Η αντιφασιστική πένα του Ernest Hemingway

"Αν νικήσουμε εδώ, θα νικήσουμε παντού. Ο κόσμος είναι ένα όμορφο μέρος που αξίζει να πολεμήσεις για αυτόν και μισώ το γεγονός ότι θα πρέπει να τον αποχαιρετήσω" λέει ο κεντρικός πρωταγωνιστής του Για ποιον χτυπά η καμπάνα (εκδ. Καστανιώτης). Το αριστούργημα του Ernest Hemingway θεωρείται, καθόλου άδικα, ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα του 20ου αιώνα. Οι λόγοι δεν είναι καθαρά λογοτεχνικοί. Υπάρχει κάτι πιο βαθύ, κάτι επικίνδυνα όμορφο που τραβά τους αναγνώστες σε αυτό το συγκλονιστικό κείμενο που αφηγείται την τραγωδία του Ισπανικού Εμφυλίου (1936-1939) παίρνοντας ξεκάθαρη θέση.

Το εμβληματικό μυθιστόρημα χάρισε στον συγγραφέα ένα βραβείο Pulitzer, πούλησε και συνεχίζει να πουλάει εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως, κυρίως, όμως, δε σταμάτησε να αποτελεί μέχρι σήμερα μία καταφανέστατη καταδίκη του φασισμού - όσο και αν συχνά γίνονται προσπάθειες η αφήγησή του να ερμηνευτεί με σχεδόν μυθολογικό/μεταφυσικό τρόπο αφαιρώντας το πολιτικό του σκέλος.

Γη και ελευθερία

Είχε δει τον φασισμό να καταπίνει ζωντανή μία ολόκληρη χώρα

Μπορεί ο συγγραφέας να το ολοκλήρωσε πίνοντας (μπόλικα) cocktails στη μαγευτική Αβάνα και το εξωτικό Key West της Φλόριντα, γνώριζε όμως από πρώτο χέρι τη συνέβη στην Ισπανία. Ήταν εκεί ως πολεμικός ανταποκριτής, όταν οι φάλαγγες του δικτάτορα Φράνκο αιματοκύλησαν τη χώρα και βγήκαν νικητές με τη βοήθεια της ναζιστικής Γερμανίας και της Ιταλίας του Benito Mussolini.

Ήταν εκεί μέχρι τέλους: Στη μάχη του ποταμού Έμπρο, όπου επί της ουσίας οι Δημοκρατικοί έχασαν και τον πόλεμο, οι αναφορές τον θέλουν να είναι ένας από τους τελευταίους ανταποκριτές που πέρασαν το ποτάμι. Είχε δει, με άλλα λόγια, τον φασισμό να καταπίνει ζωντανή μία ολόκληρη χώρα· να τη σέρνει σε δεκαετίες ανελευθερίας και φριχτών δοκιμασιών για όσους δεν προσκυνούσαν με ευλάβεια τη νικητήρια πλευρά. 

Ο Hemingway έπινε όσο τέσσερις άντρες μαζί, του άρεσε να ψαρεύει γιγάντιους ξιφίες, έπαιζε μποξ, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο βάλθηκε να κυνηγά γερμανικά υποβρύχια με το σκάφος του, τρελαινόταν για κυνήγι, άγγιζε συμπεριφορές που σήμερα σίγουρα θα στηλιτεύονταν με τον όρο "τοξική αρρενωπότητα", σιχαινόταν τις δυσνόητες λογοτεχνικές εκφράσεις, έχτιζε τα δικά του κείμενα με έναν λακωνικό σχεδόν τελεσιγραφικό τρόπο (για τον οποίο κατηγορήθηκε και κατηγορείται μέχρι σήμερα) και, γενικά, η πληθωρική του παρουσία τον έκανε πολλές φορές να μοιάζει περισσότερο με ήρωα μυθιστορήματος και λιγότερο με καθημερινό άνθρωπο που αποτελείται από σάρκα και οστά.

Όταν, όμως, η ασθένεια του χτύπησε την πόρτα επηρεάζοντας τη μνήμη του έκανε μία καθαρά ανθρώπινη επιλογή: Τίναξε τα μυαλά του στον αέρα.

Κάτι, δηλαδή, που ο Robert Jordan, ο κεντρικός πρωταγωνιστής του Για ποιον χτυπά η καμπάνα, δεν είναι διατεθειμένος να κάνει. Εκείνος, ένας Αμερικανός εθελοντή του Ισπανικού Εμφύλιο με εξειδίκευση στον δυναμίτη, φαίνεται ότι έχει βρει -αν και συχνά φλερτάρει με τον νιχιλισμό- τον σκοπό της ζωής του. Είναι βαθιά πεπεισμένος ότι πρέπει να πολεμήσει μέχρι τέλους για όσα πιστεύει, για έναν κόσμο που όπως και να τον δει κανείς κρύβει μία άγρια ομορφιά.

---

Όπως θα πει και ο Ισπανός αντάρτης Anselmo σε κάποιο σημείο του μυθιστορήματος: "Γιατί, για ποιον λόγο ερχόμαστε στη ζωή αν όχι για να βοηθάμε ο ένας τον άλλον;".

---

Μία ομορφιά που την ανακαλύπτει ξανά όταν κάνει σεξ στο δάσος, όταν μοιράζεται ένα ποτήρι κρασί με τους ομοϊδεάτες του, όταν μπορεί να πει ελεύθερα την άποψή του χωρίς να πρέπει να λάβει έγκριση από κάποιο φασιστικό καθεστώς, όταν είναι διατεθειμένος να δώσει τη ζωή του για μία γέφυρα, να θυσιαστεί για να μπορέσουν να ξεφύγουν οι σύντροφοί του. Μία ομορφιά που τη βρίσκει, τελικά, και όπως θα πει και ο Ισπανός αντάρτης Anselmo σε κάποιο σημείο του μυθιστορήματος, στην αλληλεγγύη: "Γιατί, για ποιον λόγο ερχόμαστε στη ζωή αν όχι για να βοηθάμε ο ένας τον άλλον;".

Λένε πως αν είσαι έτοιμος να πεθάνεις για όσα πιστεύεις, τότε έχεις βρει το πραγματικό κάλεσμα της ζωής σου. Φυσικά, κάπου εκεί κρύβεται ο κίνδυνος να περάσεις όλη σου την ύπαρξη παλεύοντας να μεταμορφωθείς σε ήρωα ή σε οσιομάρτυρα. Υπάρχει, άλλωστε, μία λεπτή κόκκινη γραμμή που χωρίζει την αυτοθυσία από τη ματαιοδοξία.

Στο τέλος, όμως, της μέρας αυτό ίσως δεν είναι τίποτα άλλο από ακόμα ένας φιλοσοφικός στοχασμός. Γιατί, αργά ή γρήγορα, η καμπάνα χτυπά δυνατά σαν συναγερμός σε έναν κόσμο που μεταλλάσσεται ταχύτατα θυμίζοντας πολύ συχνά άλλες πιο σκοτεινές εποχές.

Κάτι πολύ περισσότερο από ένα περιπετειώδες παραμύθι

Υπάρχουν πολλοί που δε γνωρίζουν ότι είναι φασίστες, θα το μάθουν όμως όταν έρθει η ώρα

Σήμερα, σε ένα διεθνές πολιτικό σκηνικό που ταλανίζεται από την άνοδο επικίνδυνων ακροδεξιών πoλιτικών -βλέπε Viktor Orban στην Ουγγαρία και Jair Bolsonaro στην Βραζιλία- το αντιφασιστικό έπος του Ernest Hemingway δε χρειάζεται να διαβαστεί απλά ως ένα περιπετειώδες παραμύθι γεμάτο παθιασμένους ήρωες που κινείται στη σφαίρα του μύθου. Αποτελεί, μέχρι σήμερα, μία ξεκάθαρη κραυγή ενάντια στο τέρας του φασισμού, το οποίο αν οι κοινωνίες μας δεν το σκοτώσουν εν τη γενέσει του θα γεννηθεί ξανά από τις στάχτες του. Και, τότε, ίσως χρειαστεί να θυσιαστούν πραγματικά άνθρωποι όχι απλά στο χαρτί αλλά στους δρόμους. Κάτι, δηλαδή, που το είδαμε να συμβαίνει με τον Παύλο Φύσσα και τον Σαχζάτ Λουκμάν στην Ελλάδα και δε χρειάζεται να το δούμε ξανά να γίνεται πραγματικότητα ποτέ ξανά.  

Σε έναν πλανήτη όπου οι φασιστικοί σκελετοί που κρυβόντουσαν για δεκαετίες στην ντουλάπα, ξεπετιούνται πιο επικίνδυνοι από ποτέ (σ.σ: όπως βλέπουμε και με το οπλισμένο κίνημα των Boogaloo Bois στις Η.Π.Α), έτοιμοι να σύρουν τις κοινωνίες μας στην άβυσσο του μίσους, το Για ποιον χτυπά η καμπάνα μοιάζει, δυστυχώς, αληθινά επίκαιρο. Όσο για το ερώτημα που μπορεί να προκύπτει στο μυαλό κάποιων ("Μα, πού βρίσκονται όλοι αυτοί οι φασίστες τελικά;") την απάντηση δίνει ο Robert Jordan όταν αφηγείται την πολιτική κατάσταση της Αμερικής των 30s σε έναν Ισπανό αντάρτη: "Υπάρχουν πολλοί που δε γνωρίζουν ότι είναι φασίστες, θα το μάθουν όμως όταν έρθει η ώρα".

---

φωτογραφία © Getty Images 

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr