Ιντερνετικοί αλγόριθμοι: Πώς αλλάζουν τη ζωή μας

"Στην καμπάνια μας για τις προεδρικές εκλογές του 2008 ήμασταν από τους πρώτους που υιοθέτησαν τα κοινωνικά δίκτυα. Βασιστήκαμε σε 22χρονους που επικοινωνούσαν αποκλειστικά μέσα από αυτά και χτίσαμε ουσιαστικά αυτό που κατέληξε να είναι η πιο επιτυχημένη πολιτική εκστρατεία στη σύγχρονη ιστορία" δήλωσε πρόσφατα ο Barack Obama στο νέο talk show του David Letterman που προβάλλεται από το Netflix.

Δέκα χρόνια μετά αυτό δε θεωρείται πρωτοποριακό, αλλά μονόδρομος – όχι μόνο για την πολιτική, αλλά και για σχεδόν ολόκληρη τη ζωή μας.

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ αναφέρθηκε λίγο αργότερα σε ένα ενδιαφέρον πείραμα: Την περίοδο της Αραβικής Άνοιξης ζητήθηκε από τρεις διαφορετικούς Αιγύπτιους (ένα συντηρητικό, ένα φιλελεύθερο κι έναν κεντρώο) να πατήσουν τη λέξη "Αίγυπτος" στο Google. Τα αποτελέσματα δεν ήταν (καθόλου) κοινά. Αντίθετα, η αναζήτηση έδειξε στον υπολογιστή του πρώτου "μουσουλμανική αδελφότητα", του δεύτερου "Πλατεία Ταχρίρ" και του τρίτου "αξιοθέατα για διακοπές στο Νείλο".

Όχι, το ίντερνετ δεν τρελάθηκε ούτε είναι τρελοί αυτοί οι Αιγύπτιοι. Το ίδιο θα συνέβαινε σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της γης. Μην ψάχνεις τον ένοχο σε κάποια συνωμοσία, η απάντηση βρίσκεται σε απλά μαθηματικά. Οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιούν οι κολοσσοί του Διαδικτύου δεν κάνουν διακοπές, σου δίνουν αυτό που θες κάθε ώρα και στιγμή.

Εδώ και αρκετά χρόνια αποτελούν βασικό εργαλείο της Google αλλά και των κοινωνικών δικτύων. Μάλιστα το Facebook τους χρησιμοποίησε το μακρινό 2006 για να χτίσει το δικό του News Feed. Και από τότε δουλεύει συνεχώς πάνω σ’ αυτούς με σκοπό να τους βελτιώσει. Οι ασκήσεις ακριβείας οδήγησαν το καλοκαίρι του 2015 στο σημείο καμπής, όταν ανακοίνωσε πως τα πράγματα "σοβαρεύουν": ο αλγόριθμος θα σκάναρε πια τους χρήστες ώστε να τους παρουσιάζει ειδήσεις ανάλογα με τις προτιμήσεις τους. Φυσικά, επειδή η ανθρωπότητα δε διακρίνεται για το υψηλό της γούστο, τα fake news άρχισαν να κάνουν πάρτι φέρνοντας το Facebook προ των ευθυνών του. Περίπου ένα χρόνο μετά εξέδωσε ένα είδους μανιφέστο, όπου περιέγραφε τη νέα αλγοριθμική πολιτική: ευνοϊκή αντιμετώπιση του "family friendly περιεχομένου", ποινές ενάντια στο clickbait και προτεραιότητα στις αναρτήσεις φίλων και γνωστών.

Οι αλγόριθμοι φτιάχτηκαν για να διευκολύνουν τους χρήστες, κάτι που κάνουν εξαιρετικά, αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι μας γλιτώνουν άπειρο χρόνο σε έναν κόσμο όπου συχνά ο χρόνος είναι πολυτιμότερος από το χρήμα. Μας διαβάζουν σαν ανοιχτό βιβλίο, μας (καθ)οδηγούν κατευθείαν στην πηγή των ορέξεών μας – είτε πρόκειται για ημίγυμνα κορίτσια είτε για ιστορικά συγγράμματα βαρύνουσας σημασίας. Και σίγουρα όλη αυτή η διευκόλυνση δεν μπορεί παρά να έρχεται έναντι κάποιου αντιτίμου.

Ζητήσαμε την άποψη ενός ειδικού

"Η τεχνολογία δεν έχει ηθικό πρόσημο" μου λέει ο Γιάννης Μαυρογιώργος, communications strategist της Admine, εταιρείας που δραστηριοποιείται στο χώρο του digital marketing. "To colpo grosso του αλγόριθμου είναι ότι σερβίρει στον καθένα από εμάς το περιεχόμενο που το Facebook θεωρεί ότι θέλουμε να καταναλώσουμε. Το ότι ο αλγόριθμος εξακολουθεί να υπάρχει σημαίνει ότι δουλεύει, σημαίνει ότι ίσως καταλαβαίνει καλύτερα από τους ίδιους μας τους εαυτούς τι θέλουμε να δούμε στο news feed μας" συνεχίζει ξεκαθαρίζοντας το τοπίο.

Λίγο καιρό πριν στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός ο γκουρού των επενδύσεων George Soros κατηγόρησε ανοιχτά το Facebook πως αποτελεί απειλή για τη δημοκρατία προβλέποντας πως οι μέρες του είναι μετρημένες. Δεν αναφέρθηκε βέβαια στο πώς θα συμβεί αυτό.

"Ο χρόνος που δαπανάμε online συνεχώς αυξάνεται" υποστηρίζει, από την άλλη πλευρά, ο Μαυρογιώργος βασιζόμενος στην πραγματικότητα. "Αυτό σημαίνει ότι αυξάνονται αντίστοιχα και τα instances στα οποία οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης αλλά και η Google καταγράφουν τα δεδομένα μας. Κι όλα αυτά τα δεδομένα η Google, σαν άλλος Φούνες ο Μνήμων, δεν τα ξεχνάει ποτέ. Αυτός ο δρόμος δε νομίζω ότι έχει επιστροφή" συνεχίζει τονίζοντας πως, αν έχουμε βυθιστεί στον ψηφιακό κόσμο οι 30άρηδες, τότε εύλογα οι νεότερες γενιές δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τον ψηφιακό από τον πραγματικό τους εαυτό.

Όμως μήπως τελικά παραχωρούμε την ελευθερία μας; Ο Γιάννης Μαυρογιώργος επιλέγει να μου απαντήσει στο σχεδόν ρητορικό ερώτημα με ένα παράδειγμα: "Για να χρησιμοποιήσεις αποτελεσματικά το Google Maps, πρέπει να δώσεις στο κινητό σου το δικαίωμα να μοιραστεί την τοποθεσία σου ανά κάθε δεδομένη στιγμή. Αυτό σίγουρα σημαίνει μείωση της ελευθερίας σου, καθώς καταγράφεται συνεχώς το πού είσαι, πόσο τρέχεις και πού θα βρίσκεσαι σε λίγο. Ως χρήστης έχεις φυσικά τη δυνατότητα να απενεργοποιήσεις την καταγραφή των location data σου, αλλά τότε θα χρειαστεί κάποια στιγμή να ρωτήσεις κάποιον άγνωστο στο δρόμο για οδηγίες. Εγώ προσωπικά έχω πολλά χρόνια να ρωτήσω κάποιον στο δρόμο για οδηγίες. Νομίζω και οι περισσότεροι από εμάς".

Ελευθερία ή αλγόριθμοι ή και τα δύο μαζί;

Οι κολοσσοί του Διαδικτύου τρέφονται από το χρόνο που περνάμε στις πλατφόρμες τους. Είναι η δουλειά τους και οφείλουν να την κάνουν όσο καλύτερα μπορούν – χωρίς συναισθηματισμούς και δεύτερες σκέψεις. Σκοπός τους είναι η όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη εμπειρία για το χρήστη, με τη λέξη-κλειδί να ακούει στο όνομα "interaction" ("διάδραση" στα ελληνικά). Δεν την απαιτούν, αλλά αντίθετα την προσφέρουν. Φυσικά το όλο σκηνικό θυμίζει μπαρ που σου γεμίζουν το ποτήρι πριν καν το ζητήσεις. Η εμπειρία είναι μαγική, όπως θα ήταν και σ’ αυτό το "φανταστικό" μαγαζί. Όμως πόσο εύκολο είναι να μη μεθύσεις από όλο αυτό το προσφερόμενο υλικό; Ιδιαίτερα όταν αυτό είναι το ποτό-τηλεοπτική σειρά-είδηση της αρεσκείας σου; Όμως το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στη μία φορά. Η μπανανόφλουδα βρίσκεται στην καθημερινή χρήση. Στην πιθανότητα να εθιστούμε σ’ αυτό το "ευκολόπιοτο" πλαίσιο. Η επιλογή είναι δική μας, αλλά ποιος τρελός θα έλεγε "όχι";

Η προσφερόμενη αλγοριθμική εμπειρία είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα μας. Προτεραιότητα πια δεν έχουν οι παγκόσμιες τάσεις και ειδήσεις. Προτεραιότητα έχουν αυτά που εμείς διψάμε να συναντήσουμε στον απέραντο ωκεανό του Διαδικτύου. Και μπορεί αυτό να μην είναι απαραίτητα κακό. Σίγουρα όμως στην παρούσα φάση δεν είναι ισορροπημένο, ιδιαίτερα όταν δεν έχει βρεθεί ακόμη ο τρόπος για να περιοριστούν σημαντικά τα fake news και οι τεχνικές χειραγώγησης του κοινού.

Μέχρι να βρεθεί μια μέση λύση, θα πλέουμε σε αχαρτογράφητα νερά, όχι απαραίτητα επικίνδυνα, αλλά αναμφισβήτητα επικίνδυνα εθιστικά. Πάρε για παράδειγμα τον αλγόριθμο του Netflix: με το που τελειώσεις μια σειρά, σου προσφέρει στο πιάτο δύο τρεις νέες επιλογές, τόσο ιδανικές, που δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως είναι αλήθεια – αφού μοιάζει να σε ξέρει καλύτερα από τον εαυτό σου. Κι όσο για εκείνους (συμπεριλαμβανομένου του γράφοντος) που θα σπεύσουν ίσως να κατηγορήσουν τους αλγόριθμους του Ίντερνετ για σπορά καινών δαιμονίων στους χρήστες, καλό είναι να θυμούνται το εξής: σχεδόν ποτέ δε φταίει το όποιο μέσο, αλλά σχεδόν πάντοτε η (κακή) χρήση του από τον άνθρωπο.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr