Η ψυχική υγεία των υγειονομικών μας αφορά όλους

Την Άνοιξη που μας πέρασε, και καθώς η Νέα Υόρκη είχε μετατραπεί σε απέραντο κενοτάφιο εξαιτίας της Covid-19, μία είδηση ήρθε να σκοτεινιάζει ακόμα περισσότερο τον ορίζοντα: Η Dr. Lorna M. Breen, διευθύντρια του NewYork-Presbyterian Allen Hospital, δεν άντεξε τα όσα ζούσε καθημερινά. Αυτοκτόνησε στις 26 Απριλίου. Η Breen δεν είχε ιστορικό ψυχικής ασθένειας, αλλά όπως είχε εκμυστηρευτεί στον πατέρα της, δεν μπορούσε να δεχθεί το γεγονός ότι έβλεπε να πεθάνουν καθημερινά δεκάδες άνθρωποι, χωρίς το προσωπικό του νοσοκομείου να προλάβει καν να τους βγάλει από τα ασθενοφόρα.

Τότε, τα κρούσματα στην Ελλάδα ήταν ακόμα ελάχιστα. Σήμερα, καθώς το δεύτερο κύμα του κορονοϊού προελαύνει, καθημερινά χάνονται στον βωμό της πανδημίας σχεδόν (ή και περισσότεροι) από 100 άνθρωποι. Αν το σκεφτεί κανείς κυνικά, θα δει ότι αυτοί οι θάνατοι αντιστοιχούν περίπου σε ένα σοβαρό αεροπορικό δυστύχημα - κάτι, δηλαδή, που θα απασχολούσε την κοινή γνώμη για εβδομάδες ολόκληρες.

Στην πρώτη γραμμή αυτής της δύσκολης μάχης βρίσκονται γιατροί και νοσηλευτές. Επαγγελματίες εργαζόμενοι της υγείας που εκτός από το σώμα τους ρισκάρουν καθημερινά και την ψυχική τους υγεία. Εξαντλητικά ωράρια, τρομερή πίεση, κίνδυνος να νοσήσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, αλλά και αποφάσεις ζωής και θανάτου. Πόσο μακριά είμαστε άραγε στην Ελλάδα από το να θρηνήσουμε έναν θάνατο σαν αυτόν της Dr. Breen;

Μιλήσαμε με τον Νίκο Γκιωνάκη, ψυχολόγο και Επιστημονικό Υπεύθυνο του Κέντρου Ημέρας ψυχικής υγείας "Βαβέλ", για τη δράση "Υποστήριξη Εργαζομένων στην πρώτη γραμμή"  που υλοποιούν ο  Συν-ειρμός ΑμΚΕ Κοιν. Αλληλεγγύης και η μονάδα ψυχικής υγείας Βαβέλ. 

Ένα project με άλλα λόγια που παρέχει ενημερωτικό υλικό, έρευνες, θεματικά σεμινάρια, και χρήσιμα εργαλεία αυτοβοήθειας και απόκτησης δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση του Covid-19 στους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης ενάντια στον κορονοϊό. Ποιοι είναι όμως οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι υγειονομικοί και τι θα μπορούσε να γίνει για να αντιμετωπιστούν; 

Υποστήριξη εργαζομένων στην πρώτη γραμμή

Ποιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις για τους ανθρώπους που δίνουν τη μάχη στην πρώτη γραμμή ενάντια στη Covid-19; Οι εργαζόμενοι πρώτης γραμμής, έρχονται αντιμέτωποι με ευρύ φάσμα ψυχοπιεστικών παραγόντων, όπως η ασφάλειά τους, η ασφάλεια των οικείων τους, καθώς και οι επαγγελματικές προκλήσεις που απαιτούν την εξεύρεση νέων τρόπων παροχής ποιοτικών και ασφαλών υπηρεσιών σε συνθήκες πανδημίας. Θα πρέπει ακόμη να προσθέσουμε τους παράγοντες που αφορούν τις μη ιατρικές πτυχές της κρίσης, (αβεβαιότητα, επισφάλεια, έντονες αλλαγές στην καθημερινότητα ως απόρροια των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας).

Βέβαια, οι επιπτώσεις στην ψυχική μας κατάσταση δεν απορρέουν μόνο από ψυχοπιεστικούς παράγοντες αλλά και άλλους, όπως τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθένα, αν δέχεται υποστήριξη, τις αντιδράσεις των άλλων, τα διαθέσιμα μέσα για να επιτελέσει το έργο του, κλπ.

Στις συνήθεις ψυχολογικές αντιδράσεις συναντάμε σωματικές ενοχλήσεις, φόβο, αγωνία, ενοχή, ευερεθιστότητα, θυμό, απομόνωση… Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι ταυτόχρονα παρατηρείται η ανάδυση και ενίσχυση θετικών συμπεριφορών και στάσεων, όπως θέληση για προσφορά προς τον συνάνθρωπο, υψηλό αίσθημα ευθύνης, αλληλεγγύη. Θα λέγαμε, πως αυτό που χαρακτηρίζει τόσο τα συμβάντα, όσο τις αντιδράσεις σε αυτά και τις επιπτώσεις, είναι η ποικιλία και η πολυπλοκότητα.

Το γεγονός ότι η πανδημία έχεις τραβήξει σε μάκρος χρόνου πόσο πολύ επηρεάζει; Η επίδραση είναι σωρρευτική. Πολύ σημαντικό στοιχείο είναι η αβεβαιότητα για το πώς και πότε θα βγούμε από την κρίση (δεν εννοούμε μόνο τις πτυχές της που σχετίζονται άμεσα με τη νόσο αλλά και όλες τις άλλες). Ας μην ξεχνάμε ότι η πανδημία έφτασε σε μια χρονική στιγμή που η ελληνική κοινωνία και το σύστημα υγείας ήταν αποστεωμένο λόγω της μακρόχρονης οικονομικής κρίσης που προηγήθηκε. Αυτό, τόσο σε πρακτικό όσο σε ψυχολογικό επίπεδο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς δοκιμάζονται ήδη εξασθενημένες αντοχές.

Διαμαρτυρία υγειονομικών εργαζομένων την περασμένη Άνοιξη, έξω από νοσοκομείο της Νέας Υόρκης.

Τελικά, ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι ψυχικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι
γιατροί και οι νοσηλευτές; Υπάρχουν δομές μέσα στα ίδια τα νοσοκομεία για να στηρίξουν τους εργαζόμενους; Στους ιδιαίτερους κινδύνους για τους υγειονομικούς συμπεριλαμβάνουμε την εξουθένωση λόγω της έντασης που έχει η εργασία τους, την απομόνωση από τους άλλους -ως απόρροια και τους στίγματος που βιώνουν λόγω του επαγγέλματός.

Αυτό στο οποίο εγώ θα ήθελα να εστιάσω είναι η ανάγκη να προσεγγίσουμε την υποστήριξη των εργαζομένων υπό ένα ευρύτερο πρίσμα. Οι όποιες παρεμβάσεις πρέπει να είναι πολυτομεακές και πολυεπίπεδες, για να έχουν αποτέλεσμα. Δεν αρκεί η παροχή, για παράδειγμα, ψυχολογικής υποστήριξης, όταν το σύστημα και οι ανεπάρκειές του είναι τέτοιες που λειτουργούν ακυρωτικά στην όποια προσπάθεια υποστήριξης, μη διασφαλίζοντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις.

Παραδείγματα είναι η έλλειψη κατάλληλων μέσων για ασφαλή εργασία, τα εξοντωτικά ωράρια εργασίας, η απουσία διαδικασιών και μηχανισμών ακρόασης αναγκών και προτάσεων για την αποδοτικότερη οργάνωση της εργασίας τους.

 Μπορείτε να μας δώσετε κάποια στατιστικά στοιχεία; Υπάρχουν ήδη έρευνες για τον αντίκτυπο της πανδημίας τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και σε επαγγελματίες υγείας από άλλες χώρες που γνώρισαν και νωρίτερα μεγάλα κύματα της πανδημίας αλλά και την Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτές παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα άγχους και δυσφορικού στρες, συμπτώματα κατάθλιψης, ακόμη και αυξημένη αυτοκτονικότητα.

Σε κάθε περίπτωση όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατάσταση που βιώνουμε είναι μια εμπειρία που μπορεί να αναδείξει και άλλα, θετικά, στοιχεία. Όπως για παράδειγμα ενίσχυση στάσεων αλληλοϋποστήριξης και κοινωνικής αλληλεγγύης αλλά και ενδυνάμωσης χαρακτηριστικών που αναδεικνύουν την ικανότητά μας να ανταπεξερχόμαστε, όπως συμβαίνει σήμερα με τους υγειονομικούς, που κρατάνε όρθιο το σύστημα υγείας.

27 Οκτωβρίου 2020: Στιγμιότυπο από τη γενική απεργία των υγειονομικών στην Ισπανία.

Τι ανταπόκριση έχει μέχρι στιγμής η δράση "Υποστήριξη εργαζομένων στην πρώτη γραμμή"; Αναλάβαμε αυτή την πρωτοβουλία σε μια περίοδο που η κρίση της πανδημίας γνωρίζει μια κορύφωση. Σε αυτές τις συνθήκες είναι πολλές φορές δύσκολο τα αιτήματα να εκφραστούν καθώς προέχει η επιβίωση και οι άνθρωποι ενεργοποιούν μια τέτοια λειτουργία που δεν τους δίνει χώρο για αναστοχασμό ή ακόμη και την ευκαιρία να αναζητήσουν υποστήριξη πιο εξειδικευμένα.

Συνεπώς, περιμένουμε ότι το ενδιαφέρον για τις υπηρεσίες που παρέχουμε, και κυρίως για εξατομικευμένη υποστήριξη, θα είναι μεγαλύτερο όσο απομακρυνόμαστε από το οξύ σημείο της κρίσης και υπάρχει ο χώρος και ο χρόνος οι επαγγελματίες να επεξεργαστούν αυτή την εμπειρία.

Πιστεύετε ότι μπορεί η κρίση της Covid-19 να λειτουργήσει ως ένα "καμπανάκι κινδύνου" για τους ψυχικούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι υγειονομικοί και να υπάρξουν βελτιωτικές κινήσεις σε αυτόν τον τομέα για την επόμενη μετά-τον-κορονοϊό ημέρα; Η δική μου ελπίδα είναι ότι η κρίση της Covid-19 θα λειτουργήσει ως καμπανάκι για να υποστηριχτεί το δημόσιο σύστημα υγείας με τους πόρους και την αναδιοργάνωση που απαιτούνται ώστε να υπάρχει η δυνατότητα οι υγειονομικοί να φέρνουν εις πέρας το λειτούργημά τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χωρίς να έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις που τους οδηγούν στο φαινόμενο της ηθικής βλάβης (moral injury) και στην επαγγελματική εξουθένωση (burnout).

---

* Για τους εργαζόμενους πρώτης γραμμής που αισθάνονται αυτή την ανάγκη παρέχεται η δυνατότητα δωρεάν ατομικής υποστήριξης από έμπειρους επαγγελματίες. Στείλτε μήνυμα στο babel@syn-eirmos.gr.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr