13 χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου

Ένα γεγονός είναι πραγματικά σημαντικό όταν την ώρα που συνέβαινε θυμάσαι ακριβώς το που βρισκόσουν. Τα όσα διαδραματίστηκαν εκείνο το βράδυ είναι λίγο έως πολύ γνωστά. Στις 6 Δεκεμβρίου 2008, ο δεκαπεντάχρονος Αλέξης Γρηγορόπουλος έπεσε νεκρός από το όπλο του ειδικού φρουρού της Αστυνομίας Επαμεινώνδα Κορκονέα, στη συμβολή των οδών Τζαβέλλα και Μεσολογγίου στα Εξάρχεια. Αν δεν γνωρίζεις τι συνέβη και τι ακολούθησε θα πρέπει να ζούσες σε έναν πολύ μακρινό πλανήτη εκείνη την περίοδο. Η Αθήνα αλλά και κάθε πόλη της Ελλάδας βρέθηκε στο επίκεντρο της παγκόσμιας ειδησεογραφίας για πολλές μέρες. Για τους νέους της χώρας, εκείνη τη νύχτα η ιστορία άλλαξε σελίδα.

Έχουν γραφτεί πολλά και έχουν ειπωθεί ακόμη περισσότερο για τα γεγονότα που εκτυλίχτηκαν μετά τη δολοφονία. Ζητήσαμε από έναν άνθρωπο φύσει και θέσει αρμόδιο, τον Κωστή Παπαϊωάννου (τ. Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και εκπαιδευτικός) να μας μιλήσει για το κλίμα εκείνων των ημερών και το πόσο επηρέασε η δολοφονία τις μετέπειτα κοινωνικές εξελίξεις. Όπως και εμείς έτσι και αυτός θυμάται που βρισκόταν την ώρα της δολοφονίας.

Το κλίμα εκείνων των ημερών

Μπορείς να μας περιγράψεις το κλίμα των ημερών στο δρόμο μετά τη δολοφονία;  Τον Δεκέμβριο συνέβη μια τρομερή πύκνωση χρόνου: έγιναν περισσότερα από όσα μπορούσε να καταναλώσει η δημόσια σκηνή. Σύντομα έγινε αντιληπτό ότι ζούσαμε μια ρηγμάτωση εντός της οποίας γράφεται η ιστορία. Το αρχικό συμβάν έβαλε φωτιά σε ένα φιτίλι που περίμενε καιρό. Και μάλιστα, υπήρξε μια ακαριαία συλλογική πρόσληψή του που ταυτίστηκε αμέσως με την αρχέγονη διάσταση καλού-κακού. Τα σύμβολα και οι ταυτίσεις ήταν εκεί, έτοιμα προς χρήση. Η ορμητική είσοδος των νέων στο πολιτικό προσκήνιο, η ένταση της φωνής τους, η πανελλαδική εξάπλωση, η πολλαπλότητα των μέσων διαμαρτυρίας έφεραν συγκίνηση και ευφορία. Ο θυμός έγινε ταυτόχρονα μέσο και μήνυμα.

Ο Δεκέμβριος στο δρόμο ήταν με έναν τρόπο ιδιαίτερο ταυτόχρονα ανάταση και βύθιση

Ο Δεκέμβριος αυτονομήθηκε ταχύτατα από την αφορμή του. Η οργή για τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου έγινε νεανική διαμαρτυρία και εξέγερση με "ευρεία ατζέντα". Όποιος έζησε την πρώτη μεγάλη διαδήλωση την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου και είδε την Αλεξάνδρας να φλέγεται ολόκληρη, όποιος είδε ολόκληρη σχεδόν τη μαζική πορεία να έχει μετατραπεί σε αυτό που πάντα ξέραμε ως "μαύρους" ή "μαύρο μπλοκ", πρέπει να ένιωσε ότι άρχιζε κάτι τελείως διαφορετικό. Ας είμαστε ειλικρινείς: η διάχυτη αίσθηση δύναμης ενισχύθηκε από τις πληροφορίες ότι οι αρχές εξέταζαν όλα τα ενδεχόμενα. Και οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι ο τρόπος διαχείρισης που επελέγη από την κυβέρνηση Καραμανλή μπορεί να επικρίθηκε σφόδρα (από όσους ήθελαν την επιβολή της τάξης πάση θυσία, ακόμα και με τον στρατό) αλλά η ιστορία δικαίωσε την ήπια αντιμετώπιση.

Η αίσθηση δύναμης τροφοδοτήθηκε από την εικόνα μιας "αλωμένης πόλης" που παραδόθηκε σχεδόν αμαχητί στην πάντοτε εκμαυλιστική, ακόμα και στις πιο ακραίες εκφάνσεις της, χαρά της καταστροφής. Άλλωστε, χωρίς αυτήν την όψη δεν θα μιλούσαμε για το Δεκέμβριο. Η παρατεταμένη και εκτεταμένη βία είναι που τον σαρκώνει στις συζητήσεις μας.

Ο Δεκέμβριος στο δρόμο ήταν ταυτόχρονα περιπέτεια, αλληλεγγύη, ομαδικότητα και ποίηση της διαμαρτυρίας αλλά και καταστροφή, βία, λεηλασία. Ήταν με έναν τρόπο ιδιαίτερο ταυτόχρονα ανάταση και βύθιση.

Οι μετέπειτα κοινωνικές εξελίξεις

Πώς πιστεύεις εσύ ότι η συγκεκριμένη δολοφονία επηρέασε τις κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα των επόμενων χρόνων; Ήταν από την πρώτη στιγμή ορατή η απουσία ενός ενιαίου στιβαρού συλλογικού υποκειμένου με συγκεκριμένο πρόταγμα. Το στοιχείο αυτό λειτούργησε πολλαπλά, απελευθερώνοντας δυνάμεις που αλλιώς ίσως να έμεναν αδρανείς αλλά και διευκολύνοντας τον εκφυλισμό της διαμαρτυρίας. Έτσι εξελίχθηκαν παράλληλα συλλογικές δράσεις και διαδρομές βίαιης εκτόνωσης.

Ο Δεκέμβριος ήταν πεδίο καλλιτεχνικής και διανοητικής άσκησης, γέννησε έργα και σκέψη

Ο Δεκέμβριος ήταν αντιφατικός. Ενδεικτική η αντιμετώπιση των δημόσιων αγαθών: ενώ το κίνημα διαμαρτυρίας αποτελούσε από την φύση του μια κατάφαση στα δημόσια αγαθά, πολλές εκφάνσεις του την αναιρούσαν. Ενώ το επόμενο διάστημα πλήθυναν οι πρωτοβουλίες αναβάθμισης των δημόσιων χώρων και προστασίας του αστικού πρασίνου, ταυτόχρονα εντάθηκε η καταστροφή ή η απαξίωση δημόσιων αγαθών. Εντάθηκε επίσης η κοινότοπη κατάληψη και αναστολή λειτουργίας δημόσιων χώρων ή ιδρυμάτων.

Το ίδιο αντιφατική ήταν και η προσέγγιση του ελεύθερου διαλόγου. Ο Δεκέμβριος ήταν πεδίο καλλιτεχνικής και διανοητικής άσκησης, γέννησε έργα και σκέψη. Γέννησε ποίηση του δρόμου. Στο όνομα του Δεκέμβρη είδαμε όμως και πνευματικούς ανθρώπους αντιμέτωπους με απειλές για όσα λένε ή γράφουν. Κινήσεις πολιτών είδαν την εισβολή και διακοπή δημόσιας εκδήλωσης που διοργάνωσαν. Η καταστολή της άλλης άποψης οδήγησε σε κάποιον μεταδεκεμβριανό αντιεξουσιαστικό φονταμενταλισμό με εμφάνιση της τυφλής κρανοφόρου βίας.

Παραπλήσια αντίφαση είχαμε και στα μέσα της διαμαρτυρίας. Η δημιουργική αναζήτηση νέων τρόπων παρέμβασης (παρεμβολή στο πρόγραμμα της κρατικής τηλεόρασης, παρεμβάσεις σε θέατρα) έδειξε αυξημένη διαθεσιμότητα κινητοποίησης και διάχυτη εγρήγορση. Μέρος της όμως εκφυλίστηκε σε μια εμμονική εστίαση στο ίδιο το μέσο της διαμαρτυρίας, ανεξαρτήτως μηνύματος και αποδεκτών.

Θεωρώ πάντως ότι πιστώνεται στον Δεκέμβριο ότι προκάλεσε έναν γόνιμο προβληματισμό για τα μέσα και τα όρια της διαμαρτυρίας. Έχουν πρόσωπο οι διαμαρτυρόμενοι, κινούνται στον δημόσιο χώρο, αναλαμβάνουν την ευθύνη και τις συνέπειες της διαμαρτυρίας τους, υπάρχει αναλογικότητα μεταξύ σκοπού και μέσων; Η διαμαρτυρία έχει διάρκεια συγκεκριμένη, δηλαδή η "τομή του φυσιολογικού χρόνου" υπηρετεί συντεταγμένα το σκοπό της χωρίς να εκφυλίζεται σε μια αυτάρεσκη επίθεση σε βασικές κοινωνικές λειτουργίες; Και βέβαια, δεσπόζει το ποσοτικό κριτήριο: πόσες παραστάσεις αντέχουμε να διακοπούν, πόσες συμβολικές διαμαρτυρίες να επιφέρουν τομές στον φυσιολογικό χρόνο; Διαμαρτυρία χωρίς κόστος κοινωνικό δε νοείται. Τον Δεκέμβριο ακροβατήσαμε όμως στη λεπτή γραμμή πέρα από την οποία η σαγήνη της διαμαρτυρίας έγινε αυτοσκοπός παραγνωρίζοντας ότι υπάρχει ένα απώτατο όριο στην ικανότητα της δημόσιας σκηνής να αφομοιώσει τέτοιες εκδηλώσεις.

Τελικά, μπορούμε να δούμε το Δεκέμβριο σαν μια περιδίνηση στο κενό. Η πολιτεία εκμεταλλεύτηκε την "κληρονομιά του Δεκέμβρη" με την υιοθέτηση σκληρών νομοθετημάτων (κουκούλες, DNA, κάμερες). Μέρος της Αριστεράς τρόμαξε με τη δική του "κληρονομιά του Δεκέμβρη" και επέλεξε τη σταδιακή αποστασιοποίηση. Μέρος των διαμαρτυρομένων διολίσθησε στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία της βίας. Σύντομα ο Δεκέμβριος πέρασε στο χώρο μιας κάπως θολής μνήμης και η επετειακή επανάληψη των κινητοποιήσεων μάλλον επιβεβαιώνει την εικόνα.

Το πραγματικό ανθρώπινο κεφάλαιο που απελευθερώθηκε είναι δύσκολο να περιγραφεί αλλά είναι υπαρκτό, στη σκέψη και την ωρίμανση όσων το βίωσαν ενεργά.

---

Το θέμα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 6/12/18.

 

 

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr