Υπερτουρισμός, αυτός ο (νέος) κίνδυνος

Η ουρά στο σουπερμάρκετ έφτανε μέχρι έξω. Ήταν 15 Ιουλίου και μπροστά μου βρίσκονταν Γαλλίδες με τα πιτσιρίκια τους, Γερμανοί με απαράμιλλο στυλ που απαιτεί άσπρη κάλτσα με σαγιονάρα, ένα ζευγάρι σιωπηλών Κινέζων, αρκετοί Βαλκάνιοι με μπύρες στα χέρια, μία γνωστή ηλικιωμένη κυρία της γειτονιάς φανερά ενοχλημένη που ο τουρισμός έχει διαταράξει την ήσυχη γειτονιά της και αρκετοί ακόμη άνθρωποι που δεν μπορούσα να καταλάβω από που ακριβώς κατάγονταν. Η σκηνή προέρχεται από το Κουκάκι του 2018, μία συνοικία που οι ταξιδιώτες δεν ήξεραν καν το όνομά της μέχρι το 2015, και μέσα σε λίγα χρόνια έγινε ο βασιλιάς του Airbnb.

Το που μπορεί να σταματήσει αυτή η έκρηξη δεν το γνωρίζει κανείς. Sky is the limit, όπως λένε στα αγγλικά, ιδιαίτερα αν κρίνει κανείς από τις τιμές των ενοικίων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το 2019 προβλέπεται καυτό για όσους μένουν στο Κουκάκι, ιδιαίτερα μάλιστα τους πιο παλιούς κατοίκους. Είναι, όμως, άραγε, μία μεμονωμένη κατάσταση που απασχολεί μία συγκεκριμένη συνοικία της πρωτεύουσας; Όχι, το φαινόμενο είναι γενικό: έχει να κάνει με την Αθήνα, την Ελλάδα αλλά και όλα εκείνα τα κράτη που ξαφνικά βρίσκονται αντιμέτωπα με το φαινόμενο του υπερτουρισμού.

Το ξαφνικό boom στις αφίξεις

Λένε πώς κάθε διαφήμιση είναι καλή διαφήμιση. Έτσι, η Greek Crisis φαίνεται να λειτούργησε ως η πιο παράξενη τουριστική καμπάνια που στήθηκε ποτέ. Μετά τα πιο σκληρά χρόνια της οικονομικής κρίσης, το 2018 κι ύστερα από μία σταθερά ανοδική πορεία στις αφίξεις τουριστών, η Ελλάδα έσπασε κάθε ρεκόρ υποδεχόμενη 33 εκ. ταξιδιώτες. Το πιο εντυπωσιακό; Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς είναι Γερμανοί. Η ίδια εθνικότητα, δηλαδή, που απέκτησε σχεδόν δαιμονικές διαστάσεις στο μυαλό των περισσότερων Ελλήνων την τελευταία δεκαετία. Όπως, βέβαια, και η έννοια "Έλληνας" έφτασε να συνοψίζει τις χειρότερες ανθρώπινες ιδιότητες στη συλλογική συνείδηση των Βορειοευρωπαίων.

Τα πάθη όμως φαίνεται να κάμπτονται μπροστά στην υπόσχεση του ελληνικού καλοκαιριού. Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται, σήμερα, από τους τουρίστες ως η Γη της Επαγγελίας για την άδειά τους ενώ για τους ντόπιους ο τουρισμός είναι η μεγαλύτερη οικονομική ελπίδα. Αν, όμως, υπάρχουν περιοχές που μπορούν να αντέξουν το boom στις αφίξεις, η πρωτεύουσα δεν δείχνει έτοιμη για κάτι τέτοιο.

---

Η Αθήνα κινείται στους ρυθμούς του υπερτουρισμού, ακριβώς όπως έκαναν πριν από αυτήν πόλεις όπως η Βαρκελώνη και το Παρίσι.

---

Στην περιοχή του ευρύτερου κέντρου υπάρχουν άνθρωποι με συνεργεία αυτοκινήτων που τα έκλεισαν για να στεγάσουν κάποιο μπαρ ή μεζεδοπωλείο, τσαγκάρηδες που μετέτρεψαν τα μαγαζιά τους σε πλυντήρια για τις ανάγκες του φτηνού τουρισμού, άνθρωποι που άφησαν τα διαμερίσματά τους για να τα κάνουν Airbnb, ενοικιαστές που ξεσπιτώθηκαν για τον ίδιο λόγο ενώ πολλές φορές οι συρμοί του μετρό θυμίζουν εικόνες από τον υπόγειο σιδηρόδρομο του Τόκιο - εκεί, δηλαδή, που υπάρχει ειδικός υπάλληλος για να σπρώχνει τους επιβάτες μέχρι να χωρέσει κι ο τελευταίος.

Μπορεί να ακουστεί αστείο αλλά, προσωπικά, αναγκάστηκα μία μέρα να ζητήσω τη βοήθεια της πυροσβεστικής για να απεγκλωβιστώ από το ασανσέρ. Ο λόγος της βλάβης; Όπως ισχυρίζεται ο διαχειριστής της πολυκατοικίας δεν υπάρχει κανένας υπάλληλος για να τονίσει στους τουρίστες που μένουν στα Airbnb της πολυκατοικίας ότι δεν πρέπει να ανεβαίνουν πέντε πέντε σε ένα ασανσέρ που είναι για τρία άτομα, κουβαλώντας μάλιστα και τις υπερμεγέθεις βαλίτσες τους.

Πώς, όμως, και γιατί έγινε αυτό το ξαφνικό boom στον τουρισμό; Σίγουρα οι εταιρείες φτηνών αεροπορικών πτήσεων και το Airbnb, σε συνδυασμό με τη συνεχή παρουσία της Ελλάδος στα διεθνή μέσα την τελευταία δεκαετία βοήθησαν προς αυτήν την κατεύθυνση. Προς στιγμήν, αν εξαιρεθούν οι ενοικιαστές, τα κέρδη φαίνεται να είναι μεγάλα για τους κατόχους ενός κομματιού γης σε αυτό που τείνει να γίνει πυρετός του χρυσού με τη μορφή φτηνού τουρισμού στο κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας. Η μεγάλη, όμως, ερώτηση είναι τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. 

Τι είναι ο υπερτουρισμός

Το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι ελλιπές με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος για οικονομική φούσκα

"Σταματήσαμε στον ιερό τόπο. Το πλήθος των επισκεπτών είχε πολλαπλασιαστεί. Όλοι έπαιρναν φωτογραφίες. Πετούν στα σκουπίδια την ανάμνηση για να αποτυπώσουν την στιγμή σε φιλμ. Ο ιερός τόπος μοιάζει πια με ένα τοπίο που ανήκει, αποκλειστικά, στα ταξιδιωτικά γραφεία" έγραφε το 1962, ο Γερμανός φιλόσοφος Martin Heidegger, σχετικά με την επίσκεψή του στους Δελφούς. Φυσικά, τα όσα αναφέρει μοιάζουν με πταίσμα μπροστά στη σημερινή φρενίτιδα του Instagram. Αν κάποιος έχει βρεθεί στην Καλντέρα της Σαντορίνης την ώρα που δύει ο ήλιος, θα έχει βιώσει, με τα ίδια του τα μάτια, το πόσο πολύ διαφεντεύουν τις ζωές μας τα social media.

Το τοπίο των ελληνικών νησιών εδώ και πολλά χρονιά, και καθώς η ανάπτυξη ήρθε με άναρχο τρόπο στον οποίο το κράτος δεν φρόντισε να βάλει φρένο, έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Ευτυχώς, την τελευταία δεκαπενταετία, νέοι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται την υπεραξία που δημιουργεί η καλαισθησία προσπαθούν να διατηρήσουν και να αναδείξουν τον παραδοσιακό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής και της κουζίνας του τόπου τους. Δυστυχώς, δε φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο και στην Αθήνα.

Αντίθετα, η πρωτεύουσα μοιάζει να κινείται στους ρυθμούς του υπερτουρισμού. Ακριβώς, όπως έπαθαν πόλεις σαν την Βαρκελώνη, το Παρίσι και τη Νάπολη λίγο καιρό πιο πριν. Τα νοίκια έχουν εκτοξευτεί στον ουρανό, το κέντρο της πόλης είναι απαγορευμένη ζώνη για τον μέσο ντόπιο, είναι από δύσκολο έως απίθανο να βρει κανείς διαμέρισμα, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να νιώθουν φιλοξενούμενοι στην ίδια τους την πόλη. Παράλληλα όλες οι επενδύσεις γίνονται με γνώμονα το Airbnb, κάτι που μπορεί δηλαδή να αποδειχθεί εφήμερο, ενώ ο χαρακτήρας των πόλεων αλλοιώνεται σε τεράστιο βαθμό λόγω του gentrification των γειτονιών. Δεν είναι λίγες οι αφηγήσεις ταξιδιωτών που λένε ότι δεν μπορούσαν να δουν καμία διαφορά ανάμεσα σε έναν πολυσύχναστο hip δρόμο της Αθήνας με έναν αντίστοιχο της Βαρκελώνης.

Γιατί, όμως, είναι τελικά τόσο κακό αυτό; Το αν είναι καλό ή κακό μπορεί να είναι καθαρά υποκειμενικό, όμως είναι φανερό πως στον υπερτουρισμό ελλοχεύει ένας συγκεκριμένος κίνδυνος. Το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι ελλιπές, όταν δεν υπάρχει σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο δημιουργούνται υπερβολές, οι υπερβολές με τη σειρά τους οδηγούν σε φούσκες και οι φούσκες, μοιραία, σε κατάρρευση. Όπως πριν κάποια χρόνια εμφανίστηκαν brokers ακόμα και στο τελευταίο ελληνικό χωριό, σήμερα βλέπουμε ιδιοκτήτες μικροσκοπικών ξενοδοχείων (ενός, δηλαδή, διαμερίσματος 50 τ.μ. σε μία γωνιά του Νέου Κόσμου ή του Κολωνού) να ρισκάρουν τα πάντα για να καβαλήσουν το κύμα του Airbnb. Αν κάτι αλλάξει, τελείως ξαφνικά, η φούσκα θα σκάσει και όλοι αυτοί οι άνθρωποι θα βρεθούν επί ξύλου κρεμάμενοι.

Το μέλλον

Το 1950 ταξίδεψαν συνολικά 25 εκ. τουρίστες στον πλανήτη, ο αριθμός τριπλασιάστηκε φτάνοντας τα 150 εκ. το 1970, άγγιξε το 1 δισ. το 2012 ενώ το 2030 αναμένεται να ξεπεράσει τα 2 δισ. τουρίστες. Οι αριθμοί τρομάζουν και η Κίνα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της αλλαγής. Σήμερα μόνο το 7% των πολιτών του ασιατικού γίγαντα διαθέτουν διαβατήριο, ενώ σε περίπου 10 χρόνια από τώρα θα υπάρχουν 600 εκ. Κινέζοι που θα μπορούν να ταξιδέψουν ως τουρίστες. Αν, τώρα, στην εξίσωση μπει και η μανία με τις φωτογραφίες και το Instagram το μέλλον δεν προβλέπεται ευοίωνο.

Πολύ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η UNESCO δηλώνει ότι το 50% των παγκόσμιων πολιτιστικών μνημείων που βρίσκονται υπό την αιγίδα της απειλούνται από τον υπερτουρισμό. Στην Καμπότζη, ο ναός της Άνγκορ Βατ κινδυνεύει με κατάρρευση εξαιτίας της υπερδόμησης της γύρω περιοχής λόγων των ξενοδοχείων, η οποία έχει δημιουργήσει σοβαρές αλλοιώσεις στο υπέδαφος. Αντίστοιχα στην Πομπηία παρατηρούνται τον τελευταίο καιρό σοβαρές κατολισθήσεις, όσο για το κάστρο του Ντουμπρόβνικ που γνωρίζει μεγάλες δόξες αυτήν την περίοδο λόγω του Game of Thrones που έχει γυριστεί εκεί, η UNESCO απλά δήλωσε αδυναμία να διαχειριστεί τις ορδές των τουριστών, αφαιρώντας έτσι το εν λόγω μνημείο από τις λίστες της.

Η δαιμονοποίηση της ανάπτυξης του τουρισμού σε μία χώρα όπως η Ελλάδα που, ευτυχώς ή δυστυχώς, αποτελεί τη βαριά βιομηχανία της θα ήταν τουλάχιστον αφελής. Όμως, η αλήθεια είναι πως οτιδήποτε δεν γίνεται με μέτρο και ορθό λογισμό μετατρέπεται εύκολα από success story σε Βατερλό. Γιατί, τελικά, ο υπερτουρισμός μπορεί να αποφέρει εφήμερα κέρδη, χρειάζεται όμως ένα ρυθμιστικό πλαίσιο ώστε να σταματήσει να πριονίζει τα πήλινα πόδια των μητροπόλεων του πλανήτη. Αλλιώς, αργά ή γρήγορα, υπάρχει ο κίνδυνος να πέσει ο ουρανός στο κεφάλι των πολιτών. Κάτι που, φυσικά, δε συμφέρει κανέναν τόσο σε τουριστικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr