αποκαλύφθηκε ποτέ αν ήταν η κυβέρνηση πίσω από αυτό, πολλοί ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι παραδέχτηκαν ότι είχαν στα χέρια τους υπερσύγχρονους μηχανισμούς παρακολούθησης. Για τους περισσότερους δημοσιογράφους που καλύπτουν το ρεπορτάζ των καρτέλ το σκάνδαλο δεν ήταν έκπληξη. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ότι παρακολουθούσαν και τα γραφεία του Ríodoce, είναι όμως σίγουρο ότι οι δύο έμπειροι δημοσιογράφοι και συνιδρυτές του ήταν πάντοτε προσεκτικοί όταν μιλούσαν στα τηλέφωνα.

Στο μεταξύ, η συντακτική ομάδα του περιοδικού με επικεφαλής τον Bohórquez έγινε ιδιαίτερα πιεστική προς τις αρχές απαιτώντας δικαιοσύνη. Τα γραφεία του Ríodoce, που φρουρούνταν για κάποιο καιρό από δύο αστυνομικούς, έγιναν ένα είδος αρχηγείου για την αναζήτηση της αλήθειας. Ο χώρος γέμισε αφίσες που έλεγαν: "Οι σφαίρες δε θα μας κάνουν να σωπάσουμε". Στον εξωτερικό χώρο του κτιρίου υπήρχε ένα τεράστιο banner που απεικόνιζε τον Valdez και συνοδευόταν από τη λέξη "δικαιοσύνη". Στα τέλη Ιουνίου ο αρχηγός της εθνικής ασφάλειας της χώρας έκανε μια αιφνιδιαστική επίσκεψη στο Κουλιακάν για να συζητήσει την κατάσταση με τους τοπικούς αξιωματούχους. Όταν ανακοινώθηκε ότι θα δινόταν μια συνέντευξη Τύπου, η Ramirez, η νεαρή ρεπόρτερ του περιοδικού, πρότεινε στους συναδέλφους της να παρουσιαστούν κρατώντας πανό. Όπως και έγινε. Μόλις οι υπεύθυνοι ασφάλειας του Μεξικού μπήκαν στο δωμάτιο, οι δημοσιογράφοι στάθηκαν ακριβώς μπροστά τους με πανό που έγραφαν: "Δικαιοσύνη: Javier Valdez". Οι εικόνες από τη διαμαρτυρία τους κυριάρχησαν σε όλα τα δελτία ειδήσεων της χώρας.

Λίγα λουλούδια και απαίτηση για απονομή δικαιοσύνης στο σημείο ακριβώς όπου εκτελέστηκε ο Javier Valdez.

Πέρασαν αρκετοί μήνες χωρίς νέα για την υπόθεση του Valdez. Όμως τον Απρίλιο, σχεδόν ένα χρόνο μετά τη δολοφονία του, η ομοσπονδιακή αστυνομία συνέλαβε στην Τιχουάνα έναν ύποπτο, τον άνθρωπο που οδηγούσε το αυτοκίνητο των δολοφόνων, έναν άντρα ονόματι Heriberto N. (οι μεξικανικές αρχές δεν αποκαλύπτουν ποτέ ολόκληρα τα ονόματα των συλληφθέντων). Έξι εβδομάδες αργότερα οι εισαγγελείς υπέδειξαν έναν τρόφιμο των φυλακών ως τον έναν από τους δύο δολοφόνους, ο άλλος είχε δολοφονηθεί στην επαρχία Σονόρα το Σεπτέμβριο.

Ο Sánchez, η υπηρεσία του οποίου βοήθησε ώστε να εκδοθούν 23 εντάλματα εναντίον πιθανών υπόπτων, μου είπε ότι το κελί του δολοφόνου βρισκόταν υπό τον έλεγχο της φράξιας του López στη Σιναλόα. Επίσης, οι εισαγγελείς δεν πιστεύουν ότι ήταν μόνο αυτό το άρθρο που οδήγησε στη δολοφονία του Valdez, αλλά περισσότερο το σύνολο της δουλειάς του. Παρότι κανείς δεν ξέρει πόσο ρόλο έπαιξε τελικά το άρθρο με τις δηλώσεις του López, ο Bohórquez μου είπε ότι έχει τύψεις που το δημοσίευσε. "Ένας κακός πόλεμος, ένας πόλεμος μέχρις εσχάτων μαινόταν κι εμείς βρεθήκαμε στη μέση του κυκλώνα".

Από: Esquire US

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr