Ιράν-Η.Π.Α: Μία διαχρονική σχέση οργής

"Οι Αμερικανοί είναι ο Μεγάλος Σατανάς, το πληγωμένο φίδι" βροντοφώναζε ο Ayatollah Khomeini στις 5 Νοεμβρίου του 1979, σε μία δήλωση που έμεινε στη ιστορία, κατηγορώντας τους πρώτους για ιμπεριαλισμό. Ήταν μία μόλις μέρα μετά την εκκίνηση της ομηρίας 52 Αμερικανών πολιτών στην πρεσβεία της Τεχεράνης από εξεγερμένους φοιτητές - μίας κατάστασης που μέχρι σήμερα φέρουν βαρέως οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Χωρίς αμφιβολία, τα λόγια του ανθρώπου που το σύγχρονο Ιράν τιμά ως εθνάρχη περιγράφουν τα συναισθήματα της πλειοψηφίας των κατοίκων απέναντι στις Η.Π.Α.

"Το Ιράν υποστηρίζει την τρομοκρατία, καταπιέζει τις ελευθερίες των πολιτών του και θέλει να φτιάξει ατομική βόμβα: Είναι μέρος αυτού που ονομάζω Άξονα του Κακού" ήταν η δήλωση του πρώην Προέδρου των Η.Π.Α, George Bush, το 2002 που μέχρι σήμερα φαίνεται να περιγράφει τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι Αμερικανοί το Ιράν. Θα ήταν εύκολο κάποιος να επιλέξει πλευρά λες και πρόκειται για ποδοσφαιρικό αγώνα. Οι διεθνείς σχέσεις και τα γεωπολιτικά συμφέροντα όμως είναι πολύ πιο περίπλοκο ζήτημα. Όσο για την εκτέλεση του περιβόητου στρατηγού Qasem Soleimani από αμερικανικό drone πριν μερικές ημέρες; Αυτή είναι απλά η κορυφή ενός παγόβουνου που πηγαίνει πίσω στο μακρινό 1953. Οι σχέσεις των δύο χωρών ήταν ανέκαθεν τεταμένες.

Η πρώτη επέμβαση των Αμερικάνων

Ο Σάχης του Ιράν, Reza Pahlavi, ανοίγει την πόρτα του αυτοκινήτου για την πριγκίπισσα Soraya (1953).

Το Ιράν υπήρξε πάντοτε ένα, αν όχι ισχυρό τότε σίγουρα, μεγάλο και σημαντικό κράτος στην ταλαιπωρημένη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η μεταπολεμική ιστορία του ξεκινά με την ανάρρηση στον θρόνο του Σάχη Mohammad Reza Pahlavi το 1941 - σε μία θέση όπου βρέθηκε με τις ευλογίες των Βρετανών. Mπορεί οι εξουσίες του ήταν πάντοτε σημαντικές, οι Ιρανοί όμως στη δεκαετία του '50 έβλεπαν στο πρόσωπο του Mohammad Mosaddegh, ενός πολιτικού με επαναστατικό παρελθόν, έναν άνθρωπο που μπορεί να τους οδηγήσει στην επόμενη (περισσότερο δημοκρατική) μέρα.

Ο τελευταίος, αφού εκλέχθηκε πρωθυπουργός του Ιράν το 1951, φαίνεται ότι υπερέβη τα εσκαμμένα της άτυπης αποικιοκρατίας που επικρατούσε στην περιοχή. Οι απειλές του για κρατικοποίηση των εθνικών πετρελαίων, τα οποία εκμεταλλευόταν κατά κύριο λόγο η Μεγάλη Βρετανία, τον έβαλαν στο στόχαστρο. Ύστερα από συνεννόηση των μυστικών υπηρεσιών της Δύσης, με τη CIA να παίζει πρωτεύοντα ρόλο, ο Mosaddegh ανατράπηκε το 1953. Ήταν η  εποχή που οι πρώτοι σπόροι μίσους και αμφιβολίας για τους Αμερικανούς φυτεύτηκαν στο έδαφος του Ιράν.

Το δόγμα Nixon

 Ύστερα από τον αποτυχημένο πόλεμο στο Βιετνάμ, όπου οι Αμερικανοί είδαν χιλιάδες φέρετρα να επιστρέφουν στο έδαφός τους, η εξωτερική πολιτική τους κινήθηκε σε λιγότερο επιθετικές λογικές. Το "Δόγμα Nixon" ήθελε τις Η.Π.Α να λειτουργούν ως αντιπυρηνική ομπρέλα για όλους τους συμμάχους τους, δεν θα επιδίωκαν όμως πια να αντιμετωπίσουν τον  "κομμουνιστικό κίνδυνο" κατά πρόσωπο. Κάθε κράτος ήταν υπεύθυνο για τη δική του ασφάλεια. Οι τοπικές συγκρούσεις καλό θα ήταν να παραμένουν τοπικές. 

---

H CIA είχε έντονη δράση στην Τεχεράνη. Έτσι, σιγά σιγά, η πρεσβεία των Αμερικανών άρχισε να θυμίζει "φωλιά γεμάτη κατασκόπους".

---

Φυσικά, κάπου εκεί, ήταν που αναβαθμίστηκε ο ρόλος των περιφερειακών συμμάχων των Η.Π.Α. Στη Μέση Ανατολή ο Σάχης αποδείχθηκε ένας πολύτιμος φίλος - ιδιαίτερα δε αν σκεφτεί κανείς την εγγύτητά του με τη Σοβιετική Ένωση αλλά και το κομβικό γεωγραφικό ρόλο που παίζει το Ιράν στο θέμα του πετρελαίου. H CIA είχε έντονη δράση στην Τεχεράνη. Έτσι, σιγά σιγά, η πρεσβεία των Αμερικανών άρχισε -ιδιαίτερα στα μάτια των φανατικών Σιιτών- να θυμίζει "φωλιά με φίδια" γεμάτη από κατασκόπους. Όταν το 1964, μετά από έντονες διαφωνίες με τον Σάχη αλλά και μετά από αμερικανικές πιέσεις, ο Ayatollah Khomeini βρέθηκε εξόριστος στην Τουρκία, το σκηνικό μίας προαναγγελθείσας εσωτερικής σύγκρουσης είχε ήδη στηθεί.

Η επανάσταση του 1979

Ο Ayatollah Khomeini χαιρετά τα πλήθη που τον επευφημούν. 

Ο Ayatollah Khomeini έστησε ένα στυγνό θεοκρατικό καθεστώς που αντέχει μέχρι σήμερα

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι Η.Π.Α και οι ιδιαίτερα η CIA υποτίμησαν τα πολιτικά και θρησκευτικά πάθη που υπέβοσκαν στο έδαφος του Ιράν. Όσο ο Σάχης ζούσε -κυριολεκτικά και μεταφορικά- σαν αυτοκράτορας, όσο η περιβόητη μυστική αστυνομία της Savak έδινε κατευθείαν λογαριασμό στους Αμερικανούς κι όσο οι πλούσιες γειτονιές της Τεχεράνης ζούσαν σε ευρωπαϊκούς ρυθμούς ενώ τα χωριά βυθιζόταν ακόμα πιο βαθιά στη φτώχεια, η δυσαρέσκεια του απλού κόσμου κι ιδιαίτερα των ισλαμιστών έκανε το Ιράν να μοιάζει με καζάνι που βράζει.

Οι αντιμοναρχικές διαδηλώσεις ξεκίνησαν ήδη από το 1977, το μένος ενάντια στον Σάχη φούντωνε, οι αντιδράσεις πήραν μορφή εξέγερσης και, κάπως έτσι, το 1979 ο μονάρχης του Ιράν έχασε τον θρόνο του ενώ ο Ayatollah Khomeini επέστρεψε πίσω στην πατρίδα του, ύστερα από πολλά χρόνια εξορίας, με θριαμβευτικό τρόπο. Ο θρησκευτικός ηγέτης κατάφερε να κερδίσει ολοκληρωτικά και διαχρονικά: Εκείνη την εποχή έστησε ένα στυγνό θεοκρατικό καθεστώς που αντέχει μέχρι σήμερα.

Οι Αμερικανοί βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα. Στις 4 Απριλίου του 1979 εξεγερμένοι φοιτητές κατέλαβαν την πρεσβεία των Η.Π.Α και κράτησαν ομήρους 52 Αμερικανούς πολίτες για 444 συνολικά μέρες. Σε μία από τις πιο διάσημες καταστάσεις ομηρίας της σύγχρονης ιστορίας παίχτηκαν πολλά μικρά και μεγαλύτερα ανθρώπινα αλλά και γεωπολιτικά δράματα. Σίγουρα, πάντως, στη συνείδηση του αμερικανικού κοινού, το Ιράν ξεκίνησε από τότε να θυμίζει επικίνδυνο ισλαμικό τέρας.

Τα δύσκολα χρόνια

Αμέσως μετά την επανάσταση του '79, το Ιράν βρέθηκε μπλεγμένο σε έναν αιματηρό πόλεμο: Η σύγκρουσή του με το Ιράκ του Saddam Hussein (τότε ακόμα "φίλου" των Η.Π.Α) κόστισε 1 εκ. ανθρώπινες ζωές. Το θεοκρατικό κράτος βρέθηκε να τα βάζει σχεδόν μόνο του με το Ιράκ, την αμερικανική εύνοια προς το τελευταίο αλλά και τον πακτωλό χρημάτων που έστελναν οι Χώρες του Αραβικού Κόλπου προς το καθεστώς του Hussein έτσι ώστε να κερδίσει τον πόλεμο ενάντια στους μισητούς Σιίτες του Khomeini.

---

Το Ιράν διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τη Hezbollah του Λιβάνου, τη Hamas της Παλαιστίνης καθώς και τους αντάρτες Χούθι της Υεμένης.

---

Ήταν, τότε, κατά τον οκταετή πόλεμο (1980-1988) που το Ιράν έδειξε ότι έχει τεράστιες εφεδρείες σε ανθρώπινο δυναμικό αλλά και εκατομμύρια πιστούς (ή μήπως φανατικούς;) στο πνεύμα της θρησκευτικής επανάστασης, που δεν είναι να το υποτιμά κανείς. Μάλιστα, όσο περνούσαν τα χρόνια το δυναμικό πνεύμα του θεοκρατικού καθεστώτος το έκανε τρομερά αρεστό στους σιιτικούς πληθυσμούς των γύρω χωρών. Κάτι που φρόντισε να εκμεταλλευτεί στήνοντας επί της ουσίας το αντάρτικο της Hezbollah στον Λίβανο.

Σήμερα, εκτός από την οργάνωση του Hassan Nasrallah, το Ιράν διατηρεί πολύ καλές σχέσεις και με τη Hamas της Παλαιστίνης καθώς και τους αντάρτες Χούθι της Υεμένης που ανατίναξαν με πάμφθηνα drones, πριν μερικούς μήνες, τις πετρελαιοπηγές της Σαουδικής Αραβίας. Σχέσεις, που το ιρανικό καθεστώς οφείλει σε μεγάλο βαθμό στην δραστηριότητα του στρατηγού Qasem Soleimani στην περιοχή.  Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο τελευταίος απολάμβανε σεβασμό εθνικού ήρωα ανάμεσα στους Σιίτες.

Μία ανίερη συμμαχία

Οι Αμερικανοί βρήκαν στο πρόσωπο του σιιτικού Ιράν έναν χρήσιμο σύμμαχο

Μετά τον θάνατο του Ayatollah Khomeini, το 1989, οι τύχες του Ιράν πέρασαν σε πιο μετριοπαθή χέρια με αποκορύφωμα τον Πρόεδρο Mohammad Khatami, ο οποίος εκλέχθηκε το 1998 και παρέμεινε στο αξίωμα μέχρι το 2005. Επί των ημερών του οι σχέσεις του Ιράν με τον Δυτικό Κόσμο βελτιώθηκαν, ενώ το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους το 2001 -ποιος θα το περίμενε;- βοήθησε ώστε να πέσουν γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στις Η.Π.Α και το θεοκρατικό καθεστώς.

Οι Ταλιμπάν του Αφγανιστάν είναι φανατικοί Σουνίτες, έτσι οι Αμερικανοί βρήκαν στο πρόσωπο του σιιτικού Ιράν έναν χρήσιμο σύμμαχο που ήταν πρόθυμος να τους βοηθήσει. Μάλιστα στις επιχειρήσεις εναντίον του συμμετείχε και ο ιδιοφυής στρατιωτικά Qasem Soleimani. Οι δηλώσεις όμως του George Bush το 2002, οι οποίες έκαναν λόγο για "Άξονα του Κακού", ράγισαν ξανά το γυαλί ανάμεσα στις δύο χώρες. Κάτι που χρεώθηκε στον μετριοπαθή Khatami, με συνεπές αποτέλεσμα να τον διαδεχθεί ο πραγματικά ακραίος Mahmoud Ahmadinejad στον προεδρικό θώκο.

Ήταν ένα γυαλί που ο Barack Obama προσπάθησε να ξανακολλήσει σε συνεργασία με τον τωρινό Πρόεδρο του Ιράν, Hassan Rouhani με βασικό ζητούμενο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων να είναι το πυρηνικό πρόγραμμα της Περσίας. Τελικά, όταν ο Donald Trump ανέλαβε, στην προσπάθειά του να βρει εξωτερικούς εχθρούς που θα μοιάζουν με ισλαμιστές δαίμονες για να τέρψει το εσωτερικό του ακροατήριο έβαλε "δυναμίτη" στην όποια προσέγγιση είχε μέχρι τότε επιτευχθεί. Εκρηκτικά που μετατράπηκαν σε "πυρηνικές βόμβες" μετά την εκτέλεση του στρατηγού Soleimani.

Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι οι Η.Π.Α είχαν συνεργαστεί ξανά με τον τελευταίο ενάντια σε ένα κοινό εχθρό: Το σουνιτικό Ισλαμικό Κράτος (ISIS). Μία απόδειξη ίσως των πραγματικά πολύ λεπτών ισορροπιών της περιοχής αλλά και του παιχνιδιού των σκιών, όπου οι ρόλοι και οι συμμαχίες αλλάζουν συνεχώς και πολλές φορές με κλίση 180 μοιρών.

---

Το Ιράν παραμένει ένα αυταρχικό θεοκρατικό καθεστώς που καταπιέζει βαθιά τόσο τους πολίτες του όσο και οτιδήποτε άλλο αγγίξει.

---

Διατρέχοντας κανείς τις σχέσεις οργής ανάμεσα σε Ιράν και Η.Π.Α βλέπει αρκετά μοτίβα που επαναλαμβάνονται. Αν, μάλιστα, ήθελε να εξετάσει τις γεωπολιτικές σχέσεις μέσα από ασπρόμαυρο πρίσμα ίσως θα μπορούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο "κακός" είναι η Αμερική. Θα ξεχνούσε, όμως, ότι οι διεθνείς σχέσεις είναι σχεδόν πάντα γκρίζες κι ότι το Ιράν παραμένει ένα αυταρχικό θεοκρατικό καθεστώς που καταπιέζει βαθιά τόσο τους πολίτες του όσο και οτιδήποτε άλλο αγγίξει. Όπως εκείνο δεν δίστασε να συνεργαστεί μαζί τους κατά καιρούς, έτσι και οι Αμερικανοί παίζουν όπως τους συμφέρει αυτό το επικίνδυνο σκάκι, κάνοντας φυσικά λάθη (από το 1953 έως σήμερα) που κοστίζουν ακριβά. 

Τελικά το μείζον πρόβλημα, όμως, πάντα παραμένει το ίδιο: Τα πιόνια που μετακινούνται στο τραπέζι δεν είναι πλαστικές φιγούρες αλλά οι ζωές εκατομμυρίων απλών πολιτών και δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών που ελάχιστα καταλαβαίνουν το παιχνίδι που παίζεται στις πλάτες τους.

---

φωτογραφίες ©Getty Images

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για πολιτικές εξελίξεις, συνεντεύξεις διασήμων, συμβουλές για αντρική μόδα και συνταγές για φαγητό και πότο στο esquire.com.gr